Trận vận động chiến tiêu biểu
Theo nhà văn Nguyễn Quang Thiều, một người con của làng Chùa, lâu nay công chúng vẫn biết đến ngôi làng này như một mảnh đất mộng mơ, là cảm hứng của nhiều thơ ca. Mấy ai biết, nơi đây còn chứa đựng cả những năm tháng khốc liệt của chiến tranh. Năm 1950, tại Bến Lội, Hoàng Dương, một trận đánh oanh liệt, vinh quang và rất quan trọng trong chiến lược quân sự của Quân đội nhân dân Việt Nam chống lại quân đội thực dân Pháp đã diễn ra.
Các tài liệu ghi chép cho thấy, trận đánh diễn ra trong bối cảnh thực dân Pháp thất bại trong chiến dịch miền bắc, buộc chúng phải đổi chiến lược từ “đánh nhanh, thắng nhanh” sang “Chiến lược đánh kéo dài” và “Lấy chiến tranh nuôi chiến tranh”. Trước tình thế đó, Trung ương Đảng và Bác Hồ cũng quyết định cuộc kháng chiến chống Pháp của quân và dân ta chuyển sang giai đoạn mới: “Phản công, tiến công địch”. Phương thức tác chiến của quân ta chuyển từ: “Du kích vận động chiến” sang “Đẩy mạnh vận động chiến”.
Sáng 12-5-1950, một đại đội địch thuộc Tiểu đoàn cơ động phân khu Quán Tròn từ Ba Thá (huyện Ứng Hòa) hành quân về hướng Kinh Đào-Đoan Nữ (huyện Mỹ Đức) theo triền đê hữu ngạn sông Đáy. Trên đường hành quân, chúng đã bị các tổ cảnh giới của Tiểu đoàn 87 cùng du kích các xã quanh vùng của ta bắn tỉa để vừa làm chậm bước tiến của quân địch, vừa báo động để nhân dân ta ở vùng này kịp thời tản cư, không để địch tàn phá, cướp giết, đồng thời có đủ thời gian để quân ta vận động đến địa điểm tiêu diệt địch.
Thấy tình thế bất lợi, địch lội qua Bến Lội, làng Hoàng Dương, định rút về Ba Thá. Tại đây, chúng đã bị quân đội ta thuộc Tiểu đoàn 87, dưới sự chỉ huy của Tiểu đoàn trưởng Lê Ngọc Hiền (sau này là Thượng tướng Lê Ngọc Hiền) bao vây các mặt. Bị tiến công ồ ạt và đột ngột từ nhiều phía, quân địch không kịp trở tay, phải bỏ chạy. Kết quả, quân ta đã diệt gọn một đại đội lính Âu Phi của địch, tiêu diệt bảy tên, bắt sống 81 tên, thu được một khẩu đại liên, sáu trung liên, bảy tiểu liên, hơn 50 súng trường, một số máy vô tuyến điện và nhiều đạn dược...
Rưng rưng khi nhớ lại trận đánh Bến Lội, Hoàng Dương, Đại tá Nguyễn Tự Lạc, năm nay đã 87 tuổi, người tham gia trực tiếp vào trận đánh ở Bến Lội, Hoàng Dương cho biết, đó là một ký ức không thể nào quên. Theo ông Lạc, trận đánh này là một trận vận động chiến tiêu biểu trong lịch sử kháng chiến chống giặc ngoại xâm của quân đội nhân dân Việt Nam. Trong trận đánh, bộ đội chính quy, bộ đội địa phương và cả nhân dân làng Chùa đã đoàn kết, cùng chung một lòng để phối hợp, làm nên chiến thắng oai hùng mà trong nhiều tài liệu lịch sử của địa phương, lịch sử quốc phòng đều ghi lại. Dù quy mô trận đánh không lớn, song trong bối cảnh cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc ta chuyển sang giai đoạn mới, chiến thắng tại Bến Lội, Hoàng Dương đã chứng minh chủ trương chiến lược nói trên là hoàn toàn đúng đắn, phù hợp, làm bước đà cho những trận vận động chiến về sau.
Năm 1995, gần 50 năm trận đánh diễn ra, trong cuốn hồi ký “Chiến đấu trong vòng vây”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, nguyên Bộ trưởng Quốc phòng, Tổng Tư lệnh quân đội ta đã viết: “… Một trận vận động xuất sắc ở Ứng Hòa, thuộc tỉnh Hà Đông…”. Trong khi đó, Đại tướng Văn Tiến Dũng, nguyên Tổng Tham mưu trưởng, nguyên Bộ trưởng Quốc phòng cũng nhận định trong một cuộc nói chuyện với cán bộ, đồng chí: “Trận Hoàng Dương, Tử Dương là một trận vận động tiêu biểu ở đồng bằng…” (Theo sách “Thượng tướng Lê Ngọc Hiền cuộc sống và sự nghiệp (Qua những trang ảnh)”, NXB QĐND 2014).
Lưu giữ với thời gian
Dù có ý nghĩa lịch sử quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Pháp và là trận vận động chiến tiêu biểu, song thời gian qua, trận đánh này dường như đã bị lãng quên cùng năm tháng. 68 năm kể từ khi diễn ra, trận đánh lịch sử chỉ còn được xuát hiện trong những câu chuyện truyền miệng của những người dân địa phương thế hệ trước. Phải đến tháng 8 vừa qua, sau hàng chục năm gắn bó và vận động của những người con làng Chùa, UBND thành phố Hà Nội mới công bố quyết định gắn biển địa điểm lưu niệm sự kiện cách mạng kháng chiến tại Bến Lội, Hoàng Dương nhằm góp phần tôn vinh giá trị lịch sử của địa điểm Bến Lội và không gian, thời gian diễn ra trận đánh ngày 12-5-1950.
Tuy nhiên, đối với những người dân làng Chùa, việc gắn biển lưu niệm mới chỉ là những bước đầu tiên. Theo ông Ngô Thế Tiến, nguyên Giám đốc đài Phát thanh Truyền hình Hà Tây (trước kia), nguyên Phó ban Tuyên giáo Thành ủy Hà Nội đã nghỉ hưu, sau khi có biển lưu niệm, hằng năm, chính quyền xã Sơn Công dự kiến tổ chức lễ kỷ niệm, trong đó các nhân chứng lịch sử, các cựu chiến binh, người dân làng Chùa sẽ kể lại những câu chuyện về trận đánh Bến Lội, Hoàng Dương. Xã cũng lên kế hoạch dựng bia liệt sĩ cho những người trong làng đã hy sinh trong hai cuộc kháng chiến để người dân có thể đến thắp hương, dâng hoa vào những ngày kỷ niệm hoặc ngày thương binh, liệt sĩ.
Bên cạnh đó, đảng bộ địa phương đang trình UBND thành phố ý tưởng xây dựng bảy gian nhà ngay cạnh địa điểm Bến Lội nhằm trưng bày các hiện vật còn sót lại của trận đánh này để giới thiệu lịch sử, văn hóa truyền thống của ngôi làng một cách trực quan. Đặc biệt, trận đánh quan trọng này cũng được đề nghị đưa vào chương trình giáo dục lịch sử địa phương trong các trường tiểu học, trường trung học cơ sở trong xã. “Đây là cách thiết thực nhất để giáo dục thế hệ con, em của làng Chùa về lịch sử anh hùng của quân đội nhân dân Việt Nam cũng như của quân và dân địa phương. Chính từ các em, với niềm tự hào về quá khứ lịch sử, sau này sẽ đưa câu chuyện về trận vận động chiến tại Bến Lội đi xa hơn nữa trên khắp đất nước, để công chúng có cái nhìn sâu sắc hơn về làng Chùa, mảnh đất không chỉ của thơ ca”, ông Tiến nhận định.
