NHẠC SĨ Y PHÔN K’SOR:

Chim phí vẫn bay về cội nguồn

Khi người đàn ông Ê Đê ấy cất lên tiếng hát, nghe như có tiếng róc rách của bến nước đầu nguồn Dlei Yang, có xào xạc tiếng lá rơi của miền rừng cội Ea Hleo và tượng hình những cánh chim phí bay ngang qua bầu trời. Âm nhạc của Y Phôn K’sor thật đẹp, đẹp lạ lùng, khác hoàn toàn với bất cứ ai sáng tác về Tây Nguyên. Nhạc sĩ của miền đại ngàn đã mượn thanh âm vạn vật, gió thổi, mưa rơi, nối giai điệu lời ru của dòng mẫu hệ mà cất lên tiếng hát.

Nhạc sĩ Y Phôn K’sor: "Giai điệu của tôi là những thanh âm quen thuộc mà tôi từng thấm cả phần đời đi qua". Ảnh: Đình Đối
Nhạc sĩ Y Phôn K’sor: "Giai điệu của tôi là những thanh âm quen thuộc mà tôi từng thấm cả phần đời đi qua". Ảnh: Đình Đối

Hát giữa mọi người không ngại ngần

Âm nhạc của Y Phôn có đời sống riêng vì nó không nhuốm chút phấn son mà sống động hơi thở của núi đồi, nương rẫy. Đó là thứ âm nhạc của mênh mông, khắc khoải và thẳm sâu. Tôi cảm giác, Y Phôn viết những bài hát của mình trong những giấc mơ xa xôi.

Y Phôn nói với tôi, khi cất lên lời "Hát giữa mọi người không ngại ngần", là lúc anh khóc từ trong lồng ngực sâu. Câu hát thổn thức trong ca khúc "Đi tìm lời ru Mặt trời" hàm chứa trong đó biết bao ẩn ức, mặc cảm qua bao thế hệ hoang hoải tìm kiếm lẽ sống giữa đại ngàn những mùa biến động. Một câu hát đủ giãi bày tâm tính tộc người. Âm nhạc về Tây Nguyên là vậy, không hú hét, không bốc lửa như nhiều người nhầm tưởng. Lửa trong âm nhạc Tây Nguyên là ngọn lửa cháy tự tâm can, âm thầm mà mãnh liệt. Trong đó là cả một thế giới của đắm đuối, dịu dàng, hoang dã; của nỗi buồn trong lành; là "dòng sông khao khát lời", "giọt mưa không có lời" như Y Phôn đã thao thiết gọi tên cảm xúc…

- Y Phôn này! Với những ca khúc như "Chim phí bay về cội nguồn", "Ði tìm lời ru Mặt trời", "Ðôi chân trần"…- tôi cảm nhận, nếu không chú tâm viết thì âm nhạc cũng tự chảy tràn trong trái tim anh. Ðại ngàn, với thanh âm tự nhiên vốn đã là âm nhạc rồi, phải không Y Phôn?

- Tôi viết bằng sự ám ảnh, bằng những trải nghiệm. Giai điệu của tôi là những thanh âm quen thuộc mà tôi từng thấm cả phần đời đi qua. Từ ấu thơ, tôi đã được sống trong không gian thiên nhiên với tiếng rừng, tiếng suối và bước chân những đàn thú đi hoang cùng lời ru của mẹ, giọng hát kể của cha. Tôi đã ngấm âm nhạc từ nhỏ, đó là thứ không thể thiếu trong gia đình tôi, dù nhiều lúc đói cơm, nhạt muối. Nhà tôi có bốn dàn chiêng, bộ quý nhất đổi ngang một con voi. Mẹ tôi thổi đàn đing puốt (sáo lúa), cha tôi là tay tông k’nah (chơi chiêng) có tiếng. Bảy tuổi, tôi đã biết chơi đàn goong sáu dây thuần thục, lên tám, tập chiêng và 11 tuổi thì đã theo cha đi tấu khắp vùng. Tôi cũng làm quen với các lối hát dân ca Ayray, Kưứt, K’Nak, Mnê, Cok của dân tộc tôi từ nhỏ. Những ca khúc bạn vừa kể tên cùng những bài hát và tác phẩm khí nhạc khác, đã được viết ra từ tâm hồn khao khát yêu thương của tôi với con người, xứ sở của mình trên âm hưởng đồng vọng từ dân ca. Tôi muốn cất lên những thông điệp cháy bỏng tình yêu của một người con đại ngàn bằng âm nhạc của mình!

- Trong anh đậm "gene" Ê Ðê, một dân tộc có lịch sử lâu đời trên cao nguyên miền thượng, một dân tộc có máu phiêu lãng bậc nhất đại ngàn?

- Người Ê Đê sống lạc quan, làm ăn cũng giỏi. Trong quan niệm của đồng bào tôi, con người chỉ là một thành tố của thiên nhiên, vì vậy mà con người không bao giờ dành phần ăn hết mà còn để cho thú rừng, chim chóc ăn chung. Người bản địa Tây Nguyên yêu văn hóa vô cùng. Yêu đến thế nào mới bán trâu, bán lúa để mua ché, mua chiêng chứ đâu phải mua ô-tô hay xây biệt thự. Trong một gia đình Ê Đê, những tài sản được định giá quý nhất là tài sản văn hóa. Dân tộc tôi từ xưa cũng hát rằng: "Uống rượu cần đến khi cạn/ Đánh chiêng đến khi già làng bắt ngừng chân tay". Tôi là người Ê Đê, chắc chắn là tôi cũng vậy.

Cảm thức cội nguồn

Đường đời của Y Phôn nhiều bước chông chênh, chông chênh nhưng phiêu du như âm nhạc của anh. Anh yêu chim phí, loài chim mảnh mai không bay theo đàn mà thường lẻ loi. Nơi nào nó sống là ở đó có cánh rừng đẹp, có không gian thuần khiết. Y Phôn kể, năm 1983, anh vào học Khoa Thanh nhạc - Trường Văn hóa Nghệ thuật Đắk Lắk. Tốt nghiệp, về lại Ea Hleo. Đã có những tháng ngày Y Phôn sống trong tuyệt vọng khi phải bỏ học đại học, về nhà nuôi mẹ già, cha yếu, lo cho em gái bị chồng bỏ và hai cháu nhỏ. Anh trở thành chàng trai nương rẫy với đôi tay chai sần nhưng tình yêu âm nhạc vẫn cháy bỏng tâm hồn. Năm 1990, anh nhận công tác tại Phòng Văn hóa thông tin huyện nhà. Năm 1992, tỉnh Đắk Lắk mở trại sáng tác, anh được mời tham gia. Tại trại, lần đầu tiên "Chim phí bay về cội nguồn" của chàng trai chưa ai biết tới được NSND Y Moan hát lên với giai điệu thuần chất Ê Đê, những dòng ca từ đẹp đến ngỡ ngàng. Nhạc sĩ Nguyễn Cường nói: "Phôn ơi, tôi nghĩ là cậu chỉ được bài này thôi, đỉnh rồi…".

- Hoàn cảnh bức bách cũng góp phần thôi thúc quá trình sáng tạo, đúng không Y Phôn? Bởi sau đó, nhiều tuyệt phẩm của anh tiếp tục ra đời và chỉ trong một thời gian ngắn đã tạo nên tên tuổi một Y Phôn không lẫn vào ai trong làng "tân nhạc" Tây Nguyên"

- Hoàn cảnh khó khăn khiến con người mình chông chênh, bất an và liên tục suy tư. Những nghiệm suy cá nhân hòa cùng dòng chảy của văn hóa tộc người và những tác động của ngoại cảnh đã khiến con tim mình thổn thức. Những năm tháng ấy, tôi đã khát khao muốn bộc lộ và chuyển tải những thông điệp mà với bản thân mình, chỉ có một phương thức duy nhất là âm nhạc. Tôi muốn được thể hiện những tư tưởng, cảm xúc của mình từ số phận cá nhân, gia đình đến số phận tộc người, xứ sở.

Ví như, bài hát "Đôi chân trần". Trong một buổi cuối chiều, tôi cùng cố NSND Y Moan, ca sĩ Y Zắk về vùng sâu lưu diễn, trên đường đi bắt gặp hình ảnh người đàn ông đầu trần, chân đất, lưng mang gùi, tay cầm xà gạc lững thững về buôn. Cảm xúc trong tôi trỗi dậy, những giai điệu cất lên khi liên tưởng về người cha thân yêu của mình, người đã vượt bao gian khó để nuôi anh em tôi lớn lên bằng những yêu thương đơn sơ. Hay bài hát "Người đàn bà trở về một mình". Hình ảnh trực cảm chính là em gái tôi, đứa em bị chồng bỏ với một nách hai con thơ dại. Nghĩ về em và biết bao người em tôi thương, tôi đã cất lên giai điệu nghẹn ngào. Lời bài hát "Đi tìm lời ru Mặt trời" cũng xuất phát từ hình ảnh mẹ tôi, một amí hiền lành nhưng ẩn chứa tất cả những gì tôi có về cảm thức mẫu hệ…

Y Phôn - "phù thủy ca từ" đã khái quát cảm quan riêng tư lên những thông điệp sâu sắc, thiết tha, khắc khoải. Từ âm nhạc của anh, tôi cảm nhận, con người ta sống có ý nghĩa hơn khi đối diện với niềm cô đơn hướng thượng. Trong dòng chảy miên viễn của thời gian, cảm thức về cội nguồn sẽ cất lên tiếng nói. Khi "Cô gái trở về một mình", cô sẽ gặp chính nguyên bản mẫu hệ thuần phác. Nghe Y Phôn hát "Đi tìm lời ru Mặt Trời", tôi ngỡ như anh đang là kẻ lãng du độc hành về miền ký ức để được hòa cảm trong tiếng thở của đất đai, rừng núi, đồng vọng cùng ý niệm phục sinh và mơ tưởng. Người nghệ sĩ như loài chim phí ấy không tìm gì ngoài dấu chân cha ông, tìm lại cảm xúc nguyên sơ trong câu hát ngày xưa…

- Âm nhạc, tận cùng của nó là sự vô ngôn, đúng không Y Phôn?

- Đúng vậy! Có những chiều tôi bỏ phố về buôn, một mình vào rừng và thấy âm nhạc cất lên, những giai điệu của thiên nhiên với tiếng côn trùng, tiếng gió vi vu, tiếng những con thú đi hoang và đâu đó giọng chim hót trên bầu trời cô quạnh. Đó là thứ âm nhạc có sức lay động nhất vì trong đó đã hàm chứa tất cả mọi cung bậc cảm xúc.

* * *

Y Phôn nói với tôi, "sống" Tây Nguyên thì mới viết ra thật Tây Nguyên, còn chỉ "diễn" Tây Nguyên thì sẽ không thành. Ý anh là nói đến những cuộc rong chơi âm nhạc qua miền đất lạ của các tác giả tứ xứ về đây. Y Phôn cũng nói, khi đã tốt nghiệp Học viện Âm nhạc quốc gia, thì lại thấy, đường đến thành công trong âm nhạc lại chính là đường về nhà mình. Cho đến giờ này, khao khát của anh vẫn là được ăn ngủ cùng núi rừng Ea Hleo để rồi ký thác tình yêu ấy vào từng khuôn nhạc. Tôi đồng tình cùng Y Phôn, học để hiểu biết, nhưng có khi nghệ thuật đích thực lại tìm đến từ một ngọn gió vô định thổi ngang qua tâm hồn.

Suy tưởng của người nhạc sĩ Ê Đê ấy chân thật nhất khi: "Một mình lang thang trên đất này". Bởi vậy mà tôi hằng mong, sẽ vẫn là một Y Phôn, không lạc vào ai khác. Một Y Phôn chớp bắt được những đồng vọng ký ức văn hóa tộc người vào dòng cảm thức âm nhạc của mình…