Giữ trọn đam mê với tuồng

“Đôi vợ chồng hoàn hảo”

Giới nghệ sĩ đất Bình Định luôn nể trọng NSND Nguyễn Xuân Hợi và NSƯT Võ Thị Tuyết Mai, bởi họ là cặp vợ chồng nghệ sĩ tuồng “ăn ý” mà cả hai đều biết cách thu xếp cuộc sống ổn thỏa, để có nhiều đóng góp cho nghệ thuật tuồng. Nói về anh Hợi, chị Tuyết Mai chia sẻ: “Anh ấy là người chồng, người bố có trách nhiệm. Còn trên sân khấu tuồng, chúng tôi vừa là bạn, vừa là đồng nghiệp”. Chia sẻ về vợ, Xuân Hợi nói: “Tuyết Mai yêu nghề, yêu gia đình. Khi hóa thân vào nhân vật đến tôi cũng bất ngờ”. Đúng là vợ chồng “ăn ý”. Vậy điều gì đã kết nối họ để trở thành cặp đôi nghệ sĩ tuồng nổi tiếng?

Ngược dòng thời gian, tìm hiểu những nấc thang để đến với nghiệp tuồng và thấy “chất tuồng” đã ăn vào máu của hai người. NSND Xuân Hợi (sinh năm 1959) nổi lên từ lò tuồng Nhơn Hòa (huyện An Nhơn, Bình Định) từ năm 12 tuổi, có bố và anh trai là nhạc công có tiếng. Khi đó anh là cậu bé có niềm đam mê, nhẫn nại, chịu khó luyện tập và được cặp vợ chồng nổi danh về tuồng ở Bình Định lúc bấy giờ là Hoàng Chinh - Hồng Thu nhận làm con nuôi và hết lòng bồi dưỡng nghề. Xuân Hợi tiến bộ nhiều hơn và năm 1978 là một trong số ít người được tuyển chọn về Nhà hát tuồng Nghĩa Bình (khi đó có tên là Đoàn tuồng Liên khu V) công tác.

Còn Tuyết Mai sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống theo nghệ thuật tuồng. Bố chị là cố NSND Võ Sỹ Thừa - một trong những cánh chim đầu đàn của ngành tuồng cả nước; mẹ chị là NSƯT Đinh Bích Hải - diễn viên nòng cốt của Đoàn tuồng Liên khu V. Hai cậu ruột - NSND Đinh Quả và NSƯT Đinh Thái Sơn - cũng là những người có tiếng trong nghề tuồng. Ngay từ nhỏ chị đã được theo bố mẹ đi lưu diễn. “Con nhà tông, không giống lông thì cũng giống cánh”, ngày xưa các cụ đã dạy như vậy. Thừa hưởng năng khiếu từ bố và mẹ truyền cho, năm 1977 chị vào học tại Trường trung cấp Văn hóa thông tin Bình Định, trở thành “cây” tuồng trẻ được chú ý. Chị sở hữu khả năng nổi trội ít ai có được. Đó là sự thông minh, hoạt bát, nhanh nhạy, có trí nhớ tốt. Vì thế, thi thoảng chị được giao các vai thay thế đột xuất hoặc cần tập luyện trong thời gian ngắn. Tuyết Mai kể lại: “Tại Liên hoan sân khấu Tuồng toàn quốc năm 1977, tôi đã được giao vai Trưng Trắc trong vở tuồng Trưng Trắc đề cờ, biểu diễn chào mừng Liên hoan tuồng rất đột xuất. Khi ấy tôi đang là học sinh. Chiều đưa kịch bản, tối phải diễn mà tôi hát đúng không sai một câu”. Năm 1979, chị được mời về công tác tại Nhà hát tuồng Nghĩa Bình (tiền thân của Nhà hát tuồng Đào Tấn).

Xuân Hợi (bên phải) trong một vở diễn.

Vào môi trường đó, Tuyết Mai và Xuân Hợi là hai diễn viên trẻ giỏi nghề, luôn được đề đạt diễn các vai chính, trở thành cặp bổ trợ cho nhau. Năm 1980, hai người làm đám cưới và trở thành cặp vợ chồng nghệ sĩ có nhiều đóng góp cho nghệ thuật tuồng Bình Định. Tuyết Mai sắm nhiều vai, như vai Tiêu Anh Phụng, Lưu Kim Đính, Chung Vô Diệm… thật sự là những vai hiện nay chưa có người thay thế. Chị có thể vào vai đào bi, đào chiến hay đào lẳng và cả các vai mụ. Nhớ có một lần công diễn, đóng vai Tiêu Anh Phụng trong vở tuồng Tiêu Anh Phụng loạn trào đúng ngày bị ốm, nhưng vẫn cố gắng diễn. Vai diễn thành công ngoài sức tưởng tượng, chị đoạt Huy chương vàng, được khán giả ngưỡng mộ.

Là người cùng công tác, nể trọng vợ chồng Xuân Hợi - Tuyết Mai, nghệ sĩ Trung Minh chia sẻ: “Mỗi khi bước lên sân khấu, NSND Xuân Hợi đều chiếm được cảm tình của đông đảo khán giả. Nhiều nơi mời đoàn về biểu diễn thường kèm theo yêu cầu “phải có kép Xuân Hợi”.

Hiểu tình cảm của khán giả và người hâm mộ dành cho mình, nên Xuân Hợi luôn khiêm tốn, nỗ lực, coi sự mến mộ của khán giả là chiếc huy chương cao quý nhất. Cùng vì quá hiểu nghề, hiểu chồng, nên Tuyết Mai luôn có cách để cả hai cùng làm trọn bổn phận và sống trọn vẹn với đam mê. Khi anh tập thì chị ở dưới góp ý, chị tập thì ngược lại, anh góp ý. Khi anh phải đảm nhận vai chính thì chị làm nhiều việc nhà hơn để anh có thời gian nghỉ ngơi, tập luyện. Ở nhiều hội diễn, anh là kép, chị là đào.

Biết bao lần lỡ hẹn

Võ Thị Tuyết Mai thổ lộ rằng, hai vợ chồng yêu thương nhau, muốn có con đàn cháu đống, nhưng lại chỉ sinh một con trai duy nhất, hiện là họa sĩ của Nhà hát tuồng Đào Tấn. Vì sao vậy? Vì họ bị cuốn đi với các vở diễn. Xuân Hợi chia sẻ: “Hai vợ chồng cứ hẹn, khất nhau, rằng sau mùa diễn này chúng mình có thêm con. Khất lần khất nữa, rồi lỡ hẹn. Đến lúc rảnh hơn một chút thì cả hai đã có tuổi rồi”. Xuân Hợi thoáng một chút buồn.

Xuân Hợi còn chia sẻ thêm, vì mải mê với các vai diễn, ngay khi chỉ có một đứa con, mà nhiều ngày đi tập phải mang con theo. Con khóc thì thay nhau xuống dỗ, hoặc nhờ các đồng nghiệp khác bế hộ. Tuyết Mai còn vất vả vì cha mẹ, bởi ông bà luôn đau yếu, NSƯT Đinh Thị Bích Hải bị tai biến 20 năm, còn NSND Võ Sĩ Thừa chịu nhiều tật bệnh, bốn năm cuối đời ông nằm liệt giường. “Áp lực gia đình đặt lên vai tôi. Chuyện con cái cứ gác mãi. Thế là hy sinh vì nghề đấy, bạn nhỉ?”, Tuyết Mai thổ lộ.

Còn nhớ, quãng thời gian năm 1989, tách tỉnh Nghĩa Bình thành Bình Định và Quảng Ngãi, nghệ thuật truyền thống không được quan tâm như trước, kinh phí đầu tư giảm, nghệ sĩ chỉ được hỗ trợ 20% lương, còn lại phải tự bươn chải. Dù cuộc sống khó khăn, nhưng hai vợ chồng vẫn cố gắng, gương mẫu giữ nghề. Các vai diễn nổi bật in đậm tài năng và dấu ấn sáng tạo của Xuân Hợi như: Hàn Tín vở Mộng bá vương, Lê Quyết vở Trời Nam, Lý Long Tường vở Hồn Việt, Lưu Phước Trung vở Đêm sáng phương Nam, Địch Thanh vở Ngũ hổ bình Tây…

Xuân Hợi (đứng thứ hai) trăn trở bởi ngày càng ít bạn trẻ yêu tuồng.

Nhiều nghệ sĩ tâm sự rằng, Tuyết Mai có sức khỏe dẻo dai để đảm nhận những vai diễn chính, đòi hỏi sức bền cao. Đó là kết quả của sự khổ luyện cả về kỹ thuật biểu diễn và thể lực. Chị cũng là người duy nhất của Nhà hát tuồng Đào Tấn hiện nay biết nấu phấn hóa trang, làm mão, vương miện cho diễn viên.

Được gia đình truyền nghề khá bài bản và kỹ lưỡng nhưng không vì thế mà đôi vợ chồng NSND Xuân Hợi - NSƯT Tuyết Mai tự hài lòng với những gì mình đang có. Họ vẫn bỏ thời gian rèn nghề, trong thời buổi nghệ thuật truyền thống bị cạnh tranh, họ nhủ lòng phải diễn hay hơn nữa, xuất sắc hơn nữa. Được lãnh đạo Nhà hát tuồng Đào Tấn giao dạy truyền vai cho các lớp diễn viên kế cận, lúc nào Xuân Hợi - Tuyết Mai cũng nhiệt tình, truyền vai, truyền nghề, sao cho học trò dễ tiếp thu nhất.

Một trong những học trò có đam mê, diễn viên Nguyễn Thị Thanh Vân, chia sẻ: “Thầy cô vừa là đồng nghiệp, vừa tâm huyết với nghệ thuật và hết lòng truyền nghề, truyền lửa cho chúng em. Với những tấm gương như thế, chúng em được chắp cánh cho đam mê”.