Phần khuyết thiếu của bộ mặt đô thị
Không gian công cộng (KGCC), đó là đường phố, quảng trường, vườn hoa, những khoảng không gian trống dành cho tiện ích công cộng để cư dân hưởng thụ, chiếm một vị trí quan trọng trong quy hoạch tổng thể của một đô thị. Theo TS Nguyễn Quang, Giám đốc Chương trình Định cư Con người LHQ tại Việt Nam (UN Habitat Việt Nam), đô thị là động lực phát triển của các quốc gia. Trong chiến lược phát triển của không gian đô thị, bên cạnh các vấn đề quy hoạch đô thị, tài chính đô thị... thì KGCC chiếm vị trí quan trọng, như xương sống, đóng góp cho sự phát triển của xã hội, tạo ra sự công bằng xã hội.
Ông Quang cho rằng, trong cơ chế thị trường hiện nay, vì những lợi ích khác nhau mà chúng ta lãng quên đi nhu cầu, lợi ích mà KGCC mang lại. Chúng ta chưa tìm được tất cả giá trị kinh tế, môi trường của KGCC, cũng như chưa tư duy hiệu quả về cách sử dụng không gian ấy. Thậm chí, có địa phương không có ý thức dành quỹ đất cho KGCC.
Nếu nhận định trong cấu trúc đô thị, KGCC ngoài việc góp phần định hình các trục giao thông, còn là biểu tượng của một khu phố, một thành phố, hay của cả một quốc gia, thì ở nhiều đô thị của Việt Nam, đó là phần khuyết thiếu của diện mạo đô thị. Ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam nhận định, “các đô thị ở Việt Nam đều có quy hoạch nhưng KGCC thật sự gắn với đời sống của người dân thì… đều có vấn đề”.
Việc khai thác bất động sản đã chiếm dụng các không gian chung của cộng đồng, hoặc có KGCC chung nhưng chưa quản lý hiệu quả, dẫn tới việc chiếm dụng hoặc xâm phạm cho những mục đích khác. Ông Chính dẫn chứng, ngay tại Hà Nội, có rất nhiều quảng trường có chú trọng tới thiết kế, gắn với đó là những không gian văn hóa - lịch sử nhưng đang bị quên đi, không khai thác giá trị để quảng bá như một phần không thể thiếu của thành phố, chứ chưa nói tới thành điểm tham quan nổi tiếng như ở nhiều quốc gia.
Khai thác thế nào?
Quận Hoàn Kiếm là một trong những khu vực tiên phong của Hà Nội dành KGCC phục vụ dân sinh, như tạo không gian đi bộ cuối tuần tại khu vực phố cổ và quanh hồ Hoàn Kiếm, cải tạo khu vui chơi, trồng cây xanh trong đô thị. Đầu tháng 11 vừa qua, quận Hoàn Kiếm còn cùng với UN Habitat và tổ chức Korea Foundation cải tạo lại những vòm cầu trên phố Phùng Hưng, để xây dựng con đường bích họa mang tên “Ký ức về Hà Nội”. Ông Phạm Tuấn Long, Phó Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm cho rằng, các công trình nghệ thuật này chi phí không cao nhưng giá trị bảo tồn tốt. Đây cũng là cách để đánh thức di sản, gắn kết các giá trị trong không gian chung của đô thị, chăm chút làm cho Hà Nội đẹp hơn trong mắt người dân và du khách.
Theo TS Nguyễn Quang (UN Habitat Việt Nam), đưa nghệ thuật vào không gian sống là một giải pháp để bảo tồn và giữ gìn không gian công cộng cho đô thị. Từ kinh nghiệm của việc xây dựng làng Bích họa ở Tam Kỳ (Quảng Nam), UN Habitat đã thúc đẩy việc làm đẹp cho những không gian công cộng tại Hà Nội. “Những vòm cầu ở phố Phùng Hưng có thể chưa được gọi tên chính danh là di sản nhưng đã luôn được coi là di sản, gắn với quá trình phát triển của Thủ đô”, ông nhấn mạnh. Bởi vậy, việc tạo ra những bức bích họa, mở những vòm cầu, biến thành con đường nghệ thuật, thậm chí sau này cải tạo cảnh quan con đường phía trên cầu thành nơi cho du khách thưởng ngoạn… cũng là một cách tạo ra không gian công cộng mà vẫn bảo tồn giá trị di sản của thành phố.
Tuy nhiên, để giải pháp thật sự hiệu quả thì cần nhất là tiếng nói từ cộng đồng. Là người gắn bó với Hà Nội, ông Việt Cường, Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc phường Tràng Tiền, Hoàn Kiếm cho rằng, những vấn đề của không gian đi bộ đòi hỏi sự thống nhất từ trong quy hoạch lẫn sự đồng thuận tham gia của các đoàn thể và người dân, để cùng xây dựng vườn hoa, hè phố… cũng như được sử dụng KGCC theo đúng ý nghĩa của nó.
