Ngã rẽ bất ngờ
Táo là loại trái cây quen thuộc trong thực đơn của mỗi gia đình. Tuy nhiên, khi đi mua táo, hẳn hầu hết chúng ta chỉ lựa chọn đơn giản: Hương vị ngọt lịm, hay hơi chua; loại mầu xanh, chắc, giòn hay loại mầu đỏ, mềm, thơm... Sẽ rất ít người để ý đến việc trên thực tế, có đến vài nghìn giống táo khác nhau, mà trong đó, nhiều giống đã dần đi vào nguy cơ tuyệt chủng.
Cách đây hơn 20 năm, Tom Brown cũng như vậy. Ông thậm chí còn chẳng có hứng thú đặc biệt với bất cứ loại nông sản nào. Cuộc gặp gỡ định mệnh đưa ông đến với "thế giới các loại táo" diễn ra hoàn toàn vô tình, tại một chợ nông sản địa phương ở Winston-Salem, Bắc Carolina (Mỹ). Hôm ấy, sau vài tháng nghỉ hưu, Brown vẫn chưa biết phải làm gì với trạng thái "rảnh rỗi toàn thời gian". Ông trở thành "vệ sĩ" tháp tùng vợ đến khu chợ nông sản định mệnh đó.
Cựu kỹ sư hóa học bị thu hút hoàn toàn khi va phải quầy trưng bày những quả táo "gia truyền": "Sự đa dạng về mầu sắc, hình dáng, mùi vị, và nhất là từng cái tên riêng của từng loại táo "di sản" khiến tôi chẳng thể rời mắt khỏi quầy táo đó!".
Maurice Marshall - người chủ quầy hàng đặc biệt, mà sau này trở thành bạn thân của Brown - nhận thấy sự "chìm đắm" của vị khách cao tuổi. Ông xởi lởi chia sẻ: "Mỗi giống táo đều mang theo mình một câu chuyện riêng đấy. Nhân tiện thì, tôi đã cố gắng trong nhiều năm để tìm Harper - một giống táo đã từng phát triển mạnh mẽ ở quận Iredell, Bắc Carolina, mà đến nay vẫn chưa thể tìm thấy". Tình cờ, Iredell cũng chính là nơi Brown sinh ra và lớn lên, và sự ngẫu nhiên ấy đã thôi thúc người kỹ sư về hưu "không có gì ngoài thời gian" đề nghị được tham gia cuộc tìm kiếm.
Đó thật sự là một cuộc hành trình gian nan. Brown bắt đầu với nguồn tài liệu chính thống đồ sộ có từ năm 1905 của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ. Dù chỉ tập trung vào danh mục Táo, ông vẫn hoàn toàn sửng sốt khi biết: Vào năm cuốn sách được phát hành, đã có đến hơn 7.000 giống táo với các đặc điểm riêng biệt được ghi nhận.
Lần theo mọi manh mối có trong cuốn sách cũng như các tài liệu gom nhặt được, ông phát hiện ra có đến hàng trăm giống táo khác cũng đang dần bị lãng quên, tương tự như Harper.
Khi ấy, hành trình "săn táo" mới thật sự bắt đầu.
Hành trình tìm lại những giống táo ký ức
Không phải ngẫu nhiên, Brown được nhiều người ví von là "một thám tử truy lùng các giống táo".
Sau khi nghiên cữu kỹ tài liệu, Brown sẽ tự lái xe đến những địa điểm được nhắc đến. Thường thì mỗi chuyến đi đều được bắt đầu khi trời mới tờ mờ sáng, và chặng đường sẽ mất hàng giờ lái xe. Ông săm soi đối chiếu những mẫu táo tìm được trong thực tế với những gì tài liệu mô tả.
Khi nhận thấy sự tương đồng, ông lại cố gắng tiếp cận người dân bản địa để hỏi thăm thêm. Đôi lúc, Brown cũng phải tranh thủ những sự giúp đỡ đặc biệt, thí dụ như những người làm vườn và cả… người đưa thư tại địa phương. Có những người bưu tá đã nhiệt tình gõ cửa từng nhà, để giúp Brown tìm manh mối. Thành công nhất của nhóm "thám tử" nghiệp dư là một cây táo giống Junaluska sắp khô héo, bị vùi lấp trong đống đổ nát của một khu vườn bỏ hoang.
Brown luôm mỉm cười mãn nguyện khi nhớ lại: "Không phải lúc nào tôi cũng nhất thiết phải đi quá xa. Thí dụ, tôi tìm thấy "mạch nguồn mẹ táo" ở quận Wilkes với hơn 300 giống, mà chỉ mất một giờ lái xe!".
Mặc dù các giống táo có thể xác định thông qua xét nghiệm DNA, nhưng quá trình này vừa phức tạp lại tốn kém. Do đó, Brown thích làm theo cách truyền thống – thực hiện các cuộc phỏng vấn: "Tôi cố gắng tìm sự xác nhận từ những người dân địa phương, và tôi thật sự may mắn vì đã gặp rất nhiều cư dân có tuổi, nhưng vẫn còn đủ minh mẫn để chia sẻ với tôi về giống táo lâu đời tại nơi họ sinh sống!".
Phương thức cổ điển ấy hiệu quả đến lạ kỳ: "Tôi được nghe người dân kể về việc cha ông họ đã tự hào như thế nào khi trồng được trong sân một cây táo khác hẳn với nhà hàng xóm. Bạn chỉ cần đi hết một dãy phố thôi, sẽ phát hiện cứ vài ba ngôi nhà sẽ có một mảnh vườn trồng đến hai, ba giống táo khác nhau!".
Hoặc trong một số trường hợp, Brown cũng tìm sự hỗ trợ bằng cách gửi mẫu táo ông tìm được qua đường bưu điện đến các chuyên gia nông sản nổi tiếng tại vùng, để xác minh danh tính của chúng.
Trong suốt "cuộc thám hiểm" kéo dài hàng chục năm của mình, Brown đã nhận diện hơn 1.200 giống táo. Tất cả được ông tổng hợp thành một danh sách đầy đủ, đăng tải trên trang web của mình: Applesearch.org.
Brown cũng đã tặng hơn 105 giống táo cho Trang trại lịch sử Horne Creek ở Pinnacle, Bắc Carolina, nơi có vườn táo di sản riêng.
 |
| "Quầy táo Di sản" - niềm tự hào giản dị của ông Tom Brown. |
Trở thành một phần của lịch sử
Không chỉ truy lùng và thống kê, Brown còn tìm cách "cứu" những giống táo quý hiếm nhất, bằng cách lấy một ít cành ghép từ những cây táo mà ông tìm thấy. Brown nói, mục tiêu của ông là "bảo tồn một phần lịch sử".
Tại quê nhà Clemmons, Brown xây dựng vườn cây ăn quả rộng hai mẫu Anh (acre), mang tên Heritage Apples - Vườn táo di sản. Ở nơi ấy, ông hồi sinh hơn 700 giống táo quý hiếm và có nguy cơ tuyệt chủng. Một bất ngờ thật sự thú vị: Sau 16 năm tìm kiếm, Brown lại tìm được Harper ngay trên… mảnh vườn của mình. Ông kể: "Ban đầu tôi nghĩ đó là giống táo sọc tháng 6. Đến khi cây ra quả tôi mới biết hóa ra Harper đã ở ngay trước mắt tôi, suốt ngần ấy năm!".
Ông bán những cây táo với giá khoảng 15 đến 20 USD/cây, để khuyến khích nhân rộng thêm những "vườn bảo tồn mini". Kế hoạch của ông đang cho thấy hiệu quả rõ rệt: Trong ba năm qua, Brown đã nhận được khoảng 5.500 câu hỏi qua trang web, chủ yếu là từ những cá nhân quan tâm đến việc mua cây.
Câu chuyện của Brown không quá "đao to búa lớn". Cũng khó có thể nói những cống hiến của ông mang sức mạnh "thay đổi xã hội". Song, dù sao, "hành trình người săn táo" chắc chắn vẫn là một câu chuyện nhẹ nhàng, nhưng đầy cảm hứng...
