Lý do nào đưa ông đến với hội họa Việt Nam?
Tôi thành lập phòng trưng bày Thavibu ở Bangkok vào năm 1998 và tập trung vào đầu tư quảng bá nghệ thuật Thái Lan. Nghệ thuật Myanmar cũng được chúng tôi quan tâm vì vẫn chưa được tiếp xúc, giao lưu nhiều với quốc tế vào thời điểm đó.
Việt Nam lại là một lựa chọn đặc biệt khác. Nghệ thuật ở Việt Nam lúc này đang bùng nổ. Lấy mốc sau Đổi Mới, nghệ thuật đương đại ở Việt Nam nói chung, hội họa nói riêng thu hút được sự quan tâm rộng rãi của người hâm mộ trên thế giới.
Do đó tên phòng trưng bày của chúng tôi là: Thavibu, cũng xuất phát từ các chữ cái đầu tiên của mỗi quốc gia - Thái Lan, Việt Nam và Burma, những nền nghệ thuật mà tôi đặt nhiều tình yêu của mình vào đó.
 |
| Giám tuyển Jorn Middelborg |
Trong một thời gian rất dài, mấy chục năm nghiên cứu, tìm hiểu và đồng hành với hội họa Việt Nam, theo ông, hội họa Việt Nam đứng ở đâu trong ASEAN và trên thế giới?
Nghệ thuật đương đại Việt Nam là một khái niệm rộng và bao gồm cả hội họa. Tôi có thể nói rằng hội họa Việt Nam đã sở hữu và có cho mình những bức tranh đẹp bậc nhất ở Đông Nam Á.
Thành quả này là tích hợp của nhiều yếu tố, trong đó, hội họa nói riêng hay nghệ thuật nói chung cũng đã chịu ảnh hưởng của người Việt bản địa, chịu ảnh hưởng, giao thoa qua lại của nền nghệ thuật Pháp, Trung Quốc, Nga và nhiều nền nghệ thuật khác.
Ngoài ra, Việt Nam là quốc gia có chương trình giáo dục nghệ thuật rất tốt ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, nghệ thuật Việt Nam, để vượt ra khỏi vùng Đông Nam Á và châu Á, đưa nền nghệ thuật giàu bẳn sắc này ra cộng đồng toàn cầu vẫn cần phải quảng bá và tiếp xúc quốc tế nhiều hơn.
Ông cũng từng làm việc với nhiều nghệ sĩ đương đại hàng đầu của Việt Nam. Vậy ông có thể rút ra những nhận xét gì về họ? Bí quyết thành công của họ là gì?
Mỗi quốc gia chỉ có một số lượng hạn chế các nghệ sĩ thật sự giỏi mặc dù tổng số nghệ sĩ, những người tham gia hoạt động nghệ thuật thường rất đông. Những nghệ sĩ giỏi nhất không chỉ xuất sắc về kỹ thuật mà còn hội tụ khả năng sáng tạo và luôn đổi mới.
May mắn thay, một số nghệ sĩ giỏi nhất ở Việt Nam có tài năng sáng tạo và đổi mới, đặc biệt họ luôn chú trọng giới thiệu bản sắc văn hóa và truyền thống Việt Nam, đặt văn hóa và truyền thống dân tộc trong bối cảnh đương đại. Các nghệ sĩ giỏi lại thường quảng bá truyền thống văn hóa của đất nước mình rất giỏi.
Tôi cũng muốn nói rằng tranh sơn mài đương đại là nét độc đáo của Việt Nam và là sự đóng góp quan trọng của Việt Nam cho nền nghệ thuật đương đại toàn cầu.
 |
Giám tuyển Jorn Middelborg và họa sỹ Đinh Quân |
Vậy hội họa Việt Nam thời điểm này có gì khác biệt so với những năm 2000 và trước đó, nhất là trong giai đoạn đầu thời kỳ đổi mới, thưa ông?
Những năm đầu sau Đổi Mới, tác phẩm của các nghệ sĩ thường có một nỗi hoài niệm lãng mạn nhất định với niềm khao khát về cuộc sống và văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, những năm gần đây đã có sự mở rộng các phương tiện truyền tải từ hội họa giá vẽ sang nghệ thuật video, sắp đặt, nghệ thuật trình diễn, nghệ thuật kỹ thuật số, .
Ngoài ra các nghệ sĩ ngày nay cũng có những quan tâm sâu sắc hơn tới sự phức tạp về tâm lý con người cũng như tập trung lý giải câu hỏi: Chúng ta là ai trong thế giới toàn cầu hóa. Nghệ thuật đương đại Việt Nam hiện tại đã đang hướng tới mục đích kích thích và khơi dậy suy nghĩ của con người trong xã hội.
Gắn bó, hiểu biết với nghệ thuật Thái Lan, Myanmar và Việt Nam, vậy theo ông, đâu là điểm khác biệt để nhận biết nghệ thuật của ba quốc gia này?
Tôi không gắn bó với quốc gia nào hơn, mặc dù tôi có thể bình luận về một số khác biệt. Dù có những hoàn cảnh riêng, nhưng nghệ thuật trình diễn đã phát triển mạnh mẽ ở Myanmar do tính chất phù du của nó.
Thái Lan có nền nghệ thuật cởi mở nhất trong số các nước ASEAN với sự kiểm duyệt gần như không tồn tại, điều này rõ ràng khuyến khích sự sáng tạo. Việt Nam có một số họa sĩ xuất sắc khu vực Đông Nam Á như tôi đã đề cập ở trên, nhờ nền giáo dục nghệ thuật vững chắc và ảnh hưởng đa dạng.
Cùng với sự phát triển của công nghệ và thương mại điện tử, Gallery Thavibu của ông đã chuyển sang hình thức kinh doanh trực tuyến. Ông có nghĩ, đây sẽ là xu hướng của tương lai?
Năm 2016, chúng tôi đóng cửa Phòng trưng bày Thavibu và thành lập Phòng tư vấn nghệ thuật Thavibu. Do đó, Phòng tư vấn nghệ thuật Thavibu hiện tại không hoạt động như một phòng trưng bày thông thường với các cuộc triển lãm.
Chức năng hiện tại của nó tăng lên gấp bốn lần; hợp tác với các viện bảo tàng và phòng trưng bày trong khu vực, hợp tác với các nhà đấu giá trong khu vực, phục vụ các nhà sưu tập và thực hiện nghiên cứu. Không còn nghi ngờ gì nữa, internet, sự hiện diện trực tuyến và có lẽ AI sẽ vô cùng quan trọng trong tương lai.
Những bức tranh vật lý sẽ tiếp tục được thực hiện vì niềm vui và thử thách đối với tất cả chúng ta. Tuy nhiên, để quảng bá nghệ thuật, bán hàng, hợp tác,... phương tiện truyền thông kỹ thuật số sẽ có mặt khắp nơi. Sẽ rất thú vị khi chứng kiến AI có thể loại bỏ không chỉ thị trường nghệ thuật mà còn cả việc sáng tạo nghệ thuật như thế nào?
Vậy theo ông, hướng đi nào trong tương lai để nghệ thuật Việt Nam bứt phá mạnh mẽ hơn, trên cái lợi thế nền tảng có sự giáo dục vững chắc và ảnh hưởng đa dạng như ông nhận định?
Việt Nam có nhiều nghệ sĩ xuất sắc, trong đó có họa sĩ. Việc đến với khán giả quốc tế, những người đang phải chịu tình trạng quá tải thông tin và khả năng tiếp cận luôn là một thách thức.
Sự cạnh tranh để vươn ra thị trường toàn cầu là rất lớn. Tiếp cận công chúng nghệ thuật thế giới có thể theo hai hướng; đầu tiên là tham gia biennales (hội chợ nghệ thuật), thí dụ Venice Biennale và các triển lãm nghệ thuật lớn khác như triển lãm trong các viện bảo tàng lớn.
Thứ hai, làm việc không mệt mỏi để quảng bá và thể hiện thành quả sáng tạo trên nền tảng kỹ thuật số. Một hệ sinh thái nghệ thuật mở với sự kiểm duyệt tối thiểu cũng sẽ có lợi cho việc quảng bá nghệ thuật ra toàn cầu.
 |
Nữ giám tuyển Shireen Naziree tại triển lãm của họa sỹ Đào Hải Phong ở Thavibu năm 2015 |
Trong mấy chục năm qua, nhiều nhà sưu tập, nhà nghiên cứu, giám tuyển nghệ thuật đã nỗ lực quảng bá hội họa Việt Nam ra khu vực Đông Nam Á, châu Á và thế giới. Mà một trong những người đó từng làm việc với ông để giới thiệu rất hiệu quả nghệ thuật Việt Nam là Shireen Naziree. Tiếc là bà ấy lại đột ngột qua đời cách đây chưa lâu. Ông có thể nói điều gì đó về Shireen Naziree?
Shireen Naziree là giám tuyển quốc tế có trụ sở tại Malaysia. Tôi may mắn được cộng tác với bà ấy trong hơn một thập kỷ. Trong thời gian chúng tôi làm việc cùng nhau, rõ ràng là bà ấy có một khả năng độc đáo trong việc phân tích các tác phẩm nghệ thuật và đi đến cốt lõi của tác phẩm nghệ thuật, luôn đưa một phân tích chuyên sâu.
Bà ấy cũng có năng khiếu viết và do đó sẽ viết rất thú vị và hay về các nghệ sĩ và tác phẩm. Không có nhiều giám tuyển có thể làm được điều này.
Shireen Naziree là người phụ trách nghệ thuật nên nhiệm vụ của bà là phân tích nghệ thuật, viết về nó và tổ chức các cuộc triển lãm nghệ thuật. Bà có tình cảm đặc biệt với Việt Nam và các nghệ sĩ ở đây.
Tôi đã cùng bà ấy đến Việt Nam nhiều lần và việc gặp lại những người bạn nghệ sĩ cũ cũng như có thêm những người bạn mới luôn là niềm vui. Bà ấy đã thiết lập được những tình bạn mới và với con mắt tinh tường, sẵn sàng đưa ra lời khuyên cho nhiều nghệ sĩ và hỗ trợ họ trên con đường của họ. Việc bà ấy ra đi đột ngột là một mất mát cho cá nhân tôi cũng như cộng đồng nghệ thuật trong khu vực.
Trân trọng cảm ơn ông!
Để tưởng nhớ nhà nghiên cứu, phê bình, giám tuyển nghệ thuật Shireen Nazireen, từ 23 tới 29/7, tại Bảo tàng mỹ thuật Việt Nam, Blue gallery (Việt Nam) phối hợp với gallery Thavibu tổ chức triển lãm Celebrating the curator Shireen Nazireen. Triển lãm quy tụ nhiều họa sỹ nổi tiếng của Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, những tên tuổi đã từng cộng tác, làm việc với giám tuyển Shireen Narizeen như: Họa sỹ Thành Chương, Nguyễn Trung, Phạm Luận, Lương Xuân Đoàn, Văn Dương Thành, Đặng Xuân Hòa, Hà Trí Hiếu, Lê Quảng Hà, Trịnh Tuân, Hồng Việt Dũng, Phạm An Hải, Công Kim Hoa, Đinh Quân, Đào Hải Phong, Ngyễn Quang Huy, Đinh Ý Nhi, Dương Thùy Dương, Nguyễn Thị Châu Giang..., U Lun Gywe, Aung Kyaw Htet, Santi Thongsuk, Jirapat Tatsanasomboon...
