Sống chung với... rác
Rù Rì là bãi rác lớn nhất của Khánh Hòa, mỗi ngày có hàng trăm xe tải chở rác, xe hút hầm cầu nối đuôi nhau vào bãi. Trong nắng, trong mưa, bao nhiêu số phận con người vất vả mưu sinh, tìm "những thứ người đời bỏ lại" để bán kiếm tiền. Người dân cứ sinh con, đẻ cái rồi thế hệ con nối tiếp thế hệ cha, sống bằng nghề... nhặt rác. Qua khảo sát, "xóm rác" hiện đã tăng lên đến mấy trăm nhân khẩu, 90% làm nghề bới rác, số còn lại làm rẫy, hái lá giang. Thu nhập bình quân mỗi ngày chỉ vài ba chục ngàn, đủ cho họ mua gạo thổi cơm. Buồn hơn nữa là những người dân này quanh năm phải sống chung với mùi phế thải nên rất nhiều người đã mắc bệnh đường hô hấp.
Trời bỗng đổ mưa. Lần theo con đường lầy lội còn in đậm dấu bánh xe chở rác thải, tôi vào lều chị Nguyễn Thị Lài. Chiếc lều dựng tạm, chỉ đủ đặt một chiếc giường và mấy thứ dụng cụ nấu ăn sơ sài nhưng là nơi trú ngụ của 4 nhân khẩu. Ngay phía sau nhà là hàng chục bao phế liệu, ruồi nhặng bu đen. Hỏi chuyện, chị cho biết, người dân ai cũng biết sống như thế này sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe nhiều lắm, vì mỗi khi gió mạnh mùi xú uế thốc vào lều rất khó chịu, nhưng rồi cứ ngửi mãi, ăn ngủ với rác mãi cũng thành quen. Chợt chị Lài thở dài: "Lo lắm chú ạ! Hôm trước vào bệnh viện khám, bác sĩ bảo hai đứa nhỏ nhà tôi đã nhiễm bệnh hô hấp cấp". Tuy nghề nhặt rác chỉ cần trang bị cái cào và đôi găng tay, đôi ủng nhưng trong bãi rác có đủ loại vật thải, suốt cả năm trời, chân phải đạp lên nhiều khi trúng mảnh thủy tinh, trúng đinh xuyên thủng cả ủng tứa máu, đau đến phát khóc. Ðặc biệt, vào mùa mưa, đường đất trơn trượt lại vác bao phế liệu cồng kềnh nhiều khi ngã dúi đầu ngay vào đống rác.
Nỗi buồn như trĩu nặng thêm khi những hộ dân ở đây phải mò mẫm trong cảnh không điện, không nước. Muốn có nước sạch để dùng thì phải vào thành phố mua, mỗi can 20 lít có giá 7.000 đồng nên tất cả đều phải tiết kiệm. Cả trăm hộ dân có duy nhất một cái ti-vi đen trắng nhưng thi thoảng sạc được bình ắc-quy mới dám mở. Ngay cả đèn dầu nhiều người cũng sợ tốn kém nên buổi tối chỉ khi có việc gì mới thấy ánh đèn le lói...
Hiểm nguy rình rập
Không chỉ vậy, người dân "xóm rác" còn phải sống trong hiểm nguy rình rập. Ðó là hàng chục gia đình trong lúc san nền đất để dựng lều che mưa nắng qua ngày đã mất mạng, cụt tay, cụt chân do đụng phải mìn sót lại từ thời chiến tranh. Phận nghèo, sống khép kín, những người dân "góp" chỉ mong mỏi chính quyền có biện pháp rà hết mìn để không có thêm những người cụt, người què... Khi tôi vào "xóm rác" thì đụng anh Ðặng Thông Thành chống nạng quay ra, nhưng không phải đi mua gạo như thường ngày mà là bắt xe về quê chờ... chết. Là người nhặt rác, đồng thời anh Thành có thâm niên trong việc tháo gỡ mìn. "Tôi ở Quảng Ngãi, nghèo quá đến đây sống đã được 12 năm, số lượng mìn tôi thu gom được phải đến hàng nghìn quả, đa số là mìn cóc. Ngoài ra tôi còn nhặt được hai quả mìn ba râu và nhiều lựu đạn. Sự tồn tại số lượng lớn mìn chưa được tháo gỡ đó đã ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của cư dân", anh Thành tâm sự.
Hàng tá người đã dính mìn và đã phải từ giã cuộc sống khi tuổi đời còn trẻ. Bản thân anh Thành, dù có kinh nghiệm nhưng vẫn bị bay mất một chân khi đang gỡ mìn. Ngoài ra, anh lại mắc bệnh hô hấp cấp tính, ung thư phổi giai đoạn cuối do hít quá nhiều mùi xú uế nên bác sĩ bảo về quê sống thêm được ngày nào hay ngày đó. Ông Nguyễn Văn Lập, 76 tuổi, người đầu tiên đặt chân đến vùng đất này buồn bã kể: "Từ khi đến đây, tôi chứng kiến số người bị tai nạn do mìn rất nhiều, chính tôi đã đưa 32 người gặp nạn đi cứu chữa. Bản thân tôi cũng bị mìn nổ làm mờ cả mắt, giờ nhìn mọi thứ rất khó khăn."
Lách qua mấy chiếc lán được lợp bằng những tấm bạt sậm mầu bùn đất là lều nhà ông Nguyễn Lời, người có em trai gặp nạn khi cuốc miếng đất quanh lều để trồng cây ăn quả, cuốc phải mìn, mìn nổ chết ngay tại chỗ. Bản thân ông Lời cũng bị mìn làm gãy xương hàm và đứt hẳn một cánh tay khi cuốc cỏ. Mấy năm vỡ đất, ông đã gom được cả bao tải mìn đem nộp cho công an phường Vĩnh Lương...
Bao giờ tương lai bớt mịt mù ?
Từ năm 2007, tỉnh Khánh Hòa triển khai dự án Vệ sinh môi trường Nha Trang với tổng mức đầu tư 77 triệu USD, trong đó gói thầu NT-3.2 trị giá 111,5 tỷ đồng giữa Ban quản lý Dự án Cải thiện vệ sinh môi trường thành phố Nha Trang với Tổng Công ty cổ phần Ðầu tư Xây dựng và Thương mại Việt Nam (Constrexim) để san lấp tiến đến đóng cửa bãi rác Rù Rì, đồng thời xây dựng bãi chôn lấp chất thải rắn Lương Hòa. Ðược nghe thông báo kế hoạch này, những người dân "xóm rác" đã phập phồng hy vọng bãi rác Rù Rì với diện tích hơn 10 ha sẽ được cải tạo thành đất sản xuất và họ sẽ có cuộc sống mới từ diện tích đất đó. Tuy nhiên, đến thời hạn hoàn thành là ngày 24-5-2011, Constrexim chỉ thực hiện được gần một nửa khối lượng công việc trong khi bãi rác Rù Rì đã bị san lấp 50% diện tích, khiến tình trạng rác thải quá tải, gây ô nhiễm nghiêm trọng. Mỗi lần mưa, nước chảy từ bãi rác qua "xóm rác" xuống cả khu dân cư dọc quốc lộ 1A. Nhiều người dân phản ánh, do tiến độ thi công bãi rác mới chậm như rùa nên không chỉ nước ô nhiễm chảy từ bãi rác xuống mà nó còn ngấm xuống các giếng đào, bốc mùi hôi thối. Hậu quả là chính những người dân "bám trụ" trong khu vực phải chịu ảnh hưởng.
Các hộ gia đình sống trong lay lắt này luôn khát khao có cuộc sống khá hơn. Họ chờ đợi sự giúp đỡ cụ thể của cơ quan chức năng để có "mảnh đất cắm dùi", không còn tiếng mìn, tiếp tục đời nhặt rác. Ðơn giản vậy thôi nhưng chẳng biết bao giờ mới thành hiện thực.
* Người dân nhặt nhạnh đủ thứ để bán, nhiều thứ mang về làm đồ dùng trong gia đình, thậm chí quần áo cũ từ bãi rác cũng được mang về giặt và mặc lại. Không chỉ người lớn, trẻ em ở "xóm rác" cũng thiệt thòi. Chúng chỉ biết sống luẩn quẩn trong tăm tối và phế liệu. Vài ba em ra ngoài học đến lớp 5 nhưng cứ bị bạn bè trêu chọc là con nhà nhặt rác, mặc cảm quá nên nghỉ gần hết.
* Ông Lương Khánh Thuận, Giám đốc Công ty Môi trường đô thị Nha Trang:
Việc triển khai dự án chậm tiến độ, chúng tôi cũng rất lo lắng vì bãi rác Rù Rì bị san lấp một nửa sẽ không còn đủ sức chứa mấy trăm tấn rác thải mỗi ngày của thành phố nên việc chất thải ngấm xuống ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường. Giải quyết tình thế trước mắt, chúng tôi đã xin UBND tỉnh Khánh Hòa bố trí khu vực đất phía sau bãi rác với diện tích khoảng 3 ha để giải quyết tạm thời việc quá tải rác thải, trong lúc chờ bãi rác Lương Hòa hoàn thành. Còn việc sắp xếp và bố trí lại cư dân "xóm rác" hay việc họ phải mưu sinh bằng gì thì chưa thể nói trước được, cái này liên quan đến nhiều cơ quan.
