Ukraine nằm ở đông nam châu Âu, có biên giới phía đông và đông bắc giáp Nga, phía bắc giáp Belarus, phía tây giáp Ba Lan, Slovakia và Hungary, phía nam giáp Romania. Với diện tích hơn 603 nghìn km2, Ukraine có trữ lượng tài nguyên khoáng sản dồi dào (mangan chiếm 40% trữ lượng thế giới; trữ lượng thủy ngân đứng thứ 2 thế giới; quặng sắt chiếm 12% trữ lượng thế giới; apatit chiếm 29% trữ lượng thế giới…).
Theo nhà nghiên cứu lịch sử Andrew Gregorovich, thành viên Trung tâm Nghiên cứu Nga và Đông Âu, Hội đồng Học thuật Trường đại học Toronto, trên vùng đất Ukraine ngày nay và một phần rộng lớn của Nga, vào thế kỷ thứ 9 từng tồn tại vương quốc Kyivan (Kievan) Rus với Thủ đô là Kiev. Tới thế kỷ 12, người Nga dần tách khỏi nhà nước Kiev cổ đại và lập nên quốc gia riêng. Phần phía đông của Kyivan Rus bị quân Mông Cổ chiếm vào thế kỷ thứ 13, trong khi phần phía tây bị Ba Lan sáp nhập trong thế kỷ thứ 14.
Các cuộc binh biến dẫn tới chia tách, sáp nhập Ukraine tiếp diễn trong nhiều thế kỷ. Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraine ra đời năm 1919 và trở thành một trong những thành viên sáng lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) vào ngày 30/12/1922 (bên cạnh Nga, Belarus và Ngoại Kavkaz). Cho đến tận thời điểm này và suốt bảy thập niên Liên Xô tồn tại, Nga và Ukraine là những đất nước, những dân tộc anh em, có mối quan hệ mật thiết và khăng khít hàng đầu trong hàng ngũ những dân tộc-quốc gia thuộc hệ chủng tộc Slave.
Cuối năm 1991, Liên Xô tan rã, Ukraine trở thành quốc gia độc lập như ngày nay. Các dân tộc sinh sống ở Ukraine gồm gần 78% là người Ukraine, hơn 17% là người Nga, bên cạnh đó là người Belarus, Moldova, Bulgaria…
Cuộc khủng hoảng tại Ukraine được cho là bắt đầu với các cuộc biểu tình ở Thủ đô Kiev hồi tháng 11/2013 nhằm phản đối việc Tổng thống Ukraine khi đó là Viktor Yanukovych đã từ chối một thỏa thuận mà nhiều người kỳ vọng sẽ giúp Ukraine hội nhập kinh tế sâu hơn với Liên minh châu Âu (EU). Đụng độ giữa lực lượng an ninh nhà nước và người biểu tình khiến bạo lực leo thang. Tổng thống Yanukovych rời đất nước tháng 2/2014.
Tháng 3/2014, Nga kiểm soát khu vực Crimea và chính thức sáp nhập bán đảo này sau cuộc trưng cầu ý dân của người địa phương. Tổng thống Nga Vladimir Putin viện dẫn sự cần thiết phải bảo vệ các quyền của công dân Nga và những người nói tiếng Nga ở Crimea cũng như đông nam Ukraine.
Cũng trong năm 2014, nhiều người dân ở hai vùng Donetsk và Lugansk ở miền đông Ukraine tuyên bố không công nhận chính quyền mới ở Kiev.
Ngày 11/5/2014, hai khu vực Cộng hòa nhân dân Donetsk (DPR) tự xưng và Cộng hòa nhân dân Lugansk (LPR) tự xưng tiến hành trưng cầu ý dân về quyền tự quyết và tuyên bố độc lập một ngày sau đó.
Tháng 9/2014, thỏa thuận Minsk đã được ký tại Belarus giữa các bên gồm Ukraine, Nga và Tổ chức An ninh và hợp tác châu Âu cùng những người đứng đầu DPR và LPR. Tuy nhiên, thỏa thuận dường như sụp đổ khi không ngăn được các cuộc giao tranh. Phải tới tháng 2/2015, một lệnh ngừng bắn toàn diện mới được ký tại Minsk, còn gọi là Thỏa thuận Minsk-2, giữa Ukraine với ba nước bảo trợ gồm Nga, Đức và Pháp.
Giao tranh tại Donbass vẫn âm ỉ. Kiev từ chối đề xuất cải cách hiến pháp nhằm trao quyền tự trị lớn hơn cho hai nước cộng hòa tự xưng, cáo buộc Nga hỗ trợ quân sự cho DPR và LPR. Trong khi đó, DPR và LPR cáo buộc Kiev nã pháo trúng các mục tiêu dân sự ở Donbass khiến dân thường thiệt mạng, đồng thời kêu gọi Nga công nhận độc lập. Ngày 21/2/2022, Tổng thống Nga Vladimir Putin ký sắc lệnh về việc công nhận DPR và LPR và ký với các nhà lãnh đạo hai nước cộng hòa tự xưng các hiệp ước về hữu nghị, hợp tác và tương trợ.
Chiến tranh lạnh kết thúc, NATO mở rộng liên minh về phía đông. Năm 2004, ba nước Baltic từng thuộc Liên Xô gồm Estonia, Latvia và Litva gia nhập khối quân sự này. NATO năm 2008 cũng từng để ngỏ ý định trao tư cách thành viên cho Ukraine. Nga coi đây là hành động đe dọa an ninh quốc gia, là lằn ranh đỏ mà các nước phương Tây không được phép vượt qua.
Nhằm tháo ngòi nổ căng thẳng, tháng 12/2021, Nga công bố tám đề xuất an ninh với phương Tây, kèm theo cảnh báo nếu Mỹ và phương Tây vẫn không nhất trí bằng những cam kết chắc chắn và mang tính ràng buộc pháp lý, Moscow buộc phải đáp trả bằng những phản ứng thích đáng, không loại trừ khả năng triển khai các biện pháp quân sự kỹ thuật. Theo đó, Nga yêu cầu NATO rút toàn bộ binh sĩ và vũ khí khỏi những thành viên gia nhập khối quân sự này sau năm 1997, gồm Ba Lan, Estonia, Litva, Latvia và các nước vùng Balkan; yêu cầu NATO ngừng mở rộng về phía đông, không kết nạp Ukraine và không diễn tập quân sự tại Ukraine, Đông Âu, Trung Á và các nước vùng Kavkaz nếu chưa có sự đồng thuận từ Nga.
Đáp lại, Mỹ và các đồng minh trong NATO thẳng thừng từ chối đề xuất của phía Nga. Quan chức cấp cao Mỹ nhấn mạnh rằng, Kremlin cũng thừa hiểu nhiều điểm trong đề xuất của mình là không thể chấp nhận được. NATO khẳng định, bất cứ quốc gia châu Âu nào sẵn sàng thực hiện cam kết và nghĩa vụ thành viên đều được hoan nghênh gia nhập liên minh.
