Một thế hệ tư duy về tài chính tốt, có tinh thần doanh nhân và khởi nghiệp, luôn muốn tiên phong dẫn dắt, đón đầu cập nhật xu hướng mới. Thế nhưng, các em lại đang sống trong một thế giới "bị trả giá" (PAID viết tắt bởi các chữ Pressure - Áp lực; Always on - Kết nối 24/7; Information Overloaded - Quá tải thông tin và Distracted - Phân tâm).
Quá tải thông tin, áp lực
Các em trở thành thế hệ có nhiều áp lực, nhiều lo âu trầm cảm nhất khi so sánh với các thế hệ cha anh-thế hệ X (1965-1980) và Y (1981-1996). Thế hệ trẻ ngày nay phải đối diện áp lực công việc, khối lượng kiến thức, học tập, bài vở ngày càng tăng, phải đương đầu với những cuộc khủng hoảng về biến đổi khí hậu, già hóa dân số, thiên tai, dịch bệnh, phải đương đầu với một tương lai nghề nghiệp bất định khi có sự cạnh tranh ngày càng lớn của trí thông minh nhân tạo.
Đồng thời, các em lại là thế hệ vướng phải nhiều chứng bệnh tâm lý như: FOMO (sợ bị bỏ lỡ), FOLO (sợ bị ngắt kết nối mạng). Tỷ lệ những người trẻ trở nên mất cân bằng giữa cuộc sống thực và thế giới ảo, nghiện mạng, nghiện video game, nghiện văn hóa phẩm đồi trụy cũng cao nhất khi so sánh với thế hệ X hay Y. Các em thành thạo kỹ năng công nghệ nhưng lại quá lệ thuộc vào thiết bị dẫn đến nhận thức về các tình huống xã hội và hành vi ứng xử ngày càng yếu kém hơn. Ngay cả những kỹ năng cơ bản nhất như giao tiếp bằng lời hoặc bằng văn bản, kỹ năng thuyết trình hay thuyết phục của Gen Alpha cũng được nhận xét yếu hơn những thế hệ trước.
Và mặc dù các mối quan hệ của trẻ em ngày càng mở rộng và mang tính toàn cầu, nhưng đây lại là thế hệ cô đơn nhất. Kết nối toàn cầu đồng nghĩa với việc ngày càng có nhiều tấm gương siêu thành tích để các em so sánh và tự áp lực bản thân. Và vì vậy, dẫu có rất nhiều bạn bè chung quanh nhưng các em lại thường không cảm thấy ai có thể hiểu mình.
Sống trong một thế giới quá tải thông tin, khi tri thức của nhân loại sản sinh ra hằng ngày vượt quá khả năng tiếp nhận của con người dẫn đến tâm trạng hoang mang về học cái gì, học như thế nào để không trở nên "hết hạn sử dụng" khi vẫn còn sức lao động. Sinh ra là công dân số nhưng đây cũng là thế hệ lo lắng nhất rằng những tiến bộ công nghệ sẽ khiến vai trò của họ trở nên thừa thãi, rằng những kỹ năng họ được đào tạo sẽ sớm lỗi thời khi công nghệ phát triển quá nhanh khiến họ không thể học được các kỹ năng mới cập nhật.
Là một thế hệ tốc độ nhất (một trò chơi điện tử hay một kiến thức mới đều được các em tiếp thu nhanh chóng) nhưng Gen Alpha lại cũng là thế hệ mất tập trung nhất, bởi các em phải tiếp xúc với quá nhiều video nội dung ngắn trên mạng xã hội.
Người ta ước tính rằng thế hệ trẻ ngày nay chỉ tập trung được khoảng tám giây để xem một thông tin… giảm khoảng bốn giây so thời điểm 15 năm trước. Tỷ lệ những đứa trẻ từ 4-17 tuổi trong xã hội có triệu chứng rối loạn tăng động giảm chú ý trong cộng đồng đang ở mức 11% và có xu hướng tăng lên trong những năm qua. Việc ưu tiên tốc độ phản ứng cũng dẫn đến hệ lụy là năng lực tư duy phản biện, năng lực thấu cảm bị giảm xuống. Chính vì vậy, giới trẻ hiện nay dễ bị thao túng tâm lý bởi tin giả, tin sai sự thật, dễ bị mất kiểm soát bởi những hiểu lầm, dễ quy gán một hành vi bình thường trở thành thông điệp thù địch, dễ chuyển hóa những cảm xúc tiêu cực thành hành vi bạo lực mạng do thiếu đi sự thấu cảm với nhau trên môi trường số.
 |
Ảnh: UNICEF |
Cần cách tiếp cận mới
Dưới những áp lực của bối cảnh và môi trường sống, nhiều bạn trẻ cảm thấy quá tải và kiệt sức. Nếu không được hỗ trợ và bảo vệ đúng cách, các em có thể trở thành một thế hệ hoang mang nhìn đời với một thế giới quan và nhân sinh quan tiêu cực, một thế hệ "chết đuối" trong bể thông tin của xã hội số nhưng vẫn "chết đói" về mặt tri thức, một thế hệ nằm dài vì thiếu động lực, thiếu ý chí và không có khát vọng. Như vậy, dẫu trước mặt có "cá" và có cả "cần câu" nhưng các em cũng không còn muốn tự mình vận động để bắt lấy "cá" (chiếm lĩnh tri thức) nữa.
Và, để bảo vệ thế hệ trẻ trong bối cảnh hiện nay cần phải có những cách tiếp cận mới. Không giống như trước đây, nhiều cha mẹ chỉ cần biết con mình đang ở nhà là an tâm; biết con mình không bị ai "đụng chạm" vật lý là an toàn, nhưng sống trong hệ sinh thái số, nếu không thật sự biết con đang nói gì, với ai, không thật sự gần trẻ về mặt cảm xúc thì đứa trẻ có thể vẫn bị bạo hành và tổn thương như thường. Người lớn cũng không thể tước quyền tiếp cận và sử dụng internet của trẻ. Thay vì thế, cần chung tay để tạo ra hành lang pháp lý bảo vệ trẻ trên không gian mạng, sáng tạo ra các sản phẩm công nghệ để bảo vệ trẻ trên không gian mạng một cách tự động, phát hiện và xử lý kịp thời những hành vi gây hại cho trẻ trên không gian mạng, quy định trách nhiệm bảo vệ của những ông lớn công nghệ đang cung cấp dịch vụ. Trong học tập, chúng ta không thể cứ dạy trẻ theo tiếp cận nội dung (cho con cá) mà phải dạy trẻ phương pháp học (cho cần câu cá), nhưng trước hết là phải truyền được cho thế hệ trẻ cảm hứng bắt cá (truyền cảm hứng).
Để giúp thế hệ trẻ đủ sức đề kháng với những mặt trái và mối nguy của xã hội hiện đại, chúng ta cũng cần xây dựng và góp phần đào tạo ra mẫu hình thế hệ trẻ với những năng lực và phẩm chất của công dân thế kỷ 21. Đó là những con người đủ tự tin về tri thức, kỹ năng và giá trị văn hóa truyền thống để hội nhập. Một người biết tự định hướng để tự học suốt đời. Một công dân biết quan tâm đến những vấn đề của gia đình, cộng đồng và biết bày tỏ thái độ trước những sự việc cụ thể dựa trên giá trị sống tốt đẹp. Và một cá nhân có ý thức trách nhiệm và tinh thần cống hiến, đóng góp xã hội một cách chủ động. Đó là những con người khỏe về thể chất, mạnh về tinh thần, giỏi về kỹ năng sống mà trong đó có hai năng lực cốt lõi là năng lực số (sử dụng thành thạo các công cụ kỹ thuật số để nâng cao chất lượng học tập và làm việc; ứng xử phù hợp và sống an toàn trên không gian mạng) và năng lực vệ sinh sức khỏe tâm thần (gồm khả năng tự nhận thức về tổn thương sức khỏe tinh thần); tự hình thành được thói quen vệ sinh sức khỏe tinh thần hằng ngày, biết nhận diện sớm các dấu hiệu tổn thương, biết cách ứng xử không kỳ thị với những người bị tổn thương sức khỏe tinh thần. Cùng với đó, các em biết cách tìm kiếm sự hỗ trợ khoa học và phù hợp từ những dịch vụ và chuyên gia chăm sóc sức khỏe tinh thần.
