Khoảng cách giữa lý thuyết và thực tế

“Ban nhạc một thành viên”

Phóng viên đa phương tiện còn được biết đến với tên gọi “one-man bands – ban nhạc một thành viên” hoặc “backpack reporters - phóng viên ba lô”. Họ thường xuất hiện tại hiện trường một mình nhưng lại mang theo thiết bị và thực hiện nhiệm vụ của bốn người: Viết, truyền hình/phát thanh, quay phim chụp ảnh và biên tập.

Quét QR để trải nghiệm bài viết dưới dạng âm thanh.

Năm 2021, anh Lê Thành Lương là một trong bảy thành viên được Đài Tiếng nói Việt Nam cử vào Thành phố Hồ Chí Minh tác nghiệp khi dịch Covid-19 bùng phát. Trong 30 ngày đó, ngoài đồ bảo hộ, ba-lô của anh chỉ chứa hai chiếc điện thoại Samsung S8, một chân máy, một bộ mic và một chiếc máy tính. Với bộ thiết bị này, anh làm công việc của bốn người: Phát sóng trực tiếp trên mạng xã hội; viết tin bài cho trang tin điện tử; sản xuất bản tin âm thanh; biên tập, cắt dựng nguyên liệu thô (bao gồm văn bản, âm thanh, hình ảnh và video).

“Mọi tình huống xấu nhất đều có thể xảy ra. Do đó, phải chuẩn bị kỹ càng và sẵn sàng cho những sự cố bất ngờ” – anh nói.

Benjamin Pu, tổ chức sản xuất của Đài NBC (Mỹ) cho biết, khi còn là phóng viên đa phương tiện vào năm 2022 anh đã học được cách quay và phát sóng trực tiếp bằng máy quay chuyên dụng cho rất nhiều nền tảng khác nhau.

Pu nói: “Kỳ vọng của người quản lý đối với các nhà báo đa phương tiện là họ sẽ ra ngoài hiện trường và tự làm mọi việc. Điều này sẽ mang lại rất nhiều cơ hội học tập. Nhưng những người trẻ cũng cần hiểu rằng, đây là một công việc rất vất vả”.

Bên cạnh những sự đánh đổi, Tim Furlong, nhà báo đoạt giải Emmy tại NBC10 Philadelphia hào hứng chia sẻ: Sự tự do xuyên suốt quá trình sáng tạo là phần thưởng lớn nhất mà một nhà báo đa phương tiện có thể giành được. Tim yêu thích việc tự điều khiển máy bay không người lái và máy ảnh GoPro để khảo sát địa điểm và quay cảnh trên cao. “Tôi thích khả năng kiểm soát và chủ động sáng tạo trên mọi loại hình và mọi loại thiết bị mà tôi muốn. Lúc này bạn sẽ phải là một con dao rất sắc” - Tim nói.

Theo Đài NBC, trong suốt nhiều năm, phóng viên đa phương tiện chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong các tòa soạn ở Mỹ. Xu hướng chuyển đổi số trong các tòa soạn đã thúc đẩy sự phát triển của báo chí đa phương tiện. Trong 10 năm qua, số lượng phóng viên đa phương tiện trẻ đã tăng lên nhanh chóng. Họ trở thành một trong những đối tượng được các nhà tuyển dụng săn đón nhiều nhất. Kênh tuyển dụng ZipRecruiter công bố, một phóng viên đa phương tiện mới tốt nghiệp có thể kiếm 50,000 USD/năm, cao hơn vị trí phóng viên thông thường 5,000 USD/năm.

Ở chiều ngược lại, phóng viên đa phương tiện cũng thường đối mặt nhiều rủi ro và phải đảm nhận nhiều nhiệm vụ hơn.

Khi đang phát trực tiếp một ca cấp cứu F0, phóng viên Thành Lương buộc phải dừng phiên và tham gia hỗ trợ vận chuyển bệnh nhân do tình trạng sức khỏe F0 đột ngột trở nặng. “Lúc đó chỉ có một, hai giây để nghĩ: Giờ chỉ có cứu hay không? Nếu cứu thì chấp nhận nguy cơ phơi nhiễm rất cao”, anh nói.

Vào tháng 10/2022, Hiệp hội Nhà báo Mỹ đã công bố Hướng dẫn bảo đảm an toàn cho các phóng viên đa phương tiện. Trong đó, Hướng dẫn yêu cầu các nhà báo không được phép quay trực tiếp một mình vào ban đêm, thiết lập rào cản an toàn gần nơi giao thông và đám đông,…

Quét QR để xem phiên livestream vận chuyển F0 của phóng viên Lê Thành Lương trên Facebook.

7 kỹ năng nên có

Báo chí đa phương tiện đang xóa nhòa ranh giới giữa các loại hình báo chí. Nếu muốn tạo ra một dự án/tác phẩm đa phương tiện hiệu quả, phóng viên phải khai thác tất cả các loại hình, từ văn bản, âm thanh, video, hình ảnh cho đến đồ họa,…; đồng thời tích hợp công nghệ và báo chí một cách hợp lý. Do vậy, họ cần sở hữu một tổ hợp đa dạng các kỹ năng chuyên môn và kỹ thuật.

Thứ nhất, viết lách. Đây là kỹ năng cốt lõi của một nhà báo. Khả năng diễn đạt rõ ràng, súc tích, logic và hấp dẫn là tiêu chí đầu tiên để tạo ra các sản phẩm báo chí chất lượng cao. Thêm vào đó, phóng viên đa phương tiện cần am hiểu cách viết cho các nền tảng khác nhau như báo in, báo mạng, mạng xã hội hay podcast,...

Thứ hai, chụp ảnh và xử lý ảnh. Ngoài viết, phóng viên đa phương tiện cần sở hữu kỹ năng chụp ảnh báo chí và xử lý, chỉnh sửa ảnh bằng các phần mềm chuyên dụng.

Thứ ba, quay phim và ghi âm. Nhiệm vụ của phóng viên đa phương tiện là tác nghiệp cho nhiều loại hình cùng một lúc. Do đó, họ buộc phải thành thạo việc sử dụng các thiết bị ghi âm, quay phim chuyên nghiệp.

Thứ tư, cắt dựng video, audio. Với mô hình đội nhóm nhỏ, kỹ năng sử dụng các phần mềm chỉnh sửa video, âm thanh sẽ giúp phóng viên chủ động sáng tạo và kết hợp yếu tố nghe - nhìn trong tác phẩm.

Thứ năm, thiết kế đồ họa. Kiến thức về thiết kế đồ họa cơ bản cho phép phóng viên đa phương tiện sản xuất các sản phẩm đồ họa phục vụ báo chí như infographic, biểu đồ, dàn trang. Một số phần mềm hữu dụng như: Adobe Photoshop, Adobe Illustrator,…

Thứ sáu, kỹ năng lập trình. Đây là kỹ năng hoàn toàn mới lạ đối với rất nhiều phóng viên truyền thống nhưng lại là kỹ năng cần có của phóng viên muốn sản xuất tác phẩm báo chí đa phương tiện. Kiến thức lập trình sẽ giúp phóng viên chủ động tạo các sản phẩm đa phương tiện tương tác, trình chiếu thông tin động trong dự án độc lập; phối hợp với các lập trình viên chuyên nghiệp trong các dự án lớn. Phóng viên đa phương tiện trẻ có thể nhập cuộc bằng lập trình frontend với các ngôn ngữ đơn giản như HTML.

Thứ bảy, kỹ năng quản lý dự án. Các dự án sản xuất nội dung đa phương tiện thường rất phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp của nhiều thành viên khác nhau (văn bản, âm thanh, hình ảnh, đồ họa, lập trình,...). Khả năng lên kế hoạch, quản lý thời gian, làm việc nhóm, “thông ngôn” giữa các nội dung và hình thức của phóng viên sẽ quyết định đến tính thống nhất, bổ trợ giữa các loại hình; tiến độ hoàn thành, sự hiệu quả, sáng tạo của dự án.

Nhờ vào sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo và các công cụ trực tuyến, phóng viên đa phương tiện đang được hỗ trợ ngày một tốt hơn. Một số công cụ hữu dụng: Veed io (video, âm thanh), ChatGPT (văn bản), Flourish (biểu đồ tương tác),…

Đồ họa: Duy Thanh

Một nhiệm vụ khó khăn

Hầu hết các cơ quan báo chí tại Việt Nam đều có nói đến chiến lược chuyển đổi số và nội dung đa phương tiện. Tuy nhiên, số nhà báo thật sự tác nghiệp đa phương tiện tại các tòa soạn thực tế còn ít ỏi. Trong đó, thay đổi chính sách và tư duy sản xuất đa phương tiện là hai thử thách lớn nhất.

Một nhà tuyển dụng cho biết, trong số các ứng viên ông từng gặp: Hơn 50% không sử dụng Microsoft Office đúng cách; dưới 20% sử dụng email đúng cách; dưới 1% sử dụng tốt các công cụ phần mềm quản lý công việc, quản lý thời gian; các phương thức để truyền dẫn thông tin; hơn 90% số sinh viên tốt nghiệp coi Zalo là một phần mềm để trao đổi và gửi thông tin.

Một phóng viên có thể tác nghiệp đa phương tiện được hay không thường phụ thuộc vào ba yếu tố: Một là, tư duy, kỹ năng và năng khiếu của mỗi người. Hai là, môi trường làm việc của chính phóng viên đó. Ba là, chính sách quản lý cấp vi mô và vĩ mô.

Thói quen tác nghiệp đa phương tiện của phóng viên thường được hình thành khi tòa soạn, cơ quan yêu cầu. Do đó, để phóng viên chuyển đổi thói quen tác nghiệp, những người quản lý như thư ký tòa soạn, tổ chức sản xuất,… phải là những người thay đổi đầu tiên.

Từ 15-20 năm trước, Hội Nhà báo Việt Nam và các cơ quan báo chí trên cả nước đã bắt đầu đào tạo sản xuất nội dung đa phương tiện cho phóng viên, biên tập viên. Tuy nhiên, tại thời điểm hiện tại, sản xuất đa phương tiện vẫn chưa phổ biến và chưa trở thành một điều hiển nhiên tại các tòa soạn điện tử.

Mô hình cơ quan báo chí đa phương tiện ở Việt Nam chưa thật sự “chín” về mặt tổ chức, mô hình hoạt động. Vướng mắc lớn nhất nằm ở khung pháp lý. Cụ thể, cho tới thời điểm hiện tại, các đơn vị quản lý chưa ban hành đơn giá hay định nghĩa cụ thể nào cho sản xuất sản phẩm đa phương tiện. Định nghĩa về sản phẩm báo chí đã cũ nhưng vẫn được thể hiện trong các văn bản pháp lý có hiệu lực đến thời điểm hiện tại, đặc biệt gây lúng túng với các sản phẩm điện tử.

Do đó, từ góc độ thể loại báo chí và góc độ kinh tế báo chí, các cơ quan thực hiện sẽ gặp khó khăn trong việc định nghĩa sản phẩm đa phương tiện; phân nguồn cho chi phí sản xuất và chi trả nhuận bút.

Để sớm xây dựng được một mô hình tác nghiệp đa phương tiện hiệu quả, cả người thực thi và người quản lý đều cần thay đổi tư duy, cách tổ chức, kỹ năng, trang thiết bị, cơ chế quản lý. Trong đó, những thay đổi cơ chế quản lý sẽ là tiền đề đặc biệt quan trọng.