Trên nền tảng số, nhóm người vi phạm bản quyền sách/xuất bản phẩm không còn chỉ là những "đầu nậu" mà bao gồm cả nhiều người đọc nhân danh "người yêu thích sách", "muốn phổ cập văn hóa đọc".
Cả trăm triệu lượt đọc một tác phẩm không bản quyền?
N.T là một nền tảng trực tuyến thu hút đông đảo người thích đọc truyện tranh tham gia. Ở đó, có đa dạng thể loại truyện tranh, từ dành cho trẻ em đến dòng truyện hành động, hài hước, lịch sử, cùng các thể loại xuyên không, ngôn tình… mà giới trẻ ưa chuộng. Điều đáng nói, số lượng những truyện không có bản quyền là nhiều và thu hút lượng người xem cực lớn. Đơn cử, tại thời điểm chúng tôi viết bài này, truyện tranh nổi tiếng Doraemon trên website này có 8,5 triệu lượt xem; bộ truyện tranh đang làm mưa làm gió thời gian qua là Thanh gươm diệt quỷ có 149 triệu lượt xem; bộ truyện đình đám Chú thuật hồi chiến có 38,9 triệu lượt xem; truyện tranh Black Jack có 4,5 triệu lượt xem… Các truyện trên đều đã được một số nhà xuất bản giữ bản quyền phát hành tiếng Việt, như Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản Trẻ và không phát hành định dạng ebook. Đại diện hai nhà xuất bản này đều xác nhận với chúng tôi là bản lưu hành trực tuyến trên N.T là sách lậu.
Không chỉ lĩnh vực truyện tranh, các dòng sách khác cũng xảy ra tình trạng tương tự. Ở dòng sách văn học, sách phi hư cấu, do không thuận lợi trong việc dịch thuật như truyện tranh nên lại xảy ra hiện tượng scan sách giấy rồi chỉnh sửa thành file ebook. Hiện tượng này ngày càng trở nên phổ biến.
Hội Yêu đọc sách Kindle Việt Nam trên Facebook có hơn 114 nghìn thành viên, là nơi các thành viên chia sẻ sở thích, kinh nghiệm đọc ebook và cả việc đọc ebook không bản quyền. Một thành viên đăng hình ảnh cuốn Kinh doanh, nằm trong bộ sách Khái lược những tư tưởng lớn (do Công ty cổ phần Văn hóa Đông A liên kết Nhà xuất bản Dân Trí phát hành). Lập tức, bên dưới bài đăng, nhiều thành viên khác đã gửi bình luận xin "file" sách. Chủ nhân bài đăng nhiệt tình hướng dẫn cách đọc và đề nghị mọi người nhắn tin riêng để nhận file sách. Về trường hợp này, đại diện Công ty Đông A xác nhận: Hiện tượng này không hiếm. "Chúng tôi report (báo cáo vi phạm) không xuể"-vị đại diện cho biết.
Thực tế, tại các hội nhóm đọc ebook, hội đọc sách, chuyện "xin file", chia sẻ "file" sách không hiếm. Thậm chí, một nhóm Facebook có tên "Hội chia sẻ eBook không phân biệt nguồn" quy tụ tới 37 nghìn thành viên.
Ngành công nghiệp xuất bản tồn tại và phát triển dựa trên số bản sách bán ra. Tại Việt Nam, một cuốn sách nếu bán được từ 10.000 bản trở lên mới được coi là sách thuộc hàng bán chạy nhất. Nếu người đọc có ý thức mua sách có bản quyền, hàng trăm triệu lượt xem sách lậu trên mạng được chuyển thành lượt tiêu thụ sách có bản quyền, thì doanh thu cho các nhà sách và tác giả hẳn sẽ lớn hơn mức thực tế lâu nay rất nhiều. Điều đó cho thấy mức độ thiệt hại mà các đơn vị kinh doanh sách chân chính đã và đang phải gánh chịu.
Bị tẩy chay vì bán sách có bản quyền
Không dừng lại ở việc chia sẻ sách không bản quyền, một số người đọc còn có "phản ứng ngược" khi lên tiếng chỉ trích đơn vị bán sách chân chính. Cách đây vài năm, Công ty truyện tranh Comicola có mua bản quyền một tác phẩm của Hàn Quốc khiến một website dịch lậu và đăng tải trong nước buộc phải gỡ truyện này. Các thành viên đang đọc dở truyện trên website không bản quyền đã chỉ trích Comicola là "chơi dơ", thấy truyện "hot" thì mua bản quyền rồi chặn, gỡ truyện.
Chuyện tương tự cũng xảy ra trên app đọc truyện bản quyền Comi. Khi truyện tranh Dũng sĩ Hesman có bản quyền xuất hiện trên app này, một số độc giả mua truyện, nhưng kêu mức giá 1.500 đồng/tập là đắt (!). Một số người công khai bình luận: "trên YouTube thuyết minh đầy mà", "Giờ 4.0 rồi còn mất tiền đọc truyện? App kỳ vậy"... Tệ hơn, một số người vào đánh giá app xuống mức một sao vì "tội" bán truyện có bản quyền, thậm chí công khai chửi bới đơn vị bán truyện. Theo Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Hùng, Tổng Giám đốc Công ty Thái Hà Books, hiện tượng này thể hiện "tâm lý thích xài "chùa". "Nhiều người thích đọc miễn phí, thích đi xin, không thích trả tiền, thích đọc sách lậu mà không biết xấu hổ"- ông Hùng bày tỏ.
Không dừng lại ở việc phản đối vi phạm bản quyền, một số công ty kinh doanh sách đã có những hành động quyết liệt để bảo vệ quyền lợi chính đáng cho mình và đối tác. Từ tháng 7/2020, đội ngũ ứng dụng sách nói có bản quyền VoizFM đã chủ động tìm và báo cáo để gỡ hơn 30 nghìn nội dung vi phạm bản quyền. Việc làm này góp phần phổ cập nhận thức về bản quyền sách nói cho cộng đồng, giảm số lượng vi phạm trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến.
Sự phát triển của công nghệ cũng như bùng nổ thông tin trên môi trường số càng khiến tình trạng vi phạm bản quyền khó kiểm soát, gây thiệt hại lớn tới ngành xuất bản sách. Tuy nhiên, lâu nay, khi nhắc tới vấn đề bảo vệ bản quyền, từ các cơ quan chức năng đến truyền thông thường tìm kiếm câu trả lời ở các đơn vị hoạch định chính sách, hệ thống quy phạm pháp luật và các cơ quan quản lý. Đã đến lúc, cần coi trọng việc nâng cao ý thức bảo vệ bản quyền từ chính bạn đọc và thiết lập chế tài xử phạt nghiêm khắc.
