Lựa chọn ở lại giữ hồn dân tộc
Dân tộc Rắc Lây ở Khánh Hòa có khoảng 50 nghìn người, tập trung chủ yếu ở hai huyện miền núi Khánh Vĩnh và Khánh Sơn. Một trong những nét văn hóa đặc trưng là đàn đá và những điệu múa Rắc Lây. Cách đây gần 10 năm, khi “Đội văn nghệ Rắc Lây” chưa đi vào hoạt động bài bản thì các bản nhạc, điệu đàn thưa vắng trong các lễ hội văn hóa, các buổi sinh hoạt cộng đồng. Để góp phần giữ lửa cho đặc sản văn hóa này, Ban quản lý Công viên du lịch Yang Bay đã được các cấp chính quyền địa phương động viên, cấp phép thành lập “Đội văn nghệ Rắc Lây” để liên tục biểu diễn hằng ngày cho khách du lịch trong nước và quốc tế đến đây tham quan, nghỉ dưỡng. Ngoài những điệu múa độc đáo, thì người Rắc Lây còn biết sử dụng đàn đá, cồng làm nhạc cụ.
Nghệ nhân Cao Văn Chung - người có thâm niên 23 năm nghiên cứu về đàn đá và các điệu múa người Rắc Lây ở xã Khánh Phú cho biết: “Cũng nhờ có Đội văn nghệ Rắc Lây mà hàng chục thanh đàn đá quý báu đã phát huy tối đa tác dụng. Dưới bàn tay điêu luyện của các nghệ nhân, diễn viên người Rắc Lây, những thanh đá chạm nhẹ tay vào cũng phát ra những âm thanh như chim hót, như tiếng đại ngàn rót vào tai. Những bài nhạc mang hơi thở nồng nàn của người Rắc Lây mỗi lần cất lên khiến mê hoặc cả lòng người như: Gọi bạn tình, Yang Bay hồn núi, Rắc Lây tình sâu, chiều bên suối…”.
Còn già làng Pi Năng Hao, một trong những người đầu tiên tìm thấy những thanh đá kỳ diệu này cho biết: Nhờ vào lòng đam mê của các thành viên trong đội, rất may biểu trưng văn hóa này vẫn được phát huy trong đời sống hiện đại.
Chủ và khách cùng biểu diễn.
Thế nhưng, để gìn giữ và duy trì được đội văn nghệ, cũng phải vượt qua nhiều khó khăn. Phía sau những điệu nhạc ấy là bao sự kham khổ và cả những tấm lòng hy sinh vì nét đẹp của dân tộc mình. Nghệ nhân đánh đàn Cao Duy tâm sự: “Tôi biểu diễn múa lẫn âm nhạc đều thành thạo. Có nhiều đoàn văn nghệ ở TP Hồ Chí Minh mời tôi về biểu diễn mỗi tháng vài chục triệu đồng, được tặng xe máy đi làm. Thế nhưng, tôi đã khước từ tất cả để ở lại chính quê hương mình tham gia Đội văn nghệ Rắc Lây, dù mỗi tháng chỉ được Ban quản lý Công viên du lịch Yang Bay trả hơn ba triệu đồng”.
Số tiền ít ỏi, anh Cao Duy phải vật lộn cày cục thêm miếng rẫy trồng cây ăn quả vào ban đêm để duy trì cuộc sống, nuôi gia đình và giữ lửa nghề. Cao Duy cho biết thêm, có những ngày không còn một đồng xu nào trong túi nhưng vẫn thức thâu đêm luyện các bản nhạc mới, điệu múa mới của người Rắc Lây để đưa đến với công chúng.
Cũng như Cao Duy, diễn viên múa Cao Thị Duyên có sắc đẹp như hoa núi, có điệu múa uyển chuyển hút hồn người nhưng đã từ chối tất cả mọi lời mời đi các phòng trà, tụ điểm âm nhạc ở TP Hồ Chí Minh biểu diễn với số tiền cát-xê cao vì đã yêu các điệu múa của dân tộc mình như máu thịt, muốn được biểu diễn trên chính quê hương mình cho hàng triệu khách quốc tế và trong nước xem nên Duyên quyết định ở lại nhận mức lương tháng chưa đầy ba triệu đồng. Duyên bảo: Hạnh phúc lớn nhất của mình là được làm cho món đặc sản văn hóa của dân tộc mình được nhiều người biết đến chứ không nhất thiết vì vật chất.
Không chỉ vượt gian khổ giữ đặc sản văn hóa này mà Cao Duy và Cao Thị Duyên còn miệt mài truyền lửa cho các nghệ nhân, diễn viên khác trong Đội văn nghệ Rắc Lây. Thế nên hiện nay, đội văn nghệ này vẫn duy trì được 12 diễn viên, nghệ nhân nhiệt thành làm việc.
Lan tỏa
Nghệ nhân Cao Thị Mầu, người đã từng có hàng trăm đêm trắng huấn luyện những điệu múa cho Đội văn nghệ Rắc Lây cho biết: Chính sự nỗ lực của đội văn nghệ này đã níu chân và làm sâu sắc thêm tình yêu đất nước, con người, văn hóa truyền thống của Việt Nam nói chung, văn hóa của người Rắc Lây nói riêng. Món ăn tinh thần này đã và đang góp phần tạo nên ấn tượng về một không gian văn hóa đặc biệt mang sức lan tỏa tự nhiên và rộng khắp.
Lần đầu tiên được đắm mình trong các điệu múa của người Rắc Lây, ông Trần Quyết Thắng người đã sống hơn nửa thế kỷ ở Nha Trang cho biết: “Cái độc đáo trong múa hát của đồng bào là uyển chuyển, đầy chất cao nguyên. Xem xong còn được tâm sự cùng các nghệ sĩ, được trao đổi, được thử cả trang phục, thậm chí có thể được diễn thử cùng cho tôi cảm giác gần gũi và ấm cúng”. Đảm nhiệm những điệu múa khó, những bản nhạc khó như Tình bao la, Tiếng hót đại ngàn… là các nghệ nhân, diễn viên đã thuần thục. Còn các bản nhạc bình thường thì hầu hết các thành viên trong đội đều có thể biểu diễn được.
Ông To-ny Trần, Việt kiều Mỹ rất cảm phục trước tình cảm của đội, cho biết anh là hướng dẫn viên cho các đoàn du lịch của Mỹ đến đây tham quan thường xuyên, đã rất mừng vì hầu hết khách du lịch người Mỹ đều rất thích thú với kiểu biểu diễn nghệ thuật này, dù là điệu múa hay điệu đàn. Khách xem đã hiểu hơn, yêu hơn đất nước, con người Việt Nam. Bên cạnh đó, dù bất đồng ngôn ngữ nhưng thông qua hành động, cử chỉ, tất cả khách đều có thể trực tiếp thể hiện lòng yêu mến của mình với các nghệ sĩ, không có một rào cản nào.
Bởi thế không ít đoàn khách còn đăng ký ở lại đêm để giao lưu, tìm hiểu về Đội văn nghệ Rắc Lây. Trung bình mỗi ngày đội biểu diễn bốn suất (mỗi suất bao gồm 12 tiết mục cả múa lẫn đàn, sáo). Các mùa lễ hội thì tăng thêm.
Hướng đến chuyên nghiệp
Dù được các nghệ nhân bản địa tập luyện hằng ngày nhưng kỹ thuật diễn xuất của các thành viên trong Đội văn nghệ Rắc Lây vẫn còn một số hạn chế, nên liên tục được các nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc đến bồi dưỡng. Nghệ nhân Cao Thị Mầu cho biết: Giữ những nét đặc trưng nhưng cần được chuyển tải một cách chuyên nghiệp, có kỹ thuật thành thạo. Vậy nên, thỉnh thoảng các nhạc sĩ nổi tiếng vẫn về đây trao đổi, truyền đạt thêm nhiều cách thể hiện chuyên nghiệp cho các thành viên trong đội văn nghệ.
Còn ông Nguyễn Phi Trường - Phó Giám đốc Công viên du lịch Yang Bay cũng nhận định rằng, nhiều tiết mục sau khi được bồi dưỡng thêm thì các thành viên đã biểu diễn rất tốt. Khách quốc tế cũng lên sân khấu để được hòa mình vào biểu diễn cùng. Không chỉ hát được bằng tiếng Rắc Lây, tiếng Việt mà các thành viên trong đội văn nghệ còn hát được bằng tiếng Anh.
Chắc chắn, những người dân vừa dựa vào vốn truyền đời của dân tộc Rắc Lây, vừa biết uyển chuyển kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, sẽ làm tăng thêm sự hấp dẫn cho các tiết mục, thu hút ngày một nhiều du khách biết đến. Và từ đó, vốn quý của người Rắc Lây không chỉ làm nên sức sống của vùng đất văn hóa này, mà còn góp phần làm ngành du lịch địa phương thêm khởi sắc.
