Gần 30 năm nơi biên giới
Gần 100km, chúng tôi đến xã Lìa trên đường Hồ Chí Minh nhánh Đông. Thời tiết đã chuyển dần sang mùa khô, cây hai bên đường có dấu hiệu thiếu nước. Vừa đi thầy Trọng vừa kể về ký ức của mình. Trước khi chuyển công tác sang Hướng Phùng, thầy đã có thời gian dài gắn bó với A Xing.
Năm 1996, thầy Trọng kể, tốt nghiệp sư phạm ra trường, tôi về nhận công tác tại khu vực biên giới xã Thanh rồi sau đó công tác ở xã A Xing. Những bước chân đầu tiên đến với bản làng Vân Kiều, Pa Kô của thầy giáo đồng bằng, thầy sẽ nhớ mãi. “Đó là những năm còn rất gian khó, nhất là cơ sở hạ tầng và đời sống bà con dân tộc Vân Kiều, Pa Cô ở Hướng Hóa còn rất gian nan. Kinh tế mỗi gia đình khó khăn khiến học trò thiếu thốn đủ bề. Từ chiếc áo, đôi dép đến cặp sách, cuốn vở và bút mực… cái gì cũng thiếu. Trường học thời đó còn tạm bợ lắm, nhiều nơi vẫn mái lá, phên che. Bù lại là nghĩa tình nơi biên giới, quân và dân, cán bộ với nhân dân đùm bọc nhau như ruột thịt. Những thiếu thốn về vật chất càng khiến tinh thần con người vươn lên. Sự vượt khó trỗi dậy trong lòng của những người lên biên giới công tác”.
Chúng tôi đã thử hình dung, về bản làng 26 năm trước. Ở khu vực biên giới như xã Thanh sẽ đầy rẫy những khó khăn. Thầy Trọng nhớ lại, thời đó bản làng dùng đèn dầu, mùa mưa các thôn bản thường bị chia cắt bởi nước sông dâng cao, nhiều nơi bị sạt lở nên học sinh không đến trường là chuyện rất phổ biến. Ngày chúng tôi đi dạy học, còn rỗi thời gian thì giáo viên trồng trọt và chăn nuôi để cải thiện đời sống. Tối đến chúng tôi thường cùng bộ đội biên phòng vượt suối băng rừng đi nắm tình hình bà con vùng lũ, cũng để vận động học sinh trở lại trường khi mọi thứ đã an toàn.
Cô Tịnh, giáo viên công tác cùng thời với thầy Trọng chia sẻ thêm: “Thời đó còn rất khó khăn, điện - đường - trường - trạm… là giấc mơ của cán bộ và nhân dân khu vực biên giới. Phải nói rằng, đến nhận công tác ở đây là cả một sự dũng cảm. Thầy Trọng là một giáo viên đầy bản lĩnh, dám nghĩ, dám làm. Không những thế, thầy còn làm dài lâu, nó như hành trình của thầy, cùng với con chữ đối với vùng cao Quảng Trị”.
Bài học lịch sử ở miền biên viễn
Rời xa gia đình ở đồng bằng, thầy Trọng đến với miền núi cách gần 150km. Cho đến lúc rời A Xing, thầy Trọng ngậm ngùi nhớ lại: “cầm trên tay tờ quyết định chuyển công tác, tôi bùi ngùi vì phải xa nơi mình gắn bó hơn 10 năm”. Năm 2021, thầy được điều động đến Trường tiểu học Hướng Phùng, cũng thuộc huyện Hướng Hóa, giữ chức Hiệu trưởng. “Tôi đã xem bà con Vân Kiều ở xã Thanh và A Xing như những người thân, học trò ở đó đã quấn quýt bên tôi chừng ấy năm. Nhưng về công tác trường mới cũng là cơ hội cho tôi thử sức mình ở một cương vị mới. Và ở đây tôi đã làm được khá nhiều điều bổ ích”, thầy bồi hồi.
Hà cớ gì cứ trường học ở vùng cao, vùng biên giới, vùng đồng bào dân tộc thiểu số lại phải chịu những thiệt thòi, phải chịu những thua kém! Những đêm không ngủ và mùa mưa sơn cước đã khiến thầy Trọng trăn trở. Và trong nghĩ suy đã lóe sáng lên niềm hy vọng, về một mái trường tươi đẹp.
Trường tiểu học Hướng Phùng, nơi thầy Nguyễn Mai Trọng công tác tám năm (2013-2021) với chức vụ Hiệu trưởng, thầy đã cùng Ban giám hiệu, tập thể giáo viên và học sinh thực hiện hành trình “tận hiến”. Đầu tiên là xây dựng ngôi trường xanh - sạch - đẹp; kế đến đạt chuẩn và sau đó có những bước đột phá trong môi trường giáo dục ở vùng biên giới. Cô Hồ Thị Hoa Tỵ chia sẻ: “Tôi cũng không nghĩ rằng tại đây, một trường học khó khăn lại có được thành quả như bây giờ. Điều đó nhờ vào sức mạnh của tập thể nhà trường. Nhưng đầu tiên phải là quyết sách của thầy Nguyễn Mai Trọng…”.
Trường Hướng Phùng cách trung tâm huyện Hướng Hóa 25km, thuộc xã biên giới, vùng đồng bào dân tộc thiểu số nhưng được cả nước biết đến là ngôi trường có mô hình giáo dục rất hay. Từ giờ học tiếng Anh được cải tiến khiến học sinh rất hứng thú đến những bài học lịch sử về Hoàng Sa, Trường Sa, địa đạo Vịnh Mốc… được mô hình hóa khiến học trò say mê học tập. Phương pháp giáo dục mới đã đem lại kết quả cao cho ngôi trường biên giới. Thầy Trọng cho hay: “Bác Hồ từng nói, vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người. Sự nghiệp trồng người ở vùng biên giới, vùng đặc biệt khó khăn càng trở nên bức thiết, giáo viên ở bản luôn luôn coi trọng và đặt chất lượng giáo dục lên hàng đầu nên cần có sự cải tiến trong một số môn học. Việc mô phỏng mô hình về biển đảo và một số mô hình lịch sử ở địa phương khiến học sinh rất hào hứng tham gia học tập môn Lịch sử”.
Bài học về lịch sử ở Trường tiểu học Hướng Phùng không chỉ nằm trên sách vở. Ở đây, giáo viên và học sinh còn thực hiện bài học lịch sử, sự nhớ về nguồn cội, sự tri ân, uống nước nhớ nguồn… qua chương trình “bữa cơm mẹ Miết”. Tập thể giáo viên, học sinh đã thay nhau đưa cơm cho Bà mẹ Việt Nam Anh hùng Hồ Thị Miết, người dân tộc Vân Kiều ở thôn Mã Lai, thuộc xã Hướng Phùng. Mẹ Miết có người con trai duy nhất đã hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ.
Người thầy đi nhặt thân phận
Dành tâm sức cho sự nghiệp “trồng người” ở vùng cao Quảng Trị, thầy Trọng còn tâm niệm: “Muốn học sinh nghèo khó vượt lên hoàn cảnh để tới trường, trước tiên phải giúp đỡ gia đình học sinh để họ có điều kiện vượt khó, bố mẹ có cái để ăn, có sức để làm thì mới nuôi con ăn học được. Ở xã biên giới, vùng đồng bào dân tộc thiểu số rất nhiều hoàn cảnh khó khăn cần sự giúp sức của cả cộng đồng”.
Câu chuyện thầy Nguyễn Mai Trọng - người thầy đi “nhặt” những thân phận người vẫn được truyền tai nhau trên núi rừng Trường Sơn. Trong lòng đồng bào dân tộc Vân Kiều, Pa Kô thầy Nguyễn Mai Trọng còn hơn cả một người thầy. Đồng bào gọi thầy Trọng là con, đồng nghĩa với tình nghĩa ruột thịt. Già làng Hồ Ta Ơn, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số thôn Chênh Vênh, xã Hướng Phùng kể với chúng tôi về trường hợp ba đứa trẻ mồ côi được thầy Trọng và tập thể giáo viên Trường tiểu học Hướng Phùng “nhặt” ra từ hoàn cảnh nghèo khó, mồ côi: “Nhà chị em con Hồ Thị Được khổ lắm. Ba đứa hắn chết bố, chết luôn cả mẹ không ai nuôi. Biết được thế, thầy Trọng với giáo viên trường đến nhận nuôi và hỗ trợ cho ăn, xin cho nhà. Giờ đây mấy đứa vẫn theo học ở trường, khi học về có nhà để ở, có cơm để ăn. Nếu không được thầy Trọng nhặt nuôi thì mấy đứa vất vả hung”.
Một mái nhà cho ba chị em Hồ Thị Được với trị giá hơn 100 triệu đồng, sổ tiết kiệm hơn 20 triệu đồng. Hiện tại Hội Khuyến học tỉnh Quảng Trị đỡ đầu dài hạn cho Hồ Thị Được (sinh năm 2006) 9 triệu đồng/năm để Được còn đi học. Và giờ đây, Được là một học sinh chăm ngoan của Trường Phổ thông dân tộc nội trú tỉnh Quảng Trị. Già làng Hồ Ta Ơn xúc động: “Nhờ thầy Trọng kêu gọi và sự giúp đỡ của mọi người nên trẻ mồ côi được sống tốt, được đi học, được tới trường và được có tương lai về sau…”.
Rời Trường tiểu học Hướng Phùng, thầy Trọng trở lại A Xing ở xã Lìa với chức vụ Hiệu trưởng. Vẫn bản tính thiện lương, tấm lòng trắc ẩn, lòng nhiệt huyết trong công việc… thầy lại bắt tay xây dựng cho một mái trường. Cũng bắt đầu từ sân trường, học sinh, giáo viên, phòng học… và thầy vẫn không quên những thân phận người yếu thế trong xã hội. Những món quà, tấm bánh, cân gạo… mà bà con Vân Kiều, Pa Kô miền núi Hướng Hóa nhận được từ những kết nối của thầy đến với các nhà hảo tâm là bài học của con người và dân tộc Việt Nam nơi biên cương Tổ quốc, khi luôn tâm niệm: Đồng bào các dân tộc Việt Nam là anh em ruột thịt.
