1. Trong nghệ thuật tạo hình Việt Nam, tranh cổ động là loại hình mỹ thuật non trẻ, nhưng đã trưởng thành mau chóng, đáp ứng yêu cầu phục vụ các nhiệm vụ cách mạng. Tranh cổ động còn được gọi là tranh áp-phích, dùng để tuyên truyền, cổ động, gây ấn tượng về mầu sắc, hình ảnh, bố cục không nhầm lẫn với các dòng tranh khác. Thông tin thể hiện qua phần chữ và phần ảnh đều rõ ràng, dễ hiểu, dễ nhớ, giúp người dân mọi miền dễ dàng lĩnh hội thông điệp một cách nhanh chóng, trực diện, từ đó tạo hiệu quả cảm xúc thẩm mỹ, thúc giục, kêu gọi mọi người cùng quyết tâm hành động...
Trong cuộc chiến chống đại dịch, ngay từ trung tuần tháng 3, Cục Văn hóa cơ sở đã gấp rút phát động vẽ tranh cổ động để tuyên truyền, vận động người dân chung tay phòng, chống dịch bệnh, đồng thời cổ vũ đội ngũ y, bác sĩ ở tuyến đầu chống dịch. Sau năm ngày, từ hơn 100 tranh gửi về, 14 mẫu tranh cổ động đã được chọn và gửi về các địa phương. Thời gian qua, những bức tranh này đã được treo tại Trung tâm Văn hóa, Thể thao các quận, huyện, thị xã và địa bàn dân cư tại 10.732 UBND xã, phường, thị trấn trên toàn quốc.
Dù thời gian rất ngắn, nhưng đã có sự tham gia tích cực của nhiều họa sĩ trong cả nước. Trong đó có nhiều họa sĩ quen thuộc ở dòng tranh này như họa sĩ Nguyễn Tuấn Khởi, Lưu Yên Thế, Trần Duy Trúc, Lê Thuận Long… Trong đó, họa sĩ Lưu Yên Thế năm nay đã 73 tuổi, lại đang chống chọi bệnh ung thư song vẫn nhiệt tình gửi các tác phẩm tham gia. Hai tác phẩm của ông là “Chung tay phòng, chống dịch Covid-19” và “Đeo khẩu trang thường xuyên và đúng cách để phòng, chống dịch Covid-19 có hiệu quả” đã được Hội đồng nghệ thuật chọn. Họa sĩ chia sẻ, từ những năm 60 - 70 của thế kỷ trước ông đã vẽ những áp-phích tuyên truyền, khi đó đề tài thường tập trung vào việc thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Ông cho biết thêm, khi tham gia vẽ tranh cổ động phòng, chống đại dịch Covid-19, ông cảm thấy rất thoải mái, không có tâm lý giành giải thắng thua mà chỉ mong được cùng các họa sĩ vẽ tranh cổ động khác góp sức để tuyên truyền tới người dân, tránh đi rủi ro bởi virus corona chủng mới gây ra.
Bên cạnh đó, có người đã gửi tới 10 bức tham gia, như họa sĩ Đỗ Trung Kiên (Hà Nội). Anh cho biết, khi nhận được lời mời tham gia cuộc vận động, ngay lập tức anh tập trung tìm tòi cách thể hiện và chỉ trong thời gian ngắn, các tác phẩm của anh đã được hoàn thành.
2. Không chỉ đến thời điểm này, chúng ta mới thấy vai trò và sức mạnh của dòng tranh cổ động Việt Nam. Ngược dòng thời gian, chúng ta đã thấy sự xuất hiện và đóng góp của tranh cổ động vào nhiều sự kiện quan trọng của đất nước. Đáng chú ý, ngay từ những ngày tiền khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, nhiều bức tranh cổ động đã ra đời và đến nay vẫn được nhiều người nhắc tới, được giới sưu tập rất quan tâm. Những bức tranh cổ động đầu tiên ra đời trong bão táp cách mạng với sự có mặt của thế hệ họa sĩ yêu nước, tiêu biểu là Nguyễn Đỗ Cung, Tô Ngọc Vân, Lương Xuân Nhị, Mai Văn Hiến, Huỳnh Văn Thuận... cùng nhiều tác giả giàu tâm huyết với tự do, độc lập của Tổ quốc.
Bên cạnh một số tác phẩm có ghi tên người sáng tác, nhiều bức tranh tuyên truyền cổ động ra đời thời kỳ chiến tranh đều khuyết danh tác giả. Một số họa sĩ thời kỳ đó từng kể, được phục vụ kháng chiến là niềm hạnh phúc của họ, được góp chút khả năng của mình vào kháng chiến là rất vẻ vang rồi. Các họa sĩ thường nghĩ công sức của mình rất nhỏ bé, nằm trong công sức của nhiều người. Chính vì thế vẽ xong họ thường không ký tên vào tranh. Cũng có một bộ phận tác giả không phải là họa sĩ chuyên nghiệp mà là những chiến sĩ, trong những hoàn cảnh đặc biệt cần đến sự cổ vũ, tuyên truyền, họ cầm bút vẽ, phục vụ các nhiệm vụ trong kháng chiến.
Trong chặng đường phát triển của đất nước, kể cả những khi do điều kiện thời chiến khó khăn, tranh cổ động dù chỉ được sáng tác bằng tay, với công cụ thô sơ, thậm chí trên nền giấy không mấy chất lượng, nhưng với ngôn ngữ tạo hình khỏe khoắn, lối biểu đạt rõ ràng mang đậm tính hình tượng và sự thừa hưởng của mầu sắc truyền thống trong tranh dân gian, các họa sĩ đã đưa nghệ thuật tranh cổ động Việt Nam lên tầm cao mới, sáng tạo nên những tác phẩm mang giá trị thẩm mỹ cao, biến tranh cổ động thành công cụ chuyển tải chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, truyền tải quyết tâm, ý chí và hành động của cả dân tộc, đồng thời tái tạo chân thực mọi mặt của đời sống xã hội đương thời, cổ vũ toàn dân, toàn quân vững tin vào công cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ Tổ quốc của dân tộc.
Có thể nói, dòng tranh cổ động của Việt Nam là một trong những loại hình của mỹ thuật ứng dụng, nhưng có tính khái quát cao. Tranh cổ động cũng đã đồng hành với những sự kiện lớn của đất nước, góp một tiếng nói quan trọng để cùng với các lĩnh vực nghệ thuật khác chuyển tải tới người dân những thông điệp bằng một ngôn ngữ riêng, đặc biệt.
