Hệ lụy đau lòng
Tết năm nay, ông Hoàng Vũ Tú ở Yên Thành (Nghệ An) mất vui vì phải đón năm mới ở bệnh viện. Chiều 30 Tết khi đang đi trên đường, ông Tú bất ngờ bị ông Đặng Thành Long ở cùng xã từ lề đường lao ra chặn đầu xe, đấm túi bụi đến gãy xương mũi, chấn thương sọ não. Dù chẳng có mâu thuẫn gì nhưng do đã ngấm hơi men nên ông Long không kiềm chế được bản thân vô cớ đánh người. Ông Tú chỉ là một trong 131 lượt bệnh nhân ở Nghệ An nhập viện do đánh nhau dịp Tết Ất Mùi.
Và con số thống kê 6.207 trường hợp nhập viện vì đánh nhau, 15 người tử vong do Bộ Y tế công bố khiến dư luận quan ngại. Phản ánh từ nhiều y, bác sĩ điều trị cho thấy, hầu hết các ca chấn thương do đánh nhau một phần căn nguyên từ xích mích va chạm giao thông khi đi chúc Tết, chơi xuân và sau khi nhậu nhẹt, có sẵn hơi men nên gây chiến, làm càn...; nạn nhân đủ thành phần, lứa tuổi, chủ yếu là nam thanh niên. Không ít vụ chỉ vì lý do lãng xẹt như chấp nhặt một chuyện vặt, cái nhìn thiếu thiện cảm hay vì một lời khích bác, câu nói khác ý nên dùng hung khí gây thương tích. Xô xát, ẩu đả còn diễn ra công khai tại một số lễ hội, đơn cử tại lễ hội đền Gióng, nhiều thanh niên xông vào tranh cướp hoa tre, khi bị ngăn cản đã cầm gậy vụt vào đội bảo vệ kiệu buộc họ chống đỡ, thậm chí đánh trả gây cảnh hỗn loạn, phản cảm. Nếu tính cả những trường hợp đánh nhau chưa đến mức phải đi viện, chắc chắn con số còn lớn hơn.
Hệ lụy sau những cuộc “thượng cẳng chân, hạ cẳng tay”, hỗn chiến là nhiều người thương vong, thêm gánh nặng cho ngành y, gây tốn kém cho gia đình, khiến xã hội bị tổn thất về nhân lực, tổn thương về tâm lý. Trong cuộc họp đầu năm, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu các địa phương phải có giải pháp tổng hợp về vấn đề này và không thể xem thường.
Căn nguyên bạo lực
Hành vi bạo lực (HVBL) có thể có nhiều nguyên nhân, nhưng với người ở lứa tuổi trưởng thành, trước hết bắt nguồn từ chính bên trong mỗi người bởi họ có đủ trình độ (mà mặt sinh học quy định) để là chủ thể, là người quyết định và chịu trách nhiệm về hành vi của mình. Nghiên cứu tâm lý học chỉ rõ, cảm xúc tiêu cực khiến con người khó chịu và họ có thể sử dụng HVBL để giải phóng cảm xúc giận dữ, thất vọng hay bất lực của bản thân ra bên ngoài. Nhiều khi, HVBL được thực hiện để người khác thấy sức mạnh, uy lực của cá nhân. Nhưng ẩn sau đó là sự thiếu tự tin, sự yếu đuối, thiếu hụt của nội tâm, mà cá nhân không chấp nhận điều đó. Nó giống như phản ánh ngược để che đậy sự thật về bản thân mình. Có người lại sử dụng HVBL như phương tiện để kiểm soát người khác hoặc để đạt được điều họ đang mong muốn (trường hợp này thể hiện rõ sự định hướng và chủ ý của chủ thể hành vi).
Trong khi đó, không ít người sử dụng HVBL để trả thù những ai đã làm tổn thương họ, mà lòng hận thù, sự đố kỵ, thói ích kỷ chính là những ngòi châm. Ngoài ra, xu hướng ứng xử ăn thua, được - mất là phản ứng của một số người mà khi có bất đồng họ luôn nghĩ rằng phải có người được, kẻ mất, người thắng, kẻ thua. HVBL thường được sử dụng để khiến người khác phải thua, mình phải thắng một cách nhanh chóng nhất.
Sống thiếu chuẩn mực cũng là một căn nguyên. Theo Freud - cha đẻ của thuyết phân tâm thì trong con người có bản năng chết, được thể hiện qua những hành vi mang tính phá hủy mà một trong những hiện thân là bạo lực. Hành vi tiềm ẩn này chịu sự chi phối của hệ thống nguyên tắc và chuẩn mực xã hội mà con người lĩnh hội, nhập tâm được. Khi con người sống mà không hướng đến hệ thống chuẩn mực (mà pháp luật là cơ bản), không lấy chuẩn mực xã hội làm cơ sở để chế áp bản năng thì cũng dễ thực hiện các hành vi lệch chuẩn, điển hình là bạo lực.
HVBL còn chịu tác động của các yếu tố bên ngoài. Đó là sự trừng phạt không nghiêm, sự phổ biến các thông tin bạo lực, tập nhiễm HVBL từ môi trường, lây lan HVBL của đám đông, tác động của rượu bia và các chất gây nghiện.
Hành vi gây bạo lực với người khác khi không bị phê phán kịp thời, không nhận được thái độ phản đối từ mọi người chung quanh, không bị kiểm soát chặt chẽ từ phía xã hội, không được pháp luật xử lý nghiêm minh sẽ được củng cố và tái hiện. Thông tin bạo lực ngày càng gia tăng chóng mặt trong thời đại kỹ thuật số với quá nhiều phim ảnh, trò chơi điện tử, bài báo, hình ảnh... mang tính bạo lực, gây ảnh hưởng tiêu cực, đặc biệt tới lớp trẻ vì có khả năng khơi dậy lòng hận thù, căm ghét, kích động các hành vi kháng cự, chống đối, phổ biến cách thức đáp trả bằng bạo lực trong các tình huống ứng xử xã hội dù là đơn giản.
Trong gia đình, cha mẹ là hình mẫu để con cái noi theo cách ứng xử. Những cha mẹ có HVBL sẽ lây nhiễm phong cách hành vi đó cho con cái mình. Trên bình diện rộng hơn, ra ngoài xã hội, một số trẻ sẽ lây nhiễm cách hành xử mang tính bạo lực của người lớn và dễ thực hiện hành vi đó. Mặt khác, trong đám đông quá khích, các hành vi hung hăng, bạo lực có khả năng lây lan rất lớn, bởi khi đó, ý thức cá nhân bị mờ đi, con người hành động theo số đông, như đa số người khác mà không bị đánh giá, kiểm soát. Ngoài ra, rượu, bia và các chất gây nghiện có tác dụng gây ức chế các trung tâm điều khiển của não và tạo hưng phấn nên nếu sử dụng quá mức sẽ khiến con người khó làm chủ và mất kiểm soát hành vi. Khi đó, họ dễ bị kích thích và những lời nói, hành vi gây hấn rất dễ xuất hiện.
Đi tìm lời giải
Như vậy, muốn hạn chế và giải quyết tận gốc tình trạng bạo lực từ những căn nguyên bên trong nói trên, phải cần đến cách tiếp cận cá nhân để sao cho mỗi người tự tìm được cách giải quyết vấn đề của mình, tự chữa lành vết thương nội tâm mà không gây tổn hại cho người khác và xã hội, nếu cần thiết, phải có sự hỗ trợ tâm lý của các chuyên gia. Ở khía cạnh này, công tác giáo dục, rèn luyện kỹ năng thể hiện sức mạnh rõ rệt qua các khóa học kỹ năng, việc rèn luyện con trẻ. Tuy nhiên, phương pháp, cách thức giáo dục phù hợp với đối tượng để nó thật sự có hiệu quả vẫn còn là điều trăn trở. Đặc biệt làm sao để thay đổi hành vi của người lớn là vấn đề không dễ dàng thực hiện.
Từ góc độ xã hội, để hạn chế HVBL, rất cần quan tâm tạo dựng môi trường xã hội an toàn, lành mạnh từ việc pháp luật nghiêm trị những hành vi hung hăng, quậy phá đến hạn chế, kiểm soát việc phổ biến thông tin bạo lực, hạn chế tổ chức các sự kiện, lễ hội kích thích HVBL, đến việc làm gương của người lớn, của cha mẹ trong văn hóa giao tiếp ứng xử, giải quyết bất đồng bằng ngôn ngữ hòa bình.
Hành vi bạo lực còn chịu tác động của các yếu tố bên ngoài. Đó là sự trừng phạt không nghiêm, sự phổ biến các thông tin bạo lực, tập nhiễm hành vi bạo lực từ môi trường, lây lan hành vi bạo lực của đám đông, tác động của rượu bia và các chất gây nghiện.
Thống kê của Bộ Y tế từ hơn 1.000 cơ sở khám chữa bệnh trong cả nước cho thấy, trung bình mỗi ngày nghỉ Tết Ất Mùi có gần 700 ca nhập viện vì đánh nhau, xảy ra nhiều ở TP Hồ Chí Minh, An Giang, Đồng Tháp, Đồng Nai, Tiền Giang, Hà Nội... Trước thực trạng ẩu đả, đánh nhau do say xỉn, nhiều chuyên gia kiến nghị việc cấm lạm dụng rượu bia cần đưa thành quy định của pháp luật và cần cấm hẳn quảng cáo bán rượu bia; phải đánh thuế thật cao và hạn chế việc mở các điểm bán rượu bia.
