Nhớ
Ngôi sao nhớ ai mà sao lấp lánh
Soi sáng đường chiến sĩ giữa đèo mây
Ngọn lửa nhớ ai mà hồng đêm lạnh
Sưởi ấm lòng chiến sĩ dưới ngàn cây
Anh yêu em như anh yêu đất nước
Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần
Anh nhớ em mỗi bước đường anh bước
Mỗi tối anh nằm mỗi miếng anh ăn
Ngôi sao trong đêm không bao giờ tắt
Chúng ta yêu nhau chiến đấu suốt đời
Ngọn lửa trong rừng bập bùng đỏ rực
Chúng ta yêu nhau kiêu hãnh làm người.
1954
Bài thơ Nhớ của Nguyễn Ðình Thi tôi được đọc cách đây chừng bốn mươi năm và thuộc cho đến bây giờ. Bài thơ nói về ngôi sao, về ngọn lửa, về tình yêu đôi lứa, về tình yêu đất nước. Cái riêng hòa với cái chung. Bài thơ giàu sức liên tưởng. Từ một hiện tượng, tác giả đã khái quát khiến cho thế đứng, tính tư tưởng của bài thơ được nâng lên: "Ngôi sao trong đêm không bao giờ tắt/Chúng ta yêu nhau chiến đấu suốt đời/Ngọn lửa trong rừng bập bùng đỏ rực/Chúng ta yêu nhau kiêu hãnh làm người". Bài thơ được nhiều lớp tuổi, nhất là lớp tuổi trong chiến tranh ưa thích. Rất nhiều người đã chép bài thơ Nhớ vào sổ tay. Dường như mỗi bài thơ hay đều có sức sống riêng, vẻ đẹp riêng để đi vào tâm trí người đọc.
* *
*
Năm 1964, giặc Mỹ ném bom ra miền Bắc, nhà thơ Chế Lan Viên lập tức có bài thơ Sao chiến thắng. Bài thơ mang đậm chất thời sự, chính luận và được in ở trang nhất báo Văn nghệ thời đó. Có cảm giác bài thơ Sao chiến thắng thay cho bài chính luận, lời lẽ đanh thép hào sảng mà vẫn giữ được chất thơ, chất hùng ca:
Giặc Mỹ mày đến đây
Thì ta tiêu diệt ngay
Trời xanh ta nổi lửa
Bể xanh ta giết mày
...
Ôi Tổ quốc ta, ta yêu như máu thịt
Như mẹ cha ta, như vợ như chồng
Ôi Tổ quốc, nếu cần, ta chết
Cho mỗi ngôi nhà, ngọn núi, con sông
Ðất nước có chiến tranh. Nhà thơ đứng ngang tầm với thời đại, nhà thơ song hành cùng nhân dân, họ tình nguyện lấy thơ làm mũi nhọn xung kích. Ở bài Sao chiến thắng, người đọc bắt gặp những câu thơ như một lời kêu gọi:
Miền Bắc thân yêu trong tầm đạn Mỹ
Hãy yêu! Hãy yêu! Và bảo vệ
Mây nước cửa nhà, văn học, ngữ ngôn
Một đảo vắng Hòn Ngư còn chớp bể
Một rặng núi Kỳ Sơn từng lắm lúc mưa nguồn
Sao chiến thắng là bài thơ dài, tác giả viết theo dòng chảy của cảm xúc, viết liền một mạch. Câu thơ có khi năm chữ, mười chữ, mười bốn chữ. Dòng chảy của cảm xúc hòa vào dòng chảy của ngôn từ, đôi khi chính người viết cũng bị cuốn theo cảm xúc. Máy bay Mỹ ném bom ở miền Bắc và bị quân và dân ta bắn rơi. Ðó là một thông điệp đầy chất thời sự, tưởng rất khó viết thành thơ, nhưng tác giả đã biến dòng thông điệp đó thành cảm xúc dào dạt, thành khúc ca náo động lòng người: "Tàu Mỹ rụng đất nay ai có nghe chăng/Sao thức canh đêm, bể biếc reo mừng/ Sóng ru đất mây nhắn cùng gió thổi/Thần chiến thắng là những người áo vải/Những binh nhất binh nhì mười tám tuổi/Giết quân thù không đợi có hạt nhân". Bài thơ Sao chiến thắng giàu tính thời sự và nhờ tài năng chắp cánh, những dòng thơ vượt xa được tính thời sự để lắng đọng trong trái tim người. Bài thơ viết cách đây hơn bốn mươi năm nhưng bây giờ đọc lại người đọc vẫn nhớ những câu thơ hay, vẫn như được sống lại một thời chiến tranh hào hùng, quyết liệt:
Ðêm nay sao chín vàng như thóc giống
Phải đêm nay trời cũng được mùa?
Trời sao cao như là chiến trận
Sao sáng ngời vũ khí lòng ta.
Nhắc đến Nhớ của Nguyễn Ðình Thi, Sao chiến thắng của Chế Lan Viên, lẽ nào không nhắc đến bài thơ Ðêm sao sáng của Nguyễn Bính - một bài thơ tình yêu viết trong giai đoạn đất nước bị chia cắt. Trong bài Ðêm sao sáng, Nguyễn Bính nhắc đến những tâm sự của người chồng ở miền Bắc nhớ đến người vợ ở miền Nam với những câu thơ hay và cảm động: "Nhìn bóng Thần Nông chẳng thấy đâu/Thấy con vịt lội giữa dòng sâu/Sao Hôm như mắt em ngày ấy/Rớm lệ nhìn tôi bước xuống tàu". Trong di cảo để lại, nhà thơ Trần Dần, cũng có những câu thơ viết về sao mới lạ, giàu ấn tượng: "Các vì sao, ai bắt vít lên trời/Những đinh vít long lanh bằng bạc". Các nhà thơ Việt Nam viết thơ về bầu trời, về những ngôi sao, có nhiều bài hay, câu hay. Mỗi bài thơ hay, câu thơ hay đều in được dấu ấn của một thời và của chính tác giả. Trên bầu trời dày đặc những ngôi sao kia, ngôi nào xa xăm, ngôi nào chợt thức. Ðôi lúc, tôi ngước lên bầu trời, nhìn sao và nhẩm đọc. Những bài thơ hay, những câu thơ hay có giống những ngôi sao chớp sáng?
