“Di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám bắt đầu mở cửa đón khách trở lại từ năm 1988, hồi đó cuộc sống còn thiếu thốn nghèo khó lắm, tôi trực đêm 30 ở Văn Miếu, cứ mỗi canh giờ trôi qua, tiếng pháo nổ chung quanh lại râm ran hơn. Đúng thời khắc giao thừa, tiếng pháo bỗng nổ vang, dồn dập, ngói trên mái nhà lợp bia tiến sĩ cũng như rung lên, lòng người cũng rộn rã lắm”, ông Chung nhớ lại.
Khói thuốc pháo của các nhà dân chung quanh bao phủ lên Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Khói quyện với hơi nước bảng lảng từ hồ vuông Thiên Quang và mưa bụi lây rây của đất trời vào xuân tạo nên không khí thật khó tả mà chỉ đêm giao thừa Văn Miếu mới có được. Không khí ấy lại như quyện vào những mái ngói thâm nâu của nhà Đại bái đường Thượng điện, vào cái cổ kính của Khuê Văn Các...
Giọng ông Đỗ Ngọc Chung rưng rưng: “Đã nhiều năm trôi qua nhưng tôi không bao giờ quên được cái hương vị của khói thuốc pháo quyện với hương trầm ấy, nó dâng lên đúng lúc chuyển giao năm cũ và năm mới, cảm giác xốn xang lắm. Tôi nhớ đêm giao thừa, mọi người đốt pháo và đi vòng quanh những con đường chung quanh Văn Miếu, bên ngoài thì nhộn nhịp là thế, mà bên trong Văn Miếu tĩnh lặng lạ thường, nhưng cả cái tĩnh và cái động ấy lại giao hòa với nhau. Ánh sáng của pháo hoa còn phản chiếu đủ mầu lên hồ vuông Thiên Quang”.
Cứ thành lệ, đêm 30 Tết, cán bộ, công nhân viên lại làm lễ dâng hương ở miếu Mẫu và hậu cung (ngày ấy còn chưa có nhà Thái Học). Dù cuộc sống lúc đó còn thiếu thốn đủ bề, nhưng lễ vật bao giờ cũng có xôi gà, bánh chưng xanh, hương hoa. Có những năm, họ còn tổ chức gói bánh chưng để dâng lên các bậc tiền nhân. Hồi đó, anh Thế Hùng - cán bộ Văn Miếu - người được cho là có “căn”, thường đứng ra hành lễ dâng hương ở miếu Mẫu trong đêm giao thừa. Sau này anh Hùng đi tu, những đêm 30 Tết vắng bóng anh ở miếu Mẫu từ đó.
Thời khắc giao thừa, cán bộ, công nhân viên Văn Miếu quây quần tại nhà bái đường nghe thư chúc Tết của Chủ tịch nước qua radio vì vào những năm ấy ti-vi là thứ xa xỉ ở đây không có. Tiếng Chủ tịch nước đọc thư chúc Tết âm vang tỏa trong khung cảnh cổ kính của Văn Miếu - cái khung cảnh đã được tạo dựng cả nghìn năm trước - tạo nên một cảm giác như tân cổ giao duyên, xưa nay hội tụ và đúng lúc ấy tiếng pháo bắt đầu rộ lên khắp các phố phường Hà Nội, khiến cho ai ở trong không gian ấy cứ ngỡ mình rơi vào một cảnh giới khác. Hương tàn, mọi người hạ lễ và thụ lộc, không khí đầm ấm như trong một gia đình. Chẳng phải cán bộ, công nhân viên nào của Văn Miếu - Quốc Tử Giám cũng phải đến đây vào đêm giao thừa nhưng tất cả đều muốn có mặt bởi họ đều hiểu phải may mắn lắm mới được chứng kiến giây phút chuyển giao năm cũ năm mới tại khu di tích lịch sử đặc biệt này. Giao thừa qua đi, ai nấy mới trở về xông đất nhà mình. Hằng năm, một người có đức tính ôn hòa và hợp tuổi sẽ được chọn để xông đất Văn Miếu.
Sau giao thừa, ông Đỗ Ngọc Chung thường cất bước chậm rãi trên con đường thẳng từ Văn Miếu môn tới Đại Trung môn lại nối tiếp thẳng tới Khuê Văn Các và dừng chân ở hồ Thiên Quang, ngắm nhìn mặt nước sương khói bảng lãng mà ngẫm ngợi suy tư. Tiền nhân sắp đặt Khuê Văn Các và hồ vuông Thiên Quang cũng đầy ẩn ý thâm sâu. Theo Kinh dịch những con số lẻ (1, 3, 5, 7, 9) thuộc về dương, biểu hiện sự sinh sôi nảy nở, Khuê Văn Các có tám mái là bát quái, có thêm một nóc ở trên là chín, số cửu trù, số cực dương. Còn quan niệm của người xưa, hồ Thiên Quang hình vuông tượng trưng cho mặt đất, cửa sổ hình tròn của gác Khuê Văn tượng trưng cho bầu trời, có ý nói nơi đây là nơi tập trung mọi tinh hoa của trời đất. Cả hai bên hồ Thiên Quang, giữa mỗi vườn bia xây một tòa đình vuông, bốn mặt bỏ trống, nền cao, giữa nền có bệ, cửa đều trông thẳng xuống giếng. Đây là hai tòa đình thờ bia. Xưa kia hằng năm xuân thu nhị kỳ trong Văn Miếu làm lễ tế thì ở đây cũng sửa lễ vật cúng bái các vị tiên nho của đất nước mà danh tính còn khắc trên bia đá. Cứ thế, ông chậm rãi bước trong khu Văn Miếu rộng mênh mông với những vườn cây, hồ nước mà tấc đất nào cũng in dấu tiền nhân. Có khi đi chưa hết thì trời đã rạng sáng.
Sáng mồng một cách đây khoảng 10 năm, Văn Miếu - Quốc Tử Giám vẫn đóng cửa nhưng mấy năm gần đây thì mở cửa để đón người dân khắp nơi đổ về. Giới trẻ tới Văn Miếu sáng mồng một ngày một đông để cầu xin học hành, thi cử được hanh thông. Từ năm 1993, ngày đầu năm ở Văn Miếu, nhà thư pháp nổi tiếng Lê Xuân Hòa và một số ông đồ khác thường vào đây khai bút. Sau này, các ông đồ đến khai bút đông hơn, người đến xin chữ cũng ngày một nhiều. Các ông đồ dựng lều bên tường Văn Miếu cho chữ hình thành nên phố ông đồ tấp nập từ mồng một Tết đến rằm tháng giêng. Sau này, phố ông đồ được tổ chức ở hồ Văn để trở nên quy củ, ngăn nắp hơn. Trước đây, khi Ngày Thơ vào rằm tháng giêng chưa được tổ chức ở Văn Miếu thì cứ vào mồng năm tháng giêng, nhiều tao nhân mặc khách lại tụ họp về đây đọc thơ đối ẩm.
Rảo bước trong Văn Miếu đêm giao thừa. Ảnh trong bài Hồng Vĩnh
Ông Đỗ Ngọc Chung nhớ sau giao thừa của những năm sau năm 1995, người dân thường đi hái lộc những cây ở chung quanh và tường rào Văn Miếu. Nhưng rồi những giao thừa sau, người hái lộc ít dần mà chuyển sang mua mía. Những cây mía tím người bán dựng vào bức tường gạch vồ của Văn Miếu được nhiều người dân mua về để đặt bên cạnh bàn thờ theo nghi lễ cổ truyền. “17 năm liên tục đón giao thừa và gần 30 năm đón Tết ở Văn Miếu, ông thấy Tết nay và thời bao cấp ở đây khác nhau thế nào?”. Ông Chung trầm tư một lúc rồi trả lời: “Ngày trước người dân đến Văn Miếu vào ba ngày Tết thong thả chậm rãi lắm, còn bây giờ người ta đến trong trạng thái vội vàng, gấp gáp, như trong một guồng máy chung của xã hội, cái tao nhã cũng mất đi ít nhiều.
Một điều dễ nhận thấy là dân ta ngày càng coi trọng sự học, họ đến Văn Miếu đầu năm mới ngày càng đông, đặc biệt trong đó có rất nhiều khách ở các tỉnh xa”. Một giao thừa mới lại sắp đến. Ông Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám cho hay như thường lệ, từ chiều 30 đến tối giao thừa, khu di tích lịch sử này sẽ đóng cửa và làm lễ dâng hương. Cả Ban Giám đốc và nhiều cán bộ, công nhân viên của khu di tích lịch sử này đều có mặt ở đây vào đêm giao thừa. Ông Đỗ Ngọc Chung đón giao thừa lần thứ 28 ở đây, và ông sẽ lại rảo bước ra hồ vuông Thiên Quang, Khuê Văn Các. Đã bao năm đón giao thừa ở đây, ông Chung mới nhận thấy chẳng có gì xưa cũ và cũng chẳng có gì mới lạ bằng Văn Miếu vào thời khắc giao thừa. n Đã bao năm đón giao thừa ở đây, ông Chung mới nhận thấy chẳng có gì xưa cũ và cũng chẳng có gì mới lạ bằng Văn Miếu vào thời khắc giao thừa.
| Đã bao năm đón giao thừa ở đây, ông Chung mới nhận thấy chẳng có gì xưa cũ và cũng chẳng có gì mới lạ bằng Văn Miếu vào thời khắc giao thừa. |
