Thời điểm này, nông dân trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp đã xuống giống hơn 95 nghìn ha lúa hè thu. Các trà lúa chủ yếu đang giai đoạn mạ, trổ chín. Thông thường, thu hoạch xong vụ lúa hè thu, sau khi cho đất nghỉ ngơi, nhiều nông dân sẽ tiến hành cày xới, trục đất chuẩn bị xuống giống lúa vụ ba. Việc canh tác liên tục ba vụ lúa khiến đất bị bạc màu, tăng áp lực sâu bệnh, dịch hại. Ngoài ra, đê bao để trồng lúa ba vụ đã ngăn chặn không cho các độc chất được rửa trôi, không còn nhận phù sa, làm đất mau suy thoái. Điều này dẫn đến chi phí sản xuất cao, trong khi hiệu quả kinh tế không tương xứng do năng suất không ổn định.
Ông Trần Văn Tân là một trong số những nông dân mà chúng tôi có dịp gặp trên cánh đồng ấp 3, xã Tân Nghĩa, huyện Cao Lãnh. Ông Tân có năm công đất lúa đang giai đoạn trổ bông, nhờ phát hiện sớm sinh vật gây hại nên ông phòng trừ bệnh kịp thời. “Vụ hè thu năm nay, dù thời tiết khá nóng nhưng tôi không quá lo lắng. Điều tôi trăn trở là sau vụ này sẽ đến lúa vụ ba liệu có đem lại lợi nhuận cao cho nông dân chúng tôi hay không?”, ông Trần Văn Tân bộc bạch. Ông Tân nhớ lại: Vụ ba năm trước, lúa bị sâu bệnh nhiều, năng suất khá thấp, chỉ khoảng 600kg/1.300m2, trong khi chi phí sản xuất tăng. Thế nên, vụ lúa ấy không thua lỗ, nhưng gần như chẳng có lãi.
Tam Nông là huyện phía bắc của tỉnh Đồng Tháp. Sau mùa lũ năm 2000, huyện tập trung xây dựng cụm tuyến dân cư để nhân dân “an cư lạc nghiệp”. Những năm sau đó, huyện tiến hành tăng vụ, làm đê bao chống lũ, tiến tới áp dụng khoa học - kỹ thuật để nâng cao hiệu quả sản xuất. Tuy nhiên, cũng như nhiều địa phương khác trong tỉnh, do tình trạng các cánh đồng “đói phù sa”, có những năm lúa vụ ba đạt năng suất không cao. Chi phí sản xuất lúa vụ ba tăng, phần do những thách thức lớn từ biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh… đòi hỏi người nông dân Đồng Tháp phải thay đổi tư duy, tìm kiếm những cách làm thích hợp.
Hơn hai năm nay, Dự án sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, hiện đại và phát thải thấp được triển khai tại xã Phú Thành A, huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp. Từ 20 ha ban đầu, Dự án đã từng bước được mở rộng đến hơn 80 ha. Bên cạnh trồng hai vụ lúa, nông dân còn thực hiện mô hình kết hợp trữ cá mùa lũ (170 ha), mô hình quản lý rơm rạ theo hướng tuần hoàn (trồng nấm). Nông dân Nguyễn Minh Tuấn cho biết: “Mô hình này sử dụng phân hữu cơ thay thế một phần phân bón hóa học, đồng thời giảm 30-40% lượng phân hóa học so canh tác truyền thống (giảm khoảng 100-150 kg phân bón/ha). Qua nhiều vụ canh tác, bà con nông dân chúng tôi tham gia mô hình đã thay đổi tư duy trong sản xuất lúa, mạnh dạn ứng dụng các tiến bộ khoa học-kỹ thuật, từ đó giúp nông dân tham gia mô hình giảm được chi phí sản xuất, gia tăng lợi nhuận”.
Theo Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Tam Nông Trần Thanh Nam, địa phương triển khai mô hình sản xuất lúa tuần hoàn vụ đông xuân và hè thu, kết hợp nuôi cá mùa lũ... Thực tế cho thấy, đây là giải pháp quan trọng trong việc định hướng thay đổi thói quen canh tác của nông dân, chuyển dần sang sản xuất lúa theo hướng hữu cơ, sinh thái và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Huyện Tháp Mười là một trong những địa phương đạt được nhiều kết quả nổi bật trong thực hiện Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp đối với ngành hàng lúa gạo của tỉnh Đồng Tháp. Nhiều mô hình sản xuất mới, áp dụng tiến bộ khoa học-kỹ thuật đã được người nông dân nơi đây áp dụng hiệu quả, từ đó góp phần chuyển dịch mạnh mẽ tư duy sản xuất của người nông dân từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp. Đối với Tháp Mười, việc triển khai, nhân rộng các mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ được xem là một trong những giải pháp sản xuất bền vững, nhiều nông dân trên địa bàn huyện không còn phải thấp thỏm vừa sản xuất lúa vụ ba, vừa âu lo như trước.
Ông Huỳnh Tấn Lộc, ngụ ấp 4, xã Hưng Thạnh, huyện Tháp Mười, cho biết: Gia đình ông có 10 ha đất ruộng. Trước đây canh tác lúa, ông sử dụng phân hóa học, sau khi thu hoạch thì bán cho thương lái. Những năm qua, giá vật tư nông nghiệp tăng cao, giá cả không ổn định. Khi được vận động sử dụng phân hữu cơ để giảm chi phí và có thể liên kết đầu ra với các doanh nghiệp, ông đã mạnh dạn tham gia. Suốt quá trình canh tác, ông thấy lúa giữ màu lá rất tốt, cứng cây. Năng suất đạt được cũng cao hơn những vụ trước, khi chưa sử dụng phân hữu cơ. Kết quả thực hiện mô hình đã giảm lượng giống gieo sạ, tăng cường sử dụng phân hữu cơ, hạn chế sử dụng phân, thuốc hóa học, tăng khả năng sử dụng phân bón, rễ lúa bám sâu, giúp cây lúa khỏe hơn, chống chịu sâu bệnh, cải thiện độ phì nhiêu của đất... Từ đó, góp phần bảo vệ hệ sinh thái có ích, làm giảm chi phí đầu tư, tăng lợi nhuận…
Đồng Tháp là tỉnh đầu nguồn sông Cửu Long với diện tích 3.378 km2. Trong đó, diện tích đất nông nghiệp chiếm 77%. Phát triển nông nghiệp tuần hoàn, kể cả nông nghiệp hữu cơ được xem là chủ trương trọng tâm của tỉnh. Sự hỗ trợ từ chính quyền, doanh nghiệp và sự chủ động đổi mới của nông dân đã và đang tạo nên những bước chuyển mình cho ngành hàng lúa gạo của địa phương này với việc ứng dụng công nghệ cao, nâng cao giá trị sản phẩm nông sản, đồng thời bảo đảm phát triển bền vững.
