- Thưa các chuyên gia, có thể nói, đại dịch Covid-19 và những hệ lụy mà nó để lại là tiền đề để ngành tâm lý học đường nói riêng, công tác xã hội học đường nói chung được nhìn nhận đúng và đầu tư phát triển hơn?
- PGS, TS Trần Thành Nam - Trường đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội:
 |
Sau đại dịch Covid-19, dường như chúng ta đã ý thức rõ hơn về vai trò và tầm quan trọng của sức khỏe tâm thần đối với cuộc sống, sự thành công và cảm nhận hạnh phúc của mỗi cá nhân. Điều này dẫn đến xu hướng nở rộ dịch vụ "chữa lành" từ các chuyến du lịch chữa lành, những game show chữa lành, khóa học chữa lành... Thị trường lao động trong tương lai được dự báo "khát" nguồn nhân lực chăm sóc sức khỏe tinh thần cá nhân hóa như các bác sĩ gia đình, nhà tham vấn tâm lý, nhân viên công tác xã hội.
- Nhà giáo Nguyễn Tùng Lâm - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Tâm lý-Giáo dục Việt Nam:
 |
Phòng tham vấn tâm lý học đường không phải là một mô hình mới, thực tế đã được triển khai nhiều năm nay trên cả nước. Cách đây hai mươi năm, tôi đã luôn nhấn mạnh văn phòng tham vấn tâm lý là cần thiết và quan trọng để đưa khoa học tâm lý vào giáo dục. Nhưng rõ ràng, sau đại dịch, ngành này được quan tâm hơn bao giờ hết.
Nếu như trước đây nhiều gia đình còn có phần "sĩ diện" sợ thừa nhận con cái của mình có vấn đề về tâm lý, thì nay điều này đã được cải thiện. Các phụ huynh quan tâm và nhận thức rõ hơn tính thiết yếu của nhu cầu được chia sẻ và tâm sự của con cái. Bộ Giáo dục và Đào tạo, hay các cấp quản lý cũng quan tâm hơn khi ban hành nhiều thông tư, văn bản quy định, hướng dẫn để các trường học có cơ sở triển khai.
- Khảo sát ở nhiều trường học, chúng tôi thường nhận được chia sẻ về sự khó khăn, thách thức trong triển khai công tác xã hội học đường. Điều này có khiến cho mối quan ngại "làm cho có" thành hiện thực?
- Nhà giáo Nguyễn Tùng Lâm: Thời điểm tôi cùng nhà trường (Trường THPT Đinh Tiên Hoàng-PV) triển khai phòng tham vấn tâm lý có nhiều thuận lợi, như nhận được hỗ trợ từ các tổ chức phi chính phủ cả về đào tạo lẫn kinh phí, nhưng sau đó để duy trì được, nhà trường phải tự triển khai. Dĩ nhiên, do đặc thù là trường dân lập, nên Ban Giám hiệu có thể tự cân đối về nguồn kinh phí, song khó khăn về nguồn nhân lực vẫn là thách thức không nhỏ.
Hiện nay, ngoài việc mời thêm chuyên gia định kỳ đến cộng tác, phần lớn hệ thống trường công lập điều phối giáo viên kiêm nhiệm để phụ trách tư vấn. Tuy nhiên, điều này chỉ phù hợp nếu mục tiêu của phòng tham vấn tâm lý là phát hiện vấn đề của học sinh, còn để có thể đi sâu hơn, giải quyết triệt để vấn đề, vẫn cần đến đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp.
- Tiến sĩ Lê Nguyên Phương - Tổng Thư ký Liên hiệp Phát triển tâm lý học đường quốc tế CASP-I:
 |
Theo tôi, nhìn chung, ngành tâm lý học đường Việt Nam còn khá mới mẻ và thiếu cơ sở pháp lý, chuyên môn vững chắc. Vì thế, việc còn tồn tại một số bất cập trong ngành và nghề tâm lý học đường tại Việt Nam cũng là lẽ thường. Chẳng hạn, chúng ta vẫn chưa có chính sách và quy định rõ ràng về vị trí, chức năng của tâm lý học đường và chuyên viên trong hệ thống giáo dục; chưa có tiêu chuẩn về trình độ chuyên môn đối với tâm lý học đường; chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa tâm lý học đường với giáo viên, phụ huynh học sinh; thiếu tài liệu và công cụ đánh giá tâm lý học đường phù hợp với học sinh Việt Nam; thiếu các nghiên cứu ứng dụng để xây dựng chương trình và dịch vụ phù hợp; thiếu kinh phí và nhân lực,… Thậm chí, nhiều trường học chưa quan tâm đúng mức đến tâm lý học đường, và nhất là việc đào tạo còn chưa chuyên sâu và phù hợp nhu cầu của học sinh.
- PGS, TS Trần Thành Nam: Có thể thấy, trong và sau đại dịch Covid-19, nhu cầu của người dân sử dụng các dịch vụ chẩn đoán, chăm sóc, hỗ trợ điều trị và quản lý các tổn thương tâm lý tăng cao dẫn đến các dịch vụ telehealth (chăm sóc sức khỏe qua điện thoại) phát triển. Một khảo sát cũng cho thấy, có khoảng 61% số nhà tâm lý học bắt đầu cung cấp các dịch vụ tham vấn và trị liệu tâm lý trên nền tảng trực tuyến. Chính các hiệp hội tâm lý học ở nhiều quốc gia cũng ban hành hướng dẫn và bộ quy tắc đạo đức cho những nhà tâm lý thực hành Telepsychology (tư vấn tâm lý qua điện thoại). Hàng loạt các cẩm nang tự giúp đỡ (self-help) tích hợp với các video hướng dẫn của các chuyên gia được sản xuất và cung cấp cho cộng đồng. Việt Nam chúng ta cũng tích cực triển khai các nhóm tự lực hỗ trợ cấp cứu các tổn thương tinh thần. Nhiều nghiên cứu bước đầu đã chứng minh các dịch vụ trực tuyến này là có hiệu quả. Tuy nhiên, chúng ta phải nhìn nhận đúng vấn đề, vẫn cần tăng cường hiệu quả cho công tác tham vấn trực tiếp.
- Vâng, thực tiễn đặt ra nhiều đòi hỏi mới, vấn đề lúc này là giải pháp, và quan trọng nhất vẫn là câu chuyện đào tạo, rồi sử dụng nhân sự trong lĩnh vực này. Rất mong các ý kiến đề xuất từ các chuyên gia?
- PGS, TS Trần Thành Nam: Đúng như vậy, hiện tại thì Việt Nam cũng có một số cơ sở giáo dục đang triển khai đào tạo nguồn nhân lực tư vấn tâm lý và công tác xã hội. Hai ngành này đang đứng trước thời cơ lớn khi năm 2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định phê duyệt Chương trình phát triển công tác xã hội giai đoạn 2021-2030. Mục tiêu của đề án là xây dựng đội ngũ cán bộ, viên chức, nhân viên và cộng tác viên công tác xã hội đạt yêu cầu về chất lượng gắn với phát triển hệ thống cơ sở cung cấp dịch vụ này.
Còn đối với nhu cầu nhân lực tư vấn tâm lý học đường, Thông tư 31/2017/TT-BGDĐT hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông đã mở đường cho những vị trí việc làm liên quan công tác này tại trường học. Thêm nữa, Quốc hội khóa XV thông qua chức danh Cán bộ Tâm lý lâm sàng vào danh mục các ngành nghề cần được cấp giấy phép hành nghề khiến vị trí làm việc tham vấn tâm lý cho cộng đồng trở nên chuyên nghiệp hơn.
- TS Lê Nguyên Phương: Quãng thời gian 15 năm kể từ khi tôi trở về quê hương với hoài bão xây dựng ngành tâm lý học đường, tôi đã chứng kiến những nỗ lực không mệt mỏi của các đồng nghiệp trong và ngoài nước để xây dựng nền tảng cho ngành này ở Việt Nam. Chẳng hạn, sáu hội thảo quốc tế về tâm lý học đường và khoảng 30 khóa tập huấn về các đề tài khác nhau đã được tổ chức. Điểm nhấn cho hành trình này là việc ban hành thông tư quy định về dịch vụ tâm lý học đường trong trường học, và thành lập hai chương trình đào tạo thạc sĩ chuyên ngành tại Trường đại học Sư phạm Hà Nội và Trường đại học Giáo dục Hà Nội (Đại học Quốc gia Hà Nội).
Theo tôi, có ba điều then chốt chúng ta có thể học tập và ứng dụng từ các quốc gia đã phát triển ngành nghề này lâu năm. Đó là đào tạo chuyên sâu, xây dựng khung pháp lý và tăng cường nghiên cứu khoa học.
Các nước phát triển thường có chương trình đào tạo bài bản và chuyên sâu về tâm lý học đường ở bậc sau đại học, giúp các chuyên viên tâm lý học đường có kiến thức và kỹ năng thực hành tốt, không chỉ trong tham vấn mà còn cả đánh giá rối loạn và khuyết tật, hỗ trợ giáo dục đặc biệt. Với Việt Nam, nếu được, nên tích hợp cả ba ngành tâm lý học đường, tham vấn học đường và công tác xã hội học đường ngay trong chương trình đào tạo.
Cùng đó, xây dựng tiêu chuẩn và quy chế hoạt động rõ ràng cho đội ngũ làm công tác tư vấn tâm lý học đường. Thí dụ như, ở các nước, quy định tiêu chuẩn về trình độ, kinh nghiệm, giấy phép hành nghề tâm lý học đường là rõ ràng. Trong khi đó, Việt Nam đến nay vẫn chưa có định chế nào chủ quản nghề này. Để bảo đảm chất lượng hoạt động, cả về chuyên môn lẫn đạo đức, tôi nghĩ cần có định chế quản lý các chuyên viên sau khi ra trường.
Và cuối cùng là việc tăng cường nghiên cứu ứng dụng khoa học về tâm lý học đường. Các nước phát triển có nhiều nghiên cứu và ứng dụng khoa học giúp nâng cao hiệu quả hoạt động tâm lý học đường. Việt Nam không nhất thiết phải đầu tư cho nghiên cứu cơ bản mà cần đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng để có cơ sở khoa học cho việc áp dụng các hoạt động trong ngành như sử dụng tài liệu, phương thức giảng dạy, hay làm cơ sở cho vấn đề từ đánh giá đến can thiệp trong ngành này.
- Xin cảm ơn chia sẻ của các chuyên gia!
