TRONG giai đoạn 1970-1980, tranh chấp Biển Đông ngày càng trở nên phức tạp; nhiều sự kiện diễn ra khiến căng thẳng leo thang, đe dọa hòa bình và ổn định tại khu vực.
Trong bối cảnh đó, ASEAN đã nhiều lần bày tỏ quan ngại về vấn đề Biển Đông đối với hòa bình, ổn định khu vực, thể hiện trong một số Tuyên bố về Biển Đông của ASEAN. Ngày 22/7/1992, ASEAN đưa ra Tuyên bố về Biển Đông kêu gọi các bên liên quan giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình, kiềm chế tránh làm cho tình hình căng thẳng thêm, áp dụng các nguyên tắc của Hiệp ước thân thiện hợp tác tại Đông Nam Á (TAC), làm cơ sở xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông.
Tại Hội nghị Bộ trưởng ASEAN lần thứ 29 (Jakarta, Indonesia) năm 1996, Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN cũng đưa ra tuyên bố chung, bày tỏ quan ngại về tình hình trên Biển Đông và ủng hộ ý tưởng thảo luận về một bộ quy tắc ứng xử tại Biển Đông làm cơ sở cho sự ổn định dài hạn và thúc đẩy hiểu biết giữa các bên yêu sách. Trên cơ sở đó, các nước ASEAN đẩy mạnh nỗ lực để xây dựng, thống nhất một dự thảo chung về Bộ Quy tắc ứng xử tại Biển Đông và sau đó khởi động thương lượng với Trung Quốc, bắt đầu từ tháng 3/2000.
Sau ba năm đàm phán, ngày 4/11/2002, tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ tám tại Phnom Penh (Campuchia), ASEAN và Trung Quốc đã ký Tuyên bố về ứng xử các bên ở Biển Đông (DOC).
 |
| Chiến sĩ Đồn Biên phòng cửa khẩu cảng Kỳ Hà thực hiện nhiệm vụ, bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới. Ảnh: THÀNH ĐẠT |
TUYÊN bố DOC được xem là bước đột phá, đánh dấu thành quả bước đầu sau nhiều nỗ lực của các bên trong đàm phán bộ quy tắc ứng xử trên Biển Đông, với mong muốn góp phần duy trì hòa bình, ổn định tại Biển Đông và khu vực.
Một mặt, Tuyên bố DOC đặt ra những cam kết về các nguyên tắc ràng buộc hành vi ứng xử của các bên tại Biển Đông. DOC đã khẳng định những nguyên tắc chung điều chỉnh hành vi ứng xử của các bên, bao gồm các mục tiêu và nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc, UNCLOS 1982, Hiệp ước TAC, Năm nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình và các nguyên tắc phổ cập khác của luật pháp quốc tế, là những quy tắc cơ bản điều chỉnh quan hệ của các quốc gia. Trên cơ sở đó, DOC khẳng định các cam kết về bảo đảm an ninh, an toàn hàng hải, giải quyết hòa bình các tranh chấp, không đe đọa sử dụng vũ lực hay sử dụng vũ lực, thực hiện kiềm chế… Những nguyên tắc cơ bản này tiếp tục được tái khẳng định trong Tuyên bố kỷ niệm 20 năm ký kết DOC ngày 11/11/2022 tại Phnom Penh vừa qua.
Mặt khác, trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc, Tuyên bố DOC cũng đặt ra các cam kết nhằm kiến tạo lòng tin, thăm dò và thúc đẩy cơ hội hợp tác trên biển trong một số lĩnh vực, từ đó đóng góp vào việc thúc đẩy hòa bình, tin tưởng lẫn nhau. DOC tạo cơ sở để các bên có thể hướng tới việc thăm dò và thúc đẩy hợp tác trong một số lĩnh vực như bảo vệ môi trường biển, nghiên cứu khoa học biển, an toàn hàng hải và liên lạc trên biển, tìm kiếm cứu nạn, đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia...
Bên cạnh đó, Tuyên bố DOC khẳng định sự cần thiết của việc các bên phấn đấu đạt được một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông, để thúc đẩy hơn nữa hòa bình và ổn định tại khu vực.
CÓ thể thấy rằng, Tuyên bố DOC năm 2002 là văn kiện chung đầu tiên trực tiếp giải quyết các vấn đề liên quan đến Biển Đông, đánh dấu một cột mốc lớn trong quan hệ giữa ASEAN và Trung Quốc.
Trong 20 năm qua, cục diện trên Biển Đông đã chứng kiến nhiều biến chuyển lớn. Trong bối cảnh đó, ASEAN và Trung Quốc tiếp tục khẳng định giá trị của Tuyên bố DOC - một văn kiện quan trọng trong quan hệ đối thoại ASEAN-Trung Quốc.
Trong Tuyên bố Phnom Penh kỷ niệm 20 năm ký kết Tuyên bố DOC ngày 11/11/2022, các bên đều khẳng định cam kết thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC một cách tổng thể; cam kết tiếp tục tăng cường nỗ lực và nâng cao thiện chí, duy trì và thúc đẩy môi trường thuận lợi để thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố DOC và sớm đạt được một Bộ quy tắc ứng xử (COC) hiệu quả và thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982.
Sau 20 năm, Tuyên bố DOC vẫn còn giữ nguyên giá trị, tiếp tục là cơ sở bảo đảm để các bên tiếp tục nỗ lực, cam kết chung trong thúc đẩy hòa bình, ổn định, lòng tin trong khu vực, phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm UNCLOS 1982.
