1.001 'chiêu' hút cát
Cùng các chiến sĩ Cảnh sát đường thủy (CSÐT) công an Hà Nội thực địa tuần tra kiểm soát trên tuyến sông Hồng, chúng tôi tận mắt chứng kiến sức tàn phá ghê gớm của 'cát tặc'. Nhiều hố cát lõm sâu hoắm, bãi bồi sụt lở ven sông, bãi đất nham nhở đỏ ối chẳng khác chiến trường.
Từ lâu, khai thác cát trái phép trên sông Hồng đã trở thành căn bệnh mãn tính. Nhu cầu sử dụng cát san lấp mặt bằng phục vụ công trình ở thủ đô rất lớn, trong khi chất lượng cát đen sông Hồng rất tốt. Không chỉ người bản địa, các tàu cát ở Bắc Ninh, Phú Thọ, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nam, Nam Ðịnh... cũng dạt về lén lút khai thác. Cát sẵn dưới lòng sông, chỉ cần sục 'vòi rồng' hút lên đem bán là 'kiếm bộn tiền', nên tàu khai thác cát trộm đua nhau mọc lên. Ða số chủ tàu là người chuyên kinh doanh cát, sỏi, vật liệu xây dựng... nắm bắt rõ nhu cầu sử dụng cát và thời gian, quy luật tuần tra, kiểm soát của CSÐT để vừa hành động, vừa né tránh, đối phó.
Ngay cả những điểm xung yếu, dân khai thác cát cũng không buông tha. Tháng năm vừa qua, có thời điểm trên sông Cà Lồ, đoạn qua xã Xuân Thu (Sóc Sơn), mỗi ngày có khoảng 30 tàu khai thác cát trọng tải lớn nổ máy ầm ầm. Hàng chục ống hút cát như vòi bạch tuộc đua nhau sục vào chân đê, và theo ông Nguyễn Văn Thi, Chủ tịch UBND xã Xuân Thu, ước tính khoảng ba ha đất màu mỡ của xã bị sạt lở. Các đối tượng thoắt ẩn thoắt hiện, dùng đủ 'quái chiêu', tận dụng mọi thời cơ hút cát không thương tiếc, nhất là ở các quãng sông vắng. Có tàu đầu tư cả hệ thống vắt nước làm khô cát khi vừa bơm lên khoang, để tiện bán cho đầu nậu và dễ phi tang. Thậm chí, bố trí cả 'vệ tinh' thám thính, hễ thấy CSÐT xuất quân là cảnh báo, 'án binh bất động'. Sông nước mênh mông, trong khi quân số hạn chế, CSÐT có căng sức cũng không đủ bao quát, bám trụ được 24/24. Những ngày nghỉ, lễ tết, khi CSÐT lơ là, chính là thời điểm lý tưởng để dân khai thác hoành hành. Nhiều lần bị xử phạt, các đối tượng rút kinh nghiệm, tắt toàn bộ đèn chiếu sáng trên tàu, chuyển sang hoạt động vào ban đêm hoặc sáng sớm, bởi thời điểm này lực lượng chức năng khó phát hiện hơn.
Khi bị xử lý, các đối tượng dùng đủ mọi chiêu để 'cãi cùn'. Các chủ tàu thường dùng đội quân 'quần đùi, áo cộc', điệp khúc giải trình muôn thủa hết sức ngây ngô là 'Em chẳng biết gì, chỉ là người làm thuê'. Có đối tượng biện minh: 'Quê cháu hết cát, về đây xin tí cát!'. Có chủ tàu kể lể, do 'trót thế chấp nhà vay ngân hàng đóng tàu' nên 'chẳng còn đường nào khác, phải hút cát tận thu để kiếm kế sinh nhai'.
Chống 'cát tặc' như... vây bắt tội phạm
'Chống 'cát tặc' thật sự gian nan, chẳng kém bắt tội phạm!' Thượng tá Trần Văn Luân, Trưởng phòng CSÐT Nam Ðịnh kể, để 'bắt tận tay, day tận trán' các đối tượng, CSÐT phải dày công theo dõi, mật phục, nắm chắc quy luật hoạt động, địa hình, xây dựng mạng lưới 'tai mắt' là quần chúng tốt rồi bí mật 'đánh úp'. Khi bắt tàu cát lớn, phải huy động lực lượng liên ngành để tạo thế áp đảo, 'bài binh bố trận' hợp lý và quan trọng nhất là yếu tố bí mật. Trước ngày ra quân cao điểm, Phòng CSÐT Thái Bình đã phát động phong trào quần chúng, tuyên truyền rộng rãi cho các chủ khai thác cát ký cam kết không vi phạm, nhằm khiến các đối tượng bị xử lý không còn lý do gì biện minh.
Việc xử lý của CSÐT cũng rất mềm dẻo, bảo đảm công bằng, 'có lý, có tình', trong đó các trường hợp tái phạm sẽ bị xử phạt ở mức 'kịch khung'. Tuy nhiên, hiếm khi các đối tượng tự giác chấp hành. Ðầu tiên là xin xỏ, không được thì gọi điện về chủ tàu cầu cứu. Can thiệp không xong lại trở mặt lăng mạ, chửi bới rồi chây ì không chấp hành (như không xuất trình giấy tờ, đóng cửa buồng lái không cho CSGT vào, để tàu trôi tự do hoặc để chết máy)... Dân khai thác trái phép không thể hoành hành nếu thiếu sự tiếp tay của đầu nậu và chủ bến bãi xây dựng. CSÐT đã yêu cầu các chủ bến, chủ công trình cam kết không thu mua cát trôi nổi, không rõ nguồn gốc. Nhưng thực tế, việc giải quyết triệt để các bến bãi kinh doanh cát, sỏi trái phép vẫn còn vướng mắc do có sự 'bật đèn xanh' tiếp tay của chính quyền một số xã.
Thực hiện chỉ đạo của Tổng cục Cảnh sát Quản lý hành chính, các địa phương đã triển khai kế hoạch, mở đợt cao điểm ngăn chặn hoạt động khai thác cát trái phép. Phòng CSÐT Hà Nội đã xử phạt vi phạm gần ba tỷ đồng trong năm 2010, từ đầu năm 2011 đến nay xử lý hơn 170 tàu khai thác cát trái phép. Từ 31-5 đến nay, Phòng CSÐT Thái Bình phạt hơn 50 tàu khai thác cát lậu, trong đó lỗi nhiều nhất tới 7,9 triệu đồng. Song, mức phạt này vẫn thấp hơn nhiều so với lợi nhuận thực tế thu được, việc xử lý mới dừng lại ở phạt hành chính, điểm tạm giữ phương tiện thủy vi phạm lại chưa có, do vậy nhiều chủ tàu vẫn 'nhờn', tiếp tục tái phạm.
Nhu cầu sử dụng cát rất lớn, trong khi đó, công tác quản lý Nhà nước về TTATGT, quản lý tài nguyên, môi trường, đê điều và công trình giao thông trên đường thủy nội địa chưa được các cấp, các ngành quan tâm đúng mức, nên tình trạng khai thác cát bừa bãi vẫn còn diễn biến phức tạp.
Mặt khác, trong cuộc đấu tranh này dường như chỉ đơn độc lực lượng CSÐT. Nếu không có giải pháp toàn diện, xử lý tận gốc và sự chung tay, hỗ trợ vào cuộc quyết liệt của các lực lượng chức năng và chính quyền địa phương thì nhiều dòng sông sẽ còn bị tàn phá trong mùa mưa lũ năm nay.
