Hòa theo những bước chân lặng lẽ của các chuyên gia nông nghiệp Việt Nam, hương lúa Việt Nam lan tỏa những mùa vàng trĩu hạt trên đất bạn Cuba.
Hương lúa Việt Nam giúp hồi sinh vùng nắng cháy
Được cử sang làm việc theo Dự án hợp tác sản xuất lúa gạo giữa Việt Nam và Cuba (giai đoạn 2019-2025), nhóm chuyên gia chúng tôi gồm: Tôi - Tiến sĩ Trần Vũ Hải công tác tại Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long; cùng Thạc sĩ Phạm Thế Cường, công tác tại Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Bắc Trung Bộ và anh Nguyễn Trung Thành, là phiên dịch tiếng Tây Ban Nha, được giao nhiệm vụ chuyển giao quy trình canh tác lúa hiệu quả, nhân giống lúa, thực hiện mô hình trình diễn và khảo nghiệm giống lúa và đào tạo kỹ thuật viên Cuba.
Nơi chúng tôi đến và công tác là Cienfuegos, thuộc miền nam Cuba, nơi dòng biển Caribe mặn mà hòa cùng ánh nắng thiêu đốt của vùng nhiệt đới, từng là nơi trũng về sản xuất nông nghiệp. Đất khô, người thưa, đất cấy thì cằn cỗi. Nhưng chính những năm gần đây, từng thửa ruộng đang hồi sinh.
Và thật kỳ lạ, hơi thở mới ấy mang theo hương lúa Việt Nam cùng hòa theo những bước chân lặng lẽ của các chuyên gia nông nghiệp Việt Nam, những người đã chọn sống và làm việc nơi “đất khách đồng tình”.
Khi họ đặt chân đến đây, thứ mang theo không phải là những lời hứa hẹn, cũng không phải là những kiện hàng viện trợ cồng kềnh, mà là một balo các tài liệu về cây lúa, vài bộ đồ làm đồng và một trái tim rộng mở.
Khó khăn ban đầu là những bữa ăn với vài miếng thịt nguội cùng với phô mai bánh mì, không có rau xanh, nhóm chuyên gia phải sống trong điều kiện thiếu điện, thiếu nước và bị muỗi chích đốt. Nhưng, bỏ ngoài những khó khăn đó, nhóm đã thích nghi với điều kiện sống hiện tại.
Chính cách sống hòa mình vào cuộc sống người dân địa phương đã làm nên khác biệt. Từ người chuyên gia trở thành người bạn, từ người hướng dẫn trở thành anh em.
Chúng tôi ăn cơm ở đầu bờ ruộng, ngồi với người nông dân Cuba trò chuyện bằng tiếng Tây Ban Nha còn lơ lớ nhưng rất chân tình.
Chúng tôi cùng lo khi lúa bị nhiễm bệnh và cùng vui khi lúa trổ đòng. Không còn là chuyên gia Việt hay nông dân Cuba, mà là những con người cùng vun trồng cho ước mơ chung: một mùa vàng trĩu hạt.
Trong lần cùng Thạc sĩ Cường đi công tác, nhóm chuyên gia chúng tôi đến thăm cánh đồng lúa của chủ hộ Frank, cả cánh đồng lúa vừa cấy được 10 ngày mà xơ xác không còn lá. Chủ hộ không biết nguyên nhân tại sao.
Sau khi khảo sát thì nhóm đã phát hiện ra nguyên nhân chính là lúa bị ốc tấn công cắn phá. Vì thế, tôi đã áp dụng các biện pháp phòng trừ như phòng trừ ốc bươu vàng ở Đồng bằng sông Cửu Long.
Một tuần sau, cả cánh đồng đã xanh trở lại và chủ hộ đã thốt lên rằng: “Các bạn giỏi quá, đây là lần đầu tiên mà tôi được biết sự tàn phá khốc liệt của loài ốc trên lúa”, và họ đã xem chúng tôi như là những người bạn chân thành và chia sẻ rất cởi mở.
Một lần khác, nhóm chúng tôi đang thu hoạch lúa giống thì nhận được thông tin những cánh đồng cạnh bên đã hoàn tất khâu làm đất nhưng khi thử độ nảy mầm của hạt giống thì hạt không nảy mầm. Nếu lấy giống đang thu hoạch để gieo thì phải mất thời gian gần một tháng để sơ chế và phá miên trạng hạt giống.
Qua nhiều năm làm bên lĩnh vực giống, nhóm chuyên gia chúng tôi với kinh nghiệm thực tế sản xuất đã sử dụng trực tiếp hạt giống vừa thu hoạch mà không qua sơ chế để gieo sạ. Phương pháp này đã rút ngắn thời gian được một tháng tận dụng kịp thời cánh đồng đã làm đất xong. Sau một tuần gieo sạ, cánh đồng đã phủ một màu xanh ngát mà các chuyên gia bạn Cuba phải ngạc nhiên thán phục.
Tình người và trái ngọt
Tại Cienfuegos, nhóm những chuyên gia Việt Nam chúng tôi đón Tết nơi đất khách, gói bánh chưng cùng người Cuba châm hương tưởng niệm tổ tiên. Đã có những ngày bão về, mái tôn bay mất, người Việt và người Cuba cùng vá nhà đun nước, phơi lúa. Đã có những bữa cơm chia đôi khi các chuyên gia nhường phần cơm cho người dân Cuba. Và cũng có lúc, chuyên gia Việt Nam ho sốt, người dân địa phương mang thuốc, nấu cháo, viết thư tay động viên.
Những câu chữ mộc mạc: “Chúng tôi không có gì nhiều, chỉ có những tấm lòng” đã đủ khiến những người đàn ông xa quê như chúng tôi không cầm được nước mắt. Tôi từng đi nhiều nước, làm nhiều dự án, nhưng ở Cuba, tôi không còn là chuyên gia. Tôi là người bạn của họ, và họ là gia đình thứ hai của tôi.
Thấm thoát trôi nhanh, từ năm 2020 đến nay, tỉnh Cienfuegos đã sản xuất được 444 tấn lúa nguyên chủng, 633 tấn lúa giống cấp xác nhận 1, sản xuất lúa 2 vụ/năm đạt sản lượng 6.320 tấn, sản xuất lúa 1 vụ/năm đạt sản lượng 3.800 tấn, nhiều mô hình trồng lúa nhờ áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật của các chuyên gia Việt Nam đã đạt năng suất 10,4 tấn/ha/năm, gấp 3 lần so với năng suất trước đó.
Tỉnh đã tham gia thử nghiệm 25 giống lúa Việt Nam, trong đó có 4 giống mang thương hiệu VIBA (Việt Nam-Cuba) đã được Bộ Nông nghiệp Cuba công nhận và nhân rộng.
Thạc sĩ Cường phấn khởi cho biết: “Mặc dù nơi đây có diện tích sản xuất lúa không nhiều, nhưng các mô hình sản xuất lúa ở nơi đây là điểm sáng nhận được nhiều sự quan tâm của Ban quản lý dự án Việt Nam-Cuba và các cơ quan thông tin đại chúng”.
Quan trọng hơn cả là người nông dân Cuba đã tiếp nhận kỹ thuật bằng niềm tin, và họ trở thành những “nông dân Việt sản xuất giỏi thu nhỏ” giữa lòng Cariber. Còn các chuyên gia Việt Nam, chúng tôi trở về nước không mang theo của cải, nhưng mang theo một mối tình bạn quốc tế chân thật và sâu sắc - thứ tài sản vô giá giữa thời đại mà lòng tin càng trở nên mong manh.
Với chúng tôi, Cienfuegos là cánh đồng tình hữu nghị. Cienfuegos, không chỉ là một địa danh trên bản đồ hợp tác. Nơi đây đã trở thành một biểu tượng: biểu tượng của tình bạn bền vững, của hợp tác dựa trên tình người, chứ không phải lợi ích. Trong những ngày Cuba thiếu nhiên liệu, thiếu điện, thiếu vật tư, người ta vẫn thấy những cánh đồng lúa xanh lên, nhờ đôi bàn tay của người dân Cuba và niềm tin của họ dành cho người Việt Nam đã sống cùng, làm cùng và khóc cùng họ.
Chúng tôi cảm nhận, gieo hạt giống tri thức gặt tình người. Giữa hàng trăm bản hợp đồng song phương, hàng nghìn chương trình viện trợ, thì dự án lúa gạo tại Cienfuegos lại âm thầm thành công nhờ yếu tố đơn giản nhất: tình người. Thứ tình cảm đó không thể đo bằng tiền, không thể ký bằng văn bản, nó được kết bằng giọt mồ hôi, bằng những cái ôm siết chặt và bằng ánh mắt chan chứa cảm kích lưu luyến khi chia tay.
Chính vì thế, bà Maribel và Madta đang cộng tác cùng nhóm chuyên gia Việt Nam chúng tôi tại tỉnh Cienfuegos tâm sự: “Bây giờ chúng tôi lớn tuổi và rất muốn nghỉ ngơi cùng con cháu, nhưng đợi khi nào nhóm chuyên gia Việt Nam về nước thì chúng tôi mới nghĩ đến điều này”.
Cienfuegos có thể là một vùng đất nghèo về vật chất, nhưng lại là nơi giàu về nhân cách và tình cảm nhất mà các chuyên gia Việt Nam từng đặt chân đến.
Một ngày nào đó khi dự án kết thúc, khi các chuyên gia Việt Nam trở về quê hương, có thể cánh đồng lúa vẫn sẽ tiếp tục xanh lên bởi bàn tay người Cuba. Nhưng mỗi hạt lúa nảy mầm, người ta sẽ nhớ đến những người bạn Việt Nam, những người không chỉ gieo kỹ thuật, mà còn gieo tình người, gieo niềm tin và gieo một tình bạn không phai theo năm tháng.
