Bị khoa học hấp dẫn
- Được biết, 6 tuổi, ông theo ba mẹ rời Hà Nội vào Đà Lạt, liệu tuổi thơ của ông còn lưu giữ chút gì về một Hà Nội xưa?
- Tôi vẫn nhớ lắm. Nhớ những ngõ phố cổ, nhớ phố Hàng Đào, nhớ hồ Hoàn Kiếm, nhớ cả Nhà hát Lớn. Tôi rời Hà Nội khi 6 tuổi, tới năm 1993 mới trở lại Hà Nội nhân chuyến tháp tùng Tổng thống Pháp Mitterand. Tức là sau 45 năm, tôi mới quay trở lại, nên khá nhiều cảm xúc. Cho tới giờ, là lần thứ ba,thứ tư trở về Hà Nội rồi, nên đã bắt đầu thân quen, gần gũi hơn.
- Điều gì đã dẫn ông tới con đường nghiên cứu thiên văn học?
- Mặc dù có năng khiếu về các môn văn chương nhưng tôi cũng đã phần nào bị khoa học hấp dẫn, đặc biệt là môn vật lý. Tôi hâm mộ Einstein và cuốn “Thế giới như tôi thấy” của ông trở thành sách gối đầu giường của tôi. Muốn học cao hơn nữa, tôi phải du học tại Thụy Sĩ và sau đó, có học bổng của ba trường đại học tại Mỹ, tôi đã chọn Caltech – chính là nơi mà Einstein, thần tượng thời niên thiếu của tôi đã từng sống và làm việc, đồng thời là thánh địa của thiên văn học thế giới.
- Đó có phải là những ngày học được “cách sống khổ hạnh” nhưng đầy đam mê khi được thưởng thức những vẻ đẹp của vũ trụ?
- Đúng vậy. Tôi chưa bao giờ hối tiếc với quyết định dành cả đời mình cho thiên văn học. Cơn run rẩy vẫn chạy khắp cơ thể tôi mỗi khi nhìn thấy hình ảnh của một thiên hà xa xôi trên màn hình trong phòng quan sát.
Tôi luôn kinh ngạc trước vẻ đẹp, sự hài hòa và thống nhất của vũ trụ. Vũ trụ đẹp không phải chỉ bởi nó chứa đựng các đối tượng làm ta choáng ngợp trước sự huy hoàng của chúng - cầu vồng- cảnh hoàng hôn, những vườn ươm các vì sao hay các thiên hà xoắn ốc - mà nó còn có vẻ gắn kết chặt chẽ và có trật tự.
Nhưng bạn cũng không cần phải quá xa xôi đâu, những vẻ đẹp ngay gần chúng ta như Vịnh Hạ Long cũng là một trong những vẻ đẹp của thiên nhiên, của vũ trụ đó thôi. Tôi rất muốn là một người truyền cảm hứng, tri thức và niềm kinh ngạc đó cho người khác, tôi muốn chia sẻ niềm hạnh phúc đó.
Tôi muốn làm người lái đò kiến thức
- Vì sao ông lại chọn công việc giảng dạy tại Trường đại học Virginia?
- Tôi nghĩ rằng, việc làm “người lái đò kiến thức” sẽ được đền đáp khi làm thay đổi quan niệm về thế giới của độc giả và qua đó, giúp con người hiểu được thân phận của con người trong vũ trụ bao la, rộng lớn này.
- Quay trở lại với một trong những cuốn sách bestseller của ông, cuốn “Cái vô hạn trong lòng bàn tay” mà ông viết chung với Matthieu Ricard - vốn là một nhà khoa học nhưng đã bỏ đi tu. Ông có thể cho biết ý nghĩa của “cái vô hạn trong lòng bàn tay”?
- Ý tưởng tên sách xuất phát từ bài thơ của nhà thơ triết học người Anh William Blake:
“Trong hạt cát, ta thấy cả vũ trụ
Trong đóa hoa, ta thấy cả thiên đường
Nắm cái vô hạn trong lòng bàn tay
Và sự vĩnh hằng trong khoảnh khắc”.
Ông Wiliam Blake là một nhà thơ nhưng ông có trực giác và sự tưởng tượng phong phú, sự am hiểu triết học và quy luật của sự tồn tại, chính vì thế, dù chẳng cần phải là nhà thiên văn học, ông vẫn có thể diễn tả một cách hoàn hảo tính tổng thể của vũ trụ trong một hạt cát. Tôi rất thích nên lấy câu thơ đó làm tên cho sách.
Ngoài ra, theo nghiên cứu, thì chính chúng ta với hạt cát, và các ngôi sao, đều có những mối liên hệ tương tác với nhau, hay nói một cách nôm na, chúng ta là hậu duệ của các ngôi sao, và hãy tìm trong hạt cát, bạn sẽ thấy tất cả.
- Nếu có ba câu hỏi phản ánh mối bận tâm chính của ông, sẽ là gì thưa ông?
- Trong cuốn sách tôi viết chung với nhà tu hành, nhà khoa học Matthieu, ông có viết: “Sống cuộc đời mình thế nào, sống trong xã hội ra sao, mình có thể biết được gì?”. Chắc chắn đó là ba câu hỏi phản ánh những bận tâm chính của chúng ta.Tôi đồng ý với Matthieu, ngoài ra, với tôi, tôi quan tâm tìm hiểu vũ trụ, muốn biết con người sinh ra từ đâu và vai trò của con người trong vũ trụ này, và cũng như một nhà khoa học có trách nhiệm trong xã hội, gia đình, tôi không bao giờ muốn làm gì hại người khác, không làm người khác đau khổ, đó là quan niệm sống của tôi.
- Trong tác phẩm mới nhất vừa được xuất bản tại Việt Nam, cuốn “Đối mặt với vũ trụ”, ngoài phần bài của ông, còn có các mục khách mời như nhà sư, nhà văn, nhà khoa học, triết gia, nghệ sĩ, nhà nông học, môi trường… Vậy tiêu chí của khách mời trong cuốn sách này là gì thưa ông?
- Họ đều là những bạn bè của tôi. Tuy họ không cùng nghề nghiệp nhưng qua các cuộc trao đổi, trò chuyện, chúng tôi có chung sự đồng cảm về con người và vẻ đẹp hài hòa trong cái hỗn độn của vũ trụ. Tất cả các vấn đề trong cuộc sống đều có mặt ở trong các bài viết này. Thí dụ như con người vô ý thức sẽ đốt cháy đất đai đã nuôi dưỡng mình, hay hình ảnh Trái đất là hành tinh xanh duy nhất và mong manh, lạc lõng trong khoảng không bao la của vũ trụ. Nếu bạn muốn tồn tại, bạn phải bảo vệ Trái đất. Hoặc vấn đề về tình yêu, và lòng trắc ẩn, tại sao chuyện của cá nhân, lại liên quan tới vũ trụ? Tại sao trí tuệ là con dao hai lưỡi, chúng ta đã đạt khả năng phá hủy làm mất cân bằng sinh thái của hành tinh. Tại sao khi bớt đòi hỏi cho riêng mình, ta sẽ sẵn lòng hơn với mọi người và quan tâm tới số phận của họ hơn…
- Luôn đề cập tới thân phận con người trong vũ trụ, bằng giọng văn mềm mại, dễ hiểu, hấp dẫn, có vẻ như lối viết của ông trong các cuốn sách đã đánh tan sự hoài nghi về tính cách khô cứng của các nhà khoa học?
- Tôi luôn muốn đem sự hiểu biết của mình chia sẻ tới mọi người, nhất là các bạn trẻ Việt Nam. Làm sao để họ phát triển ngành thiên văn học ở nước nhà ngang tầm thế giới. Tôi đã được hưởng thụ những vẻ đẹp của vũ trụ ảo diệu, nên tôi cũng muốn đem niềm hạnh phúc đó, chia sẻ để ai cũng được thấy vẻ đẹp đó. Hiểu được con người trong vũ trụ, có lẽ, chính là hiểu mình. Bởi con người chỉ là một chớp mắt trong quá trình tiến hóa của vũ trụ. Chúng ta là con cháu của cuộc hôn phối giữa cái vô cùng bé và cái vô cùng lớn.
- Hình như ông rất thích nhà văn Antoine de Saint Exupery, tác giả của cuốn Hoàng tử bé?
- Tôi rất thích. Ông là một phi công, một nhà văn, sự hiểu biết và trí tưởng tượng đã giúp những chuyến bay của ông thật sự như lạc trong vũ trụ. Tháng chín tới, tôi sẽ xuất bản cuốn sách về Rỗng tại Pháp. Sau đó, sẽ được dịch và in ở Việt Nam. Tôi nghĩ có thể một ngày nào đó, tôi sẽ viết về vũ trụ và Hoàng tử bé chăng?!
- Một lời nhắn gửi dành cho các bạn trẻ Việt Nam?
- Đừng tạo ra sự vô nghĩa khi biến hành tinh xanh này thành một nơi không thể sinh sống và tự hủy hoại bản thân chúng ta.
- Xin cảm ơn những chia sẻ của ông.
