872 ngày khốc liệt
Leningrad - St. Petersburg ngày nay, được quân đội phát-xít Đức xác định là mục tiêu chiến lược trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Theo đó, nếu chiếm được thành phố này, phát-xít Đức sẽ làm giảm đáng kể khả năng phòng thủ của Hồng quân Liên Xô, đồng thời mở đường tiến đến tỉnh tây bắc Arkhangelsk. Ngoài ra, phát-xít Đức hiểu rằng Leningrad còn là nơi nổ ra cuộc Cách mạng Tháng Mười lịch sử, một cuộc cách mạng có giá trị biểu tượng chính trị quan trọng của Liên Xô. Đó là chưa kể việc chiếm Leningrad cũng là chiếm được một căn cứ hải quân quan trọng, để phục vụ các cuộc đối đầu trên biển Baltic.
RIA Novosti cho biết, cuộc tiến công của quân đội Đức nhằm vào Leningrad bắt đầu từ đầu tháng 7-1941. Trong tháng 8-1941, giao tranh gay gắt giữa quân đội hai bên diễn ra liên tục tại ngoại ô thành phố. Quân đội Đức cắt đứt nhiều tuyến đường sắt nối Leningrad với các địa phương khác. Phát-xít Đức chính thức cô lập Leningrad sau khi chiếm Shlisselburg. Sau đó, cuộc phong tỏa Leningrad của quân đội phát-xít Đức và quân đồng minh Phần Lan kéo dài 872 ngày, từ 8-9-1941 đến 27-1-1944.
Theo REGNUM, trong cuộc vây hãm, khoảng ba triệu người dân Leningrad đã hứng chịu vô số cuộc bắn phá, pháo kích, ném bom liên tục của quân đội phát-xít Đức. Lương thực, thực phẩm cho người dân trở nên khan hiếm, mỗi người chỉ còn khẩu phần 250 gr bánh mì mỗi ngày. Phát-xít Đức cô lập Leningrad với chủ ý phá vỡ sự kháng cự của người dân cùng lực lượng bảo vệ thành phố bằng nạn đói và dịch bệnh. Theo nhiều thống kê, trong 28 tháng bị phong tỏa, khoảng từ 650.000 - 1.500.000 người đã chết vì đói, lạnh, bị thương và bệnh tật.
Trong bối cảnh bị cô lập, “Con đường cuộc sống” - tuyến đường vận tải trên băng đi qua hồ Ladoga ở Leningrad vào mùa đông, hay tuyến đường thủy trên chính mặt hồ này vào mùa hè, là lối đi duy nhất vào thành phố. Những chiếc xe tải và xà lan liên tục là mục tiêu pháo kích của quân đội phát-xít.
Vì thế, giải vây cho Leningrad là ưu tiên hàng đầu của Bộ Chỉ huy quân đội Liên Xô. Ngày 18-1-1943, các chiến sĩ thuộc mặt trận Leningrad và mặt trận Volkhov tiến hành chiến dịch “Iskra” (Tia lửa) gần bờ phía nam hồ Ladoga. Mục đích của chiến dịch là mở một hành lang giải cứu thành phố đang rơi vào tình cảnh “ngàn cân treo sợi tóc”. Chiến sự ác liệt kéo dài nhiều ngày, vòng vây cô lập của kẻ thù bị suy yếu, tuy nhiên thành phố chưa hoàn toàn được giải thoát. Sau khi Hồng quân Liên Xô mở được một hành lang đủ lớn, các đơn vị công binh lập tức xây dựng một tuyến đường sắt dài hơn 30 km. Dưới hỏa lực của kẻ thù, vận chuyển hàng hóa và công tác cứu hộ người dân vẫn được thực hiện trên chính con đường này.
Nhận thấy tình hình thay đổi theo hướng không có lợi, quân đội phát-xít Đức tăng cường pháo kích nhằm vào Leningrad, trong đó có cả việc sử dụng các loại pháo tầm xa cỡ nòng cực lớn, khiến cho hàng trăm nghìn dân thường thiệt mạng, các tòa nhà trong thành phố sụp đổ. Trước tình cảnh trên, Bộ Chỉ huy quân sự Liên Xô quyết định chuẩn bị một đòn cuối cùng nhằm vào quân Đức trong trận chiến phá vỡ vòng vây Leningrad.
Ngày 14-1-1944, mặt trận Leningrad, Volkhov và mặt trận Baltic thứ hai tiến hành chiến dịch tiến công chiến lược Leningrad - Novgorod. Trong khuôn khổ chiến dịch này, đợt phản công mang tên “Sấm tháng Giêng” đã đánh bại quân đội phát-xít Đức trong khu vực Krasnoe Selo và Ropsha. Một tuần sau, cuộc vây hãm của quân Đức với thành phố Leningrad chính thức thất bại. Khoảng 100.000 binh sĩ Đức bị tiêu diệt và bị bắt, hơn 30 sư đoàn quân phát-xít Đức bị đánh bại.
Binh sĩ Liên Xô sau một trận chiến bảo vệ Leningrad. Ảnh: RG
Trang sử oai hùng
Tối 27-1-1944, thành phố Leningrad đã tổ chức bắn 24 loạt đạn đại bác chào mừng chiến thắng. Đó là màn bắn pháo chào mừng duy nhất của Hồng quân Liên Xô diễn ra tại một địa điểm khác ngoài Thủ đô Moscow trong những năm tháng của cuộc Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại.
“Tất cả 324 khẩu pháo nổ vang. Leningrad thoát ra khỏi bóng tối và xuất hiện rực rỡ trước mắt chúng tôi. Lần đầu sau hai năm rưỡi, chúng tôi thấy thành phố của mình rực sáng vào buổi tối; cả thành phố chói sáng, thấy cả vết nứt cuối cùng trên tường, cả những lỗ hổng, những cửa sổ bị đóng khung… Thành phố bị cày nát và bị thương ghê gớm, nhưng chúng tôi thấy đó là một khung cảnh tráng lệ. Chúng tôi ôm lấy nhau, nước mắt rưng rưng trên cặp mắt của mọi người”, bà Olga Bergholz nhớ lại giây phút lịch sử.
Chỉ huy mặt trận Leningrad, ông Leonid Govorov cho biết, kẻ thù đã không thể chạy thoát khỏi các cuộc tiến công của Hồng quân Liên Xô. “Chúng đã bị tiêu diệt. Phát-xít Đức gây nhiều đau khổ cho Leningrad và phải chịu hình phạt xứng đáng”, ông Leonid Govorov chia sẻ. Giới lãnh đạo quân sự và chính trị Liên Xô hiểu rõ, Leningrad không thể phá thế bị vây hãm nếu không có sự góp công của người dân. Mặc dù thường xuyên đối mặt hiểm nguy, sống trong cảnh đói kém, dịch bệnh, thiếu thốn mọi thứ, song hằng ngày người dân Leningrad vẫn miệt mài làm việc, vận chuyển vũ khí, đạn dược cho quân đội. Trong một thành phố bị phong tỏa, người dân không chịu khuất phục, đầu hàng như kẻ thù mong muốn. Ngược lại, họ tích cực hỗ trợ sản xuất vũ khí, đạn dược gửi ra chiến trường, thậm chí dành cho cả các mặt trận ngoài Leningrad.
REGNUM đăng tải tài liệu của mặt trận Leningrad, trong đó có đoạn ghi rõ: “Công dân thành phố Leningrad anh hùng. Người dân Leningrad can đảm, mạnh mẽ kháng cự. Cùng với quân đội của mặt trận Leningrad, họ đã anh dũng bảo vệ quê hương với một ý chí kiên cường và sự nhẫn nhịn đầy sắt thép, vượt qua mọi khó khăn và đau đớn, dành hết sức lực cho sự nghiệp chiến đấu bảo vệ quê hương”.
Bàn về trận chiến Leningrad, RIA Novosti nhận định, trận chiến phá vỡ vòng vây Leningrad có ảnh hưởng lớn đến hoạt động quân sự tại các mặt trận khác, kéo theo sự tham gia của một lực lượng lớn quân phát-xít Đức và quân đội Phần Lan. Trước sự đáp trả của Hồng quân Liên Xô, Bộ Chỉ huy quân đội Đức không thể điều quân từ gần Leningrad sang các hướng khác để phục vụ chiến đấu. Tinh thần đấu tranh anh dũng của Leningrad trở thành biểu tượng lòng dũng cảm của nhân dân Liên Xô. Hàng trăm nghìn binh sĩ tham gia chiến dịch này đã được trao huân, huy chương kháng chiến, gần 500 binh sĩ nhận danh hiệu Anh hùng Liên Xô.
Chiến dịch giải phóng Leningrad là cuộc phòng thủ dài ngày nhất của Hồng quân Liên Xô, và cũng là trận đánh có thương vong lớn nhất trong toàn bộ cuộc chiến giữa Hồng quân và quân đội phát-xít Đức. Đây không chỉ là biểu tượng của cuộc đọ sức cả về quân sự và sức chịu đựng của con người giữa chính quyền Xô viết và chính quyền phát-xít Đức, mà còn là một trong những trang sử bi thương và anh hùng nhất trong lịch sử Chiến tranh thế giới thứ hai.
