Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) vừa công bố kết quả khảo sát toàn quốc về dân số và nguồn nhân lực Việt Nam năm 2024-2025.
Sự kiện được đánh giá là bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng khoa học xã hội và công nghệ dữ liệu vào tư vấn, hoạch định chính sách quốc gia, góp phần thúc đẩy phát triển con người Việt Nam toàn diện và bền vững.
Cuộc khảo sát được thực hiện trên quy mô lớn, thu thập ý kiến của hơn 256 nghìn người dân trong độ tuổi từ 18 đến 60 tại 63 tỉnh, thành phố (nay là 34 tỉnh, thành phố), nhằm cung cấp cơ sở dữ liệu thực chứng phục vụ hoạch định chính sách dân số và phát triển nguồn nhân lực bền vững.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Tuấn Hưng, Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ, Trưởng nhóm nghiên cứu cho biết, cuộc khảo sát được tiến hành trong tháng 8/2024 bằng hình thức phiếu điện tử, với sự tham gia của hơn 256 nghìn người dân. Dữ liệu được phân tích chuyên sâu cho thấy những đặc trưng dân số, cấu trúc nghề nghiệp và xu hướng dịch chuyển lao động giữa các vùng miền.
Một trong những nội dung nổi bật của báo cáo là đề xuất mô hình “van điều tiết” linh hoạt trong hoạch định chính sách dân số, nhằm bảo đảm quyền tự quyết định về số con và thời gian sinh con phù hợp với nhiều đối tượng, nhưng trên nguyên tắc “cân bằng động” để đạt mục tiêu quốc gia có mức sinh thay thế.
Bên cạnh đó, kết quả khảo sát cũng cho thấy xu hướng độc thân, không lập gia đình và không mong muốn sinh con ngày càng trở nên phố biến đối với người trẻ, nhất là tại các khu đô thị.
Nguyên nhân được cho là thanh niên Việt Nam phải đối diện với nhiều áp lực từ sự biến động nhanh chóng của xã hội. Vấn đề việc làm, thu nhập, nhà ở, tình trạng sức khỏe đang là những thách thức lớn để duy trì một cuộc sống ổn định của cư dân trẻ, đặc biệt là tại các khu vực lớn.
Ngoài ra, kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, số con kỳ vọng cao hơn số con hiện có của các cặp vợ chồng, đây thực sự là tín hiệu tích cực đối với Việt Nam đặt ra cơ hội cho việc đầu tư chính sách dân số song hành phát triển nguồn nhân lực.
Nữ giới có xu hướng kỳ vọng về số con thấp hơn so với nam giới. So với nam giới, nữ giới luôn là phía phải thương thảo nhiều hơn với các yếu tố chung quanh trong quyết định sinh con.
Đặc biệt, yếu tố sức khỏe là yếu tố có sức chênh lệch rõ rệt nhất giữa nữ giới và nam giới trong các yếu tố có tác động đến quyết định sinh con của họ, kế đến là thu nhập từ việc làm, điều kiện làm việc và điều kiện nhà ở.
Ngoài những yếu tố thu nhập từ việc làm, nam giới hầu như không bị ảnh hưởng nhiều bởi các yếu tố về điều kiện việc làm, nhà ở, tình trạng sức khỏe về quyết định sinh con.
Thay vì tiếp cận theo hướng kiểm soát hành chính, chính sách dân số trong giai đoạn mới được khuyến nghị gắn với các công cụ kinh tế-xã hội như thuế, tín dụng, ưu đãi nhà ở, phúc lợi và điều kiện làm việc.
Thay vì tiếp cận theo hướng kiểm soát hành chính, chính sách dân số trong giai đoạn mới được khuyến nghị gắn với các công cụ kinh tế-xã hội như thuế, tín dụng, ưu đãi nhà ở, phúc lợi và điều kiện làm việc.
Cách tiếp cận này giúp người dân chủ động hơn trong việc sinh con, đồng thời vẫn bảo đảm mục tiêu quốc gia về mức sinh thay thế và phát triển bền vững.
Báo cáo cũng đề xuất chuyển trọng tâm từ số lượng sang chất lượng nguồn nhân lực, tập trung vào phát triển lực lượng lao động trẻ, có trình độ và kỹ năng cao, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế hiện đại.
Việc trao quyền cho địa phương trong điều hành chính sách dân số và nhân lực được xem là giải pháp then chốt nhằm nâng cao hiệu quả thực thi và tạo tính linh hoạt trong quá trình triển khai.
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam,cho rằng, mục tiêu cốt lõi của báo cáo này không chỉ dừng lại ở việc thống kê hiện trạng dân số và nguồn nhân lực, mà sâu xa hơn là nhằm khu biệt hóa các đặc trưng vùng miền, địa phương.
Từ đó, đưa ra các khuyến nghị chính sách dân số và phát triển nguồn nhân lực phù hợp, bền vững và mang tính bản địa hóa cao.
Kết quả của cuộc khảo sát không chỉ phản ánh tiếng nói, nhu cầu và kỳ vọng của người dân ở từng vùng miền, mà còn cung cấp dữ liệu thực tiễn và tin cậy cho các cấp hoạch định chính sách.
Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh, cấu trúc lao động thay đổi sâu sắc và nhu cầu về nhân lực chất lượng cao ngày càng cấp thiết, việc xây dựng cơ sở dữ liệu toàn diện, khách quan và có độ tin cậy cao là nền tảng để hoạch định chính sách hiệu quả.
