Tình cờ dự thi, thay đổi cuộc đời
Tôi nghe “Ơn đức sinh thành” của Cao Ngọc Sơn vào mùa Vu lan năm 2020, khi album vừa phát hành. Từ đó đến nay, đã nghe đi nghe lại nhiều lần, tôi vẫn rất ấn tượng với giọng hát tinh tế, giàu cảm xúc, đầy nội lực và thông điệp về lòng hiếu thảo mà Sơn gửi tới những đấng sinh thành.
11 bài hát chèo được sắp xếp theo cấu trúc dường như có ý tái hiện một chặng đời Cao Ngọc Sơn, có gian nan, cay đắng nhưng cũng đầy mạnh mẽ, lạc quan. Tôi thấy Cao Ngọc Sơn hát như một người “kể chuyện”. Một điều đặc biệt trong album này là sự xuất hiện của thân mẫu Cao Ngọc Sơn. Bà vào vai người mẹ già mòn mỏi ngóng trông con trai đi chiến đấu trở về một cách rất tự nhiên khiến người xem cảm động.
Cao Ngọc Sơn sinh năm 1981 tại xã Thanh Lưu, huyện Thanh Liêm trong một gia đình thuần nông. Mồ côi cha khi còn ẵm ngửa, nhà lại có tới 5 anh em nên tuổi thơ của Sơn bộn bề khó khăn, buồn tủi. Lên 7 tuổi, Sơn phụ mẹ việc đồng áng, mò cua, bắt ốc đem ra chợ bán. Học hết THCS, Sơn đành gác lại ước mơ đèn sách, lên tận Sơn La, Lai Châu làm đủ nghề mưu sinh.
Ngẫm lại, Cao Ngọc Sơn thấy mình đến với chèo như một thứ “duyên trời định”. Năm 1997, trong một lần về thăm quê, sang nhà chú chơi, hai chú cháu đang ngồi tâm sự thì nghe đài truyền thanh thông báo Đoàn Chèo Hà Nam vừa thành lập sau khi tách tỉnh, đang tuyển diễn viên hệ vừa học vừa làm. Thấy Sơn có giọng hát tốt, lại thừa hưởng niềm đam mê dân ca và chèo của mẹ nên người chú động viên anh thử sức. Hồi hộp vì lần đầu đứng trên sân khấu, Sơn đã thi trượt. Nhưng sau đó, anh được đoàn gọi bổ sung vào danh sách học dự thính.
Với đam mê và miệt mài, khổ luyện, Cao Ngọc Sơn dần trở thành học viên chính thức. Cuộc thi tài năng trẻ sân khấu chèo toàn quốc năm 1998 là dấu mốc quan trọng. Dưới sự dẫn dắt của NSND Mạnh Tuấn, anh đã có màn biểu diễn khá thành công. Có tới 5 thí sinh chọn trích đoạn “Cu Sứt huyện tể” để tranh tài trong cuộc thi nhưng chỉ Cao Ngọc Sơn, người ít tuổi nhất được trao Huy chương bạc. Niềm vui nhân lên khi Sơn được NSƯT Vũ Hà, Phó trưởng ban Văn học nghệ thuật Đài Tiếng nói Việt Nam khi đó chủ động tìm gặp để nói rằng, anh là một diễn viên trẻ đầy tiềm năng. Ông trao tặng Sơn chiếc đồng hồ quả lắc với mong muốn nó sẽ nhắc nhở Sơn không ngừng bền bỉ cố gắng mỗi ngày.
Món quà đó, bao năm tháng qua anh luôn trân trọng gìn giữ bởi nó thật sự là điểm tựa tinh thần đối với anh. Vậy nên, có thời điểm phải tranh thủ giờ nghỉ tập thêu ren kiếm thêm thu nhập, bữa cơm chỉ quanh đi quẩn lại với đậu phụ, tóp mỡ, rau muống, rau lang nhưng Sơn chưa bao giờ có ý định bỏ nghề. Ngay cả khi đồng nghiệp nhiều người đã từ giã sàn diễn, rủ Sơn rẽ sang hướng khác để cuộc sống khấm khá hơn, Sơn vẫn cần mẫn theo đuổi niềm đam mê chèo.
Thành công với vai hề nhưng Cao Ngọc Sơn không tự bằng lòng với những gì đã làm được. Anh hăm hở làm mới bản thân bằng cách thử sức ở những dạng vai: đào, kép, lão, mụ. Năm 2003, được cử tham dự cuộc thi tài năng trẻ sân khấu chèo toàn quốc, Cao Ngọc Sơn đã hóa thân thành ông lão 80 tuổi đem lòng yêu cô gái đôi mươi trong trích đoạn “Vợ chồng thuyền chài”, dù ngoài đời anh mới vừa bước sang tuổi 22. Từ ánh mắt đến dáng đi, giọng nói của nhân vật ông lão, Sơn thể hiện rất chân thật khiến khán giả cổ vũ nồng nhiệt. Cuộc thi đó, Sơn giành thêm một tấm Huy chương bạc.
Người nghệ sĩ xung kích
Năm 2007, Cao Ngọc Sơn về “đầu quân” cho Nhà hát Chèo quân đội. Trở thành người nghệ sĩ - chiến sĩ, anh tiếp tục rèn luyện, cố gắng và có thêm Huy chương bạc tại cuộc thi nghệ thuật sân khấu chèo chuyên nghiệp toàn quốc năm 2013 với vai diễn Chánh đàn trong vở “Tiếng đàn vùng mê thảo”; Huy chương vàng tại hội diễn nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quân năm 2014 với vai Đạt - người lính Trường Sơn, lạc vợ con, khi hòa bình lập lại trải bao khổ đau, cay đắng mới tìm lại được - trong vở “Điều đọng lại sau chiến tranh”; Huy chương vàng tại cuộc thi nghệ thuật sân khấu chèo chuyên nghiệp toàn quốc năm 2016 cho vai Tiến - anh nông dân giác ngộ cách mạng, sẵn sàng gác lại tình riêng (mẹ già và vợ) để dấn thân vào kháng chiến dù phải đối mặt với bao hiểm nguy trong vở “Ánh sao đầu núi”.
Cao Ngọc Sơn còn tìm tòi, học hỏi hát văn, xẩm, quan họ... Những bài hát văn do anh thể hiện trên Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam được khán, thính giả yêu mến đón nhận. Điều đáng trân trọng ở Cao Ngọc Sơn là anh luôn đắm đuối, hết mình với nghệ thuật truyền thống. Khán giả không chỉ được xem Sơn diễn, thưởng thức tiếng hát của Sơn tại các sân khấu lớn, các chương trình kỷ niệm mà còn ngạc nhiên khi thấy Sơn xuất hiện tại những liên hoan không chuyên, những buổi sinh hoạt CLB dân ca và chèo địa phương, các hội làng, di tích, các chương trình thiện nguyện. Hỏi Sơn, anh cười bảo công chúng yêu chèo cần anh và những người như anh để tiếp thêm lửa cho họ nên chẳng có lý do gì để anh từ chối.
Thời điểm cả nước gồng mình chống đại dịch Covid-19, Cao Ngọc Sơn đã tìm cách tiếp cận với những bài chèo, hát văn, dân ca chống dịch, rồi tự bỏ tiền thu thanh, ghi hình đăng lên các trang mạng xã hội, gửi lên đài phát thanh, truyền hình với mong muốn cổ vũ, động viên tinh thần của người lính và các lực lượng tuyến đầu, lan tỏa thông điệp tích cực đến với công chúng. Có thể kể đến những bài hát văn, như: “Tự hào người lính Cụ Hồ” (soạn giả Trần Quang Đẩu), “Tự hào Tổ quốc của tôi” (soạn giả Thu Hiền)…; những bài hát chèo: “Chung tay chống dịch Covid” cùng với nghệ sĩ Quốc Phòng (soạn lời Vũ Minh Kính), “Gửi về mảnh đất thành đông” (soạn giả Trần Quang Đẩu)… Trong đó, bài hát văn “Tự hào người lính Cụ Hồ” do anh thể hiện đã xuất sắc là một trong 8 tác phẩm được nhận bằng khen tại lễ trao giải “Tác phẩm âm nhạc dân gian tuyên truyền dịch Covid-19” do Đài VTC tổ chức năm 2021. Cũng trong thời điểm đó, tác phẩm “Chung tay phòng, chống thiên tai” (soạn lời: Trương Công Đỉnh) do Cao Ngọc Sơn thể hiện tham gia cuộc thi “Sáng tác lời mới cho làn điệu dân ca và nhạc cổ truyền về phòng, chống thiên tai” được Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống thiên tai trao giải A.
Gần đây, Cao Ngọc Sơn còn lập kênh YouTube mang tên “Sơn chèo” có hàng nghìn người đăng ký, hàng chục nghìn người theo dõi, có bài đã đạt gần hai triệu view. Các bài hát chèo, hát văn đăng tải không chỉ được Sơn chú trọng về giọng hát mà còn đầu tư, trau chuốt kỹ lưỡng về hình ảnh. Đó là cách để lưu giữ âm nhạc dân tộc hữu hiệu trong thời đại công nghệ hiện nay, cũng là cách Sơn giao lưu, lắng nghe những phản hồi của khán giả để không ngừng trau dồi, hoàn thiện bản thân và tiếp tục có nhiều thêm những sáng tạo mới. “Tôi luôn ý thức rằng mỗi sản phẩm mình làm ra đều phải mang thông điệp nhân văn, ý nghĩa, hướng đến giá trị chân - thiện - mỹ và phải có chất lượng hình ảnh, âm thanh tốt, sinh động, hấp dẫn. Tôi tin âm nhạc dân tộc luôn có chỗ đứng trong lòng khán giả và trách nhiệm của mỗi nghệ sĩ là hãy cố gắng, nỗ lực, tìm tòi, sáng tạo cho ra mắt những sản phẩm âm nhạc thật dung dị, gần gũi, dễ đi vào lòng người”, NSƯT Cao Ngọc Sơn trải lòng.
Hiện NSƯT Cao Ngọc Sơn là trợ lý tổ chức biểu diễn thuộc Phòng Nghệ thuật, Nhà hát Chèo quân đội, làm nhiệm vụ kết nối các đơn vị, cá nhân trong và ngoài quân đội, thực hiện nhiệm vụ tổ chức để anh chị em nghệ sĩ biểu diễn. Mỗi lần về quê hương Hà Nam, Sơn thấy bình yên, gần gũi như nhịp thở của mình vậy. Tình yêu đằm thắm, sâu nặng dành cho mảnh đất núi Đọi, sông Châu là nguồn cội để Sơn hát thành công nhiều tác phẩm, điển hình nhất là bài chèo “Hát với Hà Nam” (song ca cùng Thanh Tuyết) được đánh giá cao.
