“Em không biết nhà mình sinh sống trên đò từ khi nào chỉ biết em được sinh ra trên đò và lớn lên ở trên đò. Gia đình em có tám người, gồm ông, bố mẹ và năm anh em em. Trước đây cả nhà sống trên một con đò dài rộng chừng bằng một phần ba căn hộ hiện nay. Ngày đấy, điện được đưa từ trên bờ xuống, đường dây giăng từ đò nọ sang đò kia. Nước dùng thì lấy từ bể cấp nước tập trung do tổ chức từ thiện xây dựng trên bờ. Rác thải hằng ngày thải hết xuống sông. Đò chòng chành, sụt - trồi theo con nước, lắc lư theo gió nên gia đình chỉ sắm duy nhất một thiết bị điện tử là chiếc ti-vi” - Thanh bồi hồi kể lại.
Ở nhà chung cư sạch sẽ, tiện nghi và nhất là rất an toàn, không lo mưa to, gió lớn, bão lũ làm đắm đò. Từ ngày lên bờ, bố Thanh vẫn đi đánh cá ở biển Thuận An, anh trai vẫn chạy xe thồ... Gia đình đã sớm quen với nếp sống ở mặt đất, quen với việc dùng điện, nước sạch phải trả tiền. Chị Phan Thị Huyền (41 tuổi), cũng háo hức khoe: Năm nay con lớn sẽ thi đại học y dược, con thứ hai lên lớp tám. Ngày ngày, chồng đi đạp xích lô, vợ bán hàng lặt vặt tại nhà. Dù cuộc sống còn vất vả nhưng anh chị mừng nhất là đã có nhà ở ổn định, từ nay chỉ cần tập trung lo cho các con ăn học. Đang vui chuyện, một người đàn ông nằng nặc kéo tay nhờ chúng tôi phải chụp ảnh cho bằng được cô con dâu và đứa cháu gái mới hơn một tuổi. Ông hớn hở khoe: Ngày trước, con trai họ yêu một cô bé (cũng là cư dân vạn đò) nhiều năm mà hai bên gia đình cứ chần chừ mãi không cho cưới. Là vì cưới xong không biết cho cặp vợ chồng trẻ ở đâu. Đò nhà ông chỉ rộng 20m2 nhưng đã có đến ba cặp vợ chồng là vợ chồng ông, và vợ chồng hai cậu con trai lớn. Khi chuyển về nhà ở liền kề rộng rãi, hai đứa mới làm lễ cưới.
Những người dân vạn đò định cư ở thôn mới Lại Tân thuộc xã Phú Mậu, huyện Phú Vang, cách thành phố Huế 12km cũng kể chuyện lên bờ của họ một cách cởi mở. Đây là khu định cư dành cho các hộ dân vạn đò vẫn có ít nhiều theo nghề sông nước. Cuối khu định cư, sát mép nước sông Hương chính quyền quy hoạch xây dựng một âu tàu nhỏ dành cho các hộ dân có tàu câu cá neo đậu tránh mưa bão. Trong ngôi nhà rộng rãi, ông Dương Văn Cá nhẩm tính: Có được ngôi nhà trên lô đất 80m2 này, gia đình ông nhận được sự hỗ trợ từ nhiều nguồn. Nhà nước hỗ trợ cho 15 triệu đồng, bán đò được 15 triệu đồng, số tiền còn lại góp trong cả dòng họ nên không cần phải vay trả lãi. Giờ đây, ông vẫn theo nghề thả lưới đánh cá, vợ ông ở nhà cơm nước và chăm nom sáu đứa cháu nội. Các con trước làm nghề mộc, nghề hàn thì nay vẫn theo nghề đó. Cả nhà hài lòng với nơi ở mới.
Vào thăm ngôi nhà liền kề của bà Tâng Thị Năm, 67 tuổi, chúng tôi không khỏi thán phục khi biết dù là phụ nữ và khá nhiều tuổi, nhưng bà vẫn đi đánh cá trên sông mỗi ngày. Cá đánh được không nhiều nhưng đem bán cũng đủ để lo bữa cơm đạm bạc. Cậu con trai Lê Văn Thành, 27 tuổi, từ ngày có nhà mới chăm chỉ làm lụng hơn, đã mua trả góp được chiếc xe máy trị giá 17 triệu đồng để ngày ngày vào trung tâm thành phố làm công. Thành bảo: Ngày trước ở trên đò, nghĩ đến chiếc xe máy sao mà xa xôi thế, chỉ dám mơ thôi vì không có tiền mua, mà có mua cũng chẳng thể đưa được xuống đò...
Nguyễn Văn Khoa người đàn ông trụ cột của gia đình sáu nhân khẩu ngày ngày đi câu cá, bán lấy tiền nuôi cả nhà. Anh khoe: Con gái lớn đang học Trường tiểu học Phú Mậu, học đàng hoàng, chính quy, không còn phải học bạ (học nhờ) như hồi còn sống trên đò.
Theo kết quả khảo sát, điều tra xã hội học về đời sống cư dân vạn đò năm 2006 thì thành phố Huế có tổng cộng 1.069 hộ dân vạn đò. Mỗi hộ trung bình có từ 7 đến 8 nhân khẩu, hai, ba thế hệ cùng chung sống trên đò. Cá biệt, có hộ lên đến 23 nhân khẩu. Cuộc sống của họ lênh đênh, nhếch nhác, lại càng chấp chới hơn khi cư dân sinh đẻ vô tội vạ. Ông bà, bố mẹ không có hộ khẩu, trẻ sinh ra cũng không giấy khai sinh, đến tuổi đến trường không đi học. Sự đói nghèo, ít học, thất học, cùng các tệ nạn xã hội đeo bám các thế hệ cư dân vạn đò. Nơi đây trở thành những ung bướu nhức nhối trong lòng đô thị di sản...
Trong các năm từ 2008 đến 2010, được sự cho phép của Chính phủ và sự ủng hộ của các bộ, ngành trung ương, bằng nguồn vốn ngân sách, Ủy ban Nhân dân thành phố Huế đã quy hoạch và đầu tư xây dựng ba khu định cư là Phú Hậu (trên địa bàn thành phố Huế), diện tích 1,12 ha, gồm tám chung cư ba tầng, diện tích sàn 11.086 m2, bố trí 208 căn hộ. Khu đô thị Hương Sơ (cũng thuộc thành phố Huế), diện tích 8,355 ha, gồm năm chung cư (với 216 căn hộ) và 336 căn hộ liền kề. Khu định cư Phú Mậu (huyện Phú Vang), diện tích 11,88 ha, bố trí 262 lô đất và 170 nhà liền kề. Cả ba khu định cư đều được quy hoạch đầy đủ cùng với khu ở là các thiết chế như hệ thống hạ tầng kỹ thuật (điện, nước, đường giao thông), hệ thống hạ tầng xã hội như trường học, trường dạy nghề, nhà văn hóa, trạm y tế,... Tổng vốn đầu tư ba khu định cư là 260,186 tỷ đồng.
Cuộc sống của cư dân vạn đò bước sang trang mới khi các hộ đồng tình, tuân thủ thực hiện chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước, dỡ đò lên bờ ở trong các khu định cư. Anh Trần Văn Lệ - Phó Bí thư thường trực Đảng ủy phường Hương Sơ, phấn khởi: 100% hộ gia đình cư dân vạn đò ở Hương Sơ được chính quyền phường cấp hộ khẩu. 100% người dân được xác minh, cấp giấy khai sinh và cấp chứng minh thư (với những người đủ độ tuổi). Trẻ con trong độ tuổi đến trường đều được đi học trong hệ thống trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở trong phường. Cuộc sống đô thị của cư dân vạn đò dần đi vào nền nếp, văn minh.
* Cùng với việc bố trí tái định cư cho dân vạn đò, chính quyền thành phố tăng cường quản lý các khu vực mặt nước đã giải tỏa các hộ dân vạn đò, kịp thời phát hiện, ngăn chặn những trường hợp đã được bố trí tái định cư nhưng vẫn tiếp tục quay trở lại sinh sống trên mặt nước... Do vậy, đến nay, dù vẫn còn rất ít hộ thuộc đối tượng của dự án chưa lên bờ định cư, vẫn lênh đênh trên sông tại địa bàn xã Phú Mậu, nhưng nhiều hơn con số đấy, hơn nghìn hộ dân đã an cư lạc nghiệp trên bờ, thích nghi dần với cuộc sống mới thì vẫn có thể khẳng định dự án định cư và cải thiện cuộc sống cư dân vạn đò thành phố Huế đã thành công. Ủy ban Nhân dân thành phố Huế đang gấp rút triển khai tiếp dự án giai đoạn 2. Theo đó, thành phố sẽ tiếp tục di dời 203 hộ dân có nguồn gốc vạn đò bị chìm đò trong các đợt lũ lụt năm 1985, 1999 hiện tạm cư trên đất di tích và khu đất không phù hợp quy hoạch của thành phố đến định cư tại khu định cư Hương Sơ. Dự kiến, toàn bộ dự án cả hai giai đoạn sẽ được hoàn thành vào cuối năm 2012.
