Trói giữ bạn biển!
Sự việc hy hữu đã xảy ra vào ngày 20-3, Công an và Bộ đội Biên phòng Quảng Ngãi đã giải thoát bốn ngư dân bị giữ trái phép trên hai tàu cá số hiệu QNg 93839 TS và QNg 92450 TS, do anh Dương Minh Tiến, ở xã Nghĩa An, TP Quảng Ngãi làm chủ tàu. Vụ việc đã được cơ quan Công an điều tra làm rõ và chủ tàu cũng đã nhận ra hành vi sai trái của mình, nhưng đây được xem là điều bất thường.
Ngồi ủ rũ bên hai chiếc tàu đang bị tạm giữ tại vũng neo đậu tàu thuyền Tịnh Hòa, chủ tàu Dương Minh Tiến buồn bã nói, do quá bức xúc vì nhiều lần bị mất tiền mà không có cách nào đòi lại được nên cha con anh mới hành xử như vậy với bốn ngư dân đi trên tàu của mình. Anh kể lại, để có đủ bạn biển làm việc trên hai tàu cá hành nghề giã cào, trước Tết Nguyên đán, anh chạy khắp nơi tìm lao động. May mắn có người quen đi biển lâu năm giới thiệu, anh liên lạc qua điện thoại và được bốn ngư dân ngụ ở xã Hòa Phú, huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận nhận lời đi bạn. Tuy chưa gặp mặt, nhưng bốn ngư dân này yêu cầu ứng trước gần 30 triệu đồng để gia đình lo sắm Tết, sau khi đi làm sẽ trừ dần.
Sau Tết, bốn ngư dân này ra Quảng Ngãi, khởi hành phiên biển đầu năm cùng với 10 ngư dân khác trên hai tàu cá của anh Tiến. Sau bốn ngày ra khơi chạy đến đảo Bạch Long Vỹ (Hải Phòng), mẻ lưới đầu tiên được quăng xuống, bốn ngư dân này làm việc bình thường. Nhưng đến mẻ lưới thứ hai, cả bốn kêu mệt, cho rằng không đủ sức khỏe để tiếp tục làm việc. Mặc dù cha con anh Tiến hết lời năn nỉ, nhưng họ dứt khoát không chịu làm và đòi trở về đất liền. Phí tổn phiên biển đầu năm cho hai chiếc tàu mất hơn 500 triệu đồng và tiền ứng cho bốn ngư dân coi như mất trắng. Toàn bộ số tiền này gia đình anh Tiến đều vay mượn của người dân địa phương với lãi suất rất cao...
Thượng úy Lê Minh Trọng, Trạm trưởng kiểm soát Biên phòng Sa Kỳ (Bộ đội Biên phòng Quảng Ngãi) cho biết: Nhận thức về pháp luật của chủ tàu Dương Minh Tiến còn hạn chế và cũng do quá bức xúc vì lỗ phí tổn, nhiều phiên biển trước đã mất gần 200 triệu đồng tiền ứng trước cho bạn biển, nên anh Tiến đã có hành vi trói giữ người trái phép trên tàu.
Tàu nằm bờ chờ lao động
Cuối tháng 3, thời tiết ở Quảng Ngãi khá thuận lợi cho những chuyến khơi xa, nhưng hàng trăm tàu thuyền vẫn còn neo đậu vì không tìm đủ lao động đi biển. Nhiều chủ tàu cá ở xã Phổ Thạnh, Phổ Quang (huyện Đức Phổ), Bình Châu, Bình Chánh (Bình Sơn) và Nghĩa An, Nghĩa Phú (TP Quảng Ngãi) đang lo lắng việc thiếu bạn biển.
Chủ tàu cá Bùi Văn Hoàng đưa tàu vào vũng neo đậu tàu thuyền Tịnh Hòa (TP Quảng Ngãi) tâm sự: Gia đình khó khăn, nhưng năm rồi đã vay thêm tiền đóng mới tàu cá với công suất hơn 500 CV, đi được vài chuyến biển xa bờ đã thu lợi khá. Hiện nay thời tiết khá thuận lợi và tàu đã chuẩn bị đầy đủ lương thực, thực phẩm, ngư lưới cụ, nạp đầy nhiên liệu, nhưng cái khó là còn chờ bảy lao động nữa từ Khánh Hòa ra mới đủ nhân lực ra khơi. “Dù chủ tàu đã gửi gần trăm triệu đồng ứng trước cho các ngư dân này và họ hứa vài ngày tới sẽ ra đi làm, nhưng giờ vẫn chưa thấy đâu, gọi điện thoại thì có người tắt máy. Tôi đã từng vay mượn hàng trăm triệu đồng để ứng trước cho bạn biển nhưng rồi không đòi lại được...”, anh Hoàng lo lắng cho hay.
Chủ tàu cá Phạm Vinh mang số hiệu QNg 91511 TS, ở xã Bình Châu (huyện Bình Sơn) cũng đứng ngồi không yên, vì nhiều tàu cá ở địa phương đã ra khơi làm ăn được một phiên biển mà tàu của anh còn neo bờ. Anh Vinh than thở, mới sắm con tàu gần hai tỷ đồng, đầu tư máy lớn để đi đánh bắt xa bờ, nhưng khó khăn bây giờ là thiếu lao động đi biển. Theo anh Vinh, tối thiểu ít nhất cũng phải 12 người mới đủ lao động ra khơi được, nhưng hiện chỉ có năm người, nên đành để tàu nằm bờ. Chạy khắp nơi để tìm bạn biển mà chưa có, chủ tàu phải liên lạc khắp các tỉnh phía nam để “tuyển người” theo giá thỏa thuận mà vẫn chưa đủ bạn tàu.
Anh Vinh giải thích, nói là tuyển người cho sang chứ nghề đi biển là chủ tàu bỏ tiền ra mua sắm phương tiện hành nghề, rồi rủ anh em bạn biển cùng hợp sức ra khơi mưu sinh. Để kiếm được bạn biển phải ứng trước tiền cho họ, mỗi người cả chục triệu đồng. Mỗi chuyến đi cả tháng trời, chủ tàu lo phí tổn từ 500 - 700 triệu đồng, sản lượng hải sản đánh bắt được thì chia cho bạn biển 40%, còn lại chủ tàu 60%. Phiên biển nào được thì anh em bạn biển cũng được 15 - 20 triệu đồng, còn mất mùa thì khó khăn. Mà mất mùa thì lao động lại bỏ biển, nên chủ tàu mất tiền ứng trước. Hai năm qua, anh Vinh cũng đã mất 170 triệu đồng vì lý do nhiều chuyến biển khai thác kém hiệu quả.
Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá xã Bình Châu (Bình Sơn) Nguyễn Thanh Hùng cho biết: Địa phương hiện có hơn 200 tàu thuyền đánh bắt xa bờ. Mỗi phiên biển, cả xã cần đến gần 3.000 lao động trên tàu, nhưng hiện tại người ở Quảng Ngãi chỉ đáp ứng gần 70%, còn lại phải đi “tuyển bạn” từ các tỉnh khác. Riêng 65 chiếc tàu hành nghề lặn ở thôn Gành Cả của xã Bình Châu thì hiện chỉ có chưa đầy 50% lao động nên nhiều tàu phải nằm chờ bạn biển. Cũng vì quá thiếu lao động đi biển nên xảy ra tình trạng các chủ tàu tranh giành bạn biển, bỏ nhiều tiền ứng trước để thu hút lao động về tàu mình. Có nhiều ngư dân hứa đi biển với nhiều tàu cùng một lúc rồi nhận tiền đặt cọc và sau đó bỏ đi làm nơi khác. Phần đông các ngư dân này ở tỉnh ngoài và chủ tàu cũng không biết nhà cửa, lai lịch của họ, mọi cam kết, thỏa thuận chỉ qua điện thoại nên hầu hết các chủ tàu cá ở Quảng Ngãi đều rơi vào cảnh mất tiền ứng trước cho bạn biển mà không đòi lại được...
Ngư dân bỏ biển
Vừa đưa con tàu vào neo đậu ở cảng cá Tịnh Kỳ (TP Quảng Ngãi), loay hoay sắp lại mành lưới trên boong tàu cho gọn, ngư dân Trần Dự, ở xã Tịnh Kỳ tâm sự: “Tôi năm nay đã gần 70 tuổi mà vẫn phải giữ vai chính, chủ tàu kiêm thuyền trưởng. Tàu có tám người thì con trai tôi là trẻ nhất cũng hơn 40, còn lại là ngoài 60 tuổi hết rồi”. Trường hợp lao động đi biển hầu hết là những người lớn tuổi như tàu ông Dự cũng là tình trạng chung mà nhiều chủ tàu cá ở Quảng Ngãi đang gặp phải. Nghề biển thì nặng nhọc mà người lớn tuổi lao động không đủ sức nên đã dẫn đến nhiều tàu cá khai thác hải sản đạt sản lượng thấp, thiếu nợ kéo dài, phá sản.
Quảng Ngãi hiện có hơn 5.500 tàu đánh cá, trong đó có khoảng 3.000 tàu chuyên hành nghề đánh bắt xa bờ. Gần đây, Nhà nước có nhiều chính sách hỗ trợ ngư dân nên số lượng tàu thuyền đánh bắt xa bờ ở Quảng Ngãi tăng lên khá nhanh. Do đó, nhu cầu lao động đi biển khá lớn, trung bình mỗi tàu cá cần từ 10 - 15 người, nên số lượng lao động đi biển ở địa phương không đáp ứng đủ cho những chuyến tàu khơi xa. Trong khi đó, nghề đi biển vất vả, rủi ro cao nên xu hướng lao động trẻ tuổi chọn ngành nghề khác.
Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá xã Bình Châu Nguyễn Thanh Hùng cho rằng, nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu lao động đi biển là do lượng tàu cá tăng lên rất nhanh thời gian gần đây, trong khi đó, lượng hải sản đánh bắt ngày càng giảm đi nên thu nhập của nghề biển bấp bênh. Vì vậy, nhiều ngư dân chuyển sang đi tàu nhỏ, đánh bắt gần bờ và cũng có nhiều người bỏ biển lên bờ làm nghề khác.
Phó Chủ tịch UBND huyện Lý Sơn Phạm Thị Hương cũng cho hay, việc ngư dân mượn tiền chủ tàu, sau đó “nhảy việc” dẫn đến nhiều chủ tàu gặp khó khăn cũng đang xảy ra ở huyện đảo Lý Sơn. Những năm qua, đảo Lý Sơn có điện nên phát triển mạnh lĩnh vực thương mại, dịch vụ, du lịch, vì vậy có nhiều ngư dân bỏ nghề biển chuyển sang làm dịch vụ, vừa tránh rủi ro sóng gió, vừa có thu nhập cao và ổn định cuộc sống gia đình.
