Động thái quyết đoán
Trong một tuyên bố đầu tháng 3 vừa qua, AU cho hay Cơ quan An toàn thực phẩm châu Phi sẽ hoạt động như một tổ chức kỹ thuật chuyên biệt, điều phối các chính sách, quy định và khuôn khổ đánh giá rủi ro về an toàn thực phẩm trên khắp châu Phi. “Cơ quan này sau khi thành lập sẽ điều phối và hài hòa các chính sách, quy định khuôn khổ và đánh giá rủi ro liên quan an toàn thực phẩm giữa các quốc gia thành viên”, đại diện AU chia sẻ với truyền thông.
Trước đó, tại Phiên họp thường kỳ lần thứ 38 của Hội đồng các nguyên thủ quốc gia và chính phủ, được tổ chức vào tháng 2 tại Thủ đô Addis Ababa (Ethiopia), AU đã thông qua điều lệ thành lập cơ quan nói trên. Động thái này thể hiện “tiến bộ lớn” trong cam kết của châu Phi nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, tăng cường quản lý an toàn thực phẩm trong khu vực và tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại các sản phẩm thực phẩm an toàn trong khuôn khổ Khu vực Thương mại tự do lục địa châu Phi (AfCFTA).
Việc thành lập Cơ quan An toàn thực phẩm châu Phi dự kiến giúp thúc đẩy khả năng cạnh tranh của thực phẩm và các nông sản châu Phi, bằng cách bảo đảm sản phẩm tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm quốc tế. Điều này sẽ mở ra các cơ hội thương mại mới, giảm rào cản thương mại và củng cố niềm tin của người tiêu dùng vào thực phẩm tới từ “lục địa đen”.
Ông Moussa Faki Mahamat, Chủ tịch Ủy ban AU, hoan nghênh việc thông qua Điều lệ, nhấn mạnh tác động chuyển đổi của việc thành lập Cơ quan An toàn thực phẩm châu Phi như một cột mốc quan trọng trong hành trình của châu Phi hướng tới một lục địa thống nhất và thịnh vượng hơn. Cơ quan này sẽ đóng vai trò then chốt trong việc điều hòa các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm trên khắp lục địa, hỗ trợ trực tiếp các mục tiêu của AfCFTA và thúc đẩy các mục tiêu của Chương trình nghị sự 2063.
“Với Cơ quan An toàn thực phẩm châu Phi, chúng tôi đang thực hiện một bước đi quyết định, hướng tới việc chuyển đổi hệ thống nông-lương thực của mình. Nó không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn thúc đẩy thương mại nội khối châu Phi bằng cách tạo điều kiện hài hòa các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và hỗ trợ các quốc gia thành viên xây dựng hệ thống kiểm soát thực phẩm mạnh mẽ”, ông Josefa Sacko, Ủy viên về Nông nghiệp, phát triển nông thôn, kinh tế xanh và môi trường bền vững của AU nhấn mạnh.
Cơ quan An toàn thực phẩm châu Phi cũng sẽ hợp tác chặt chẽ với các quốc gia thành viên AU, Cộng đồng Kinh tế khu vực (REC), khu vực tư nhân, các viện nghiên cứu, Ban Thư ký AfCFTA và các đối tác quốc tế để nâng cao mức độ an toàn thực phẩm nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm các đợt bùng phát dịch bệnh do thực phẩm và bảo đảm hệ thống sản xuất thực phẩm bền vững.
Ủy ban AU được giao nhiệm vụ đẩy nhanh quá trình đưa Cơ quan An toàn thực phẩm châu Phi vào hoạt động, bao gồm việc xây dựng các cơ cấu và thiết lập khuôn khổ hợp tác với các quốc gia thành viên và đối tác. Khi châu Phi bắt đầu hành trình chuyển đổi này, AU kêu gọi tất cả các bên liên quan, bao gồm các chính phủ, đối tác phát triển và khu vực tư nhân hỗ trợ hoạt động của Cơ quan An toàn thực phẩm châu Phi nhằm bảo đảm thực phẩm an toàn trở thành ưu tiên hàng đầu của mọi công dân trong châu lục.
Gánh nặng của thế giới
Theo CNN, thực phẩm bẩn lâu nay bị coi là “gánh nặng” của thế giới. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), các bệnh liên quan thực phẩm bẩn ảnh hưởng đến 91 triệu người trên toàn cầu. Chỉ tính riêng châu Phi, các vụ việc liên quan ngộ độc thực phẩm gây ra 137.000 ca tử vong hằng năm, chiếm một phần ba tỷ lệ tử vong toàn cầu do các bệnh liên quan thực phẩm. Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính, châu Phi cận Sahara và Đông Nam Á tổn thất khoảng 110 tỷ USD mỗi năm vì thực phẩm không an toàn, trong đó bao gồm cả các chi phí y tế.
Trong khoảng hai thập kỷ vừa qua, thế giới ghi nhận số lượng gia tăng các vụ việc chấn động liên quan thực phẩm. Trong đó có thể kể đến bê bối trứng nhiễm độc fipronil tại châu Âu năm 2017. Cụ thể, tháng 8/2017, cơ quan chức năng Hà Lan phát hiện các lô trứng có chứa fipronil trong nhiều trang trại trong nước. Fipronil được đưa vào các trang trại nhằm diệt bọ ký sinh trên gà. Thông thường fipronil được dùng trong trồng trọt để trừ sâu bệnh. Tuy nhiên, hóa chất này bị cấm sử dụng trong chăn nuôi động vật làm thực phẩm cho người. Theo WHO, nếu bị nhiễm ở liều cao, chất độc này có thể gây sưng tấy da và mắt, buồn nôn và chóng mặt. Với một liều lượng lớn, nó có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng cho thận, gan và tuyến giáp.
Đáng chú ý, bê bối trứng nhiễm độc này không chỉ dừng lại ở Hà Lan, khi những lô trứng chứa fipronil đã được xuất khẩu sang khắp thị trường châu Âu như Đức, Bỉ, Thụy Sĩ, Pháp, Anh... Vụ việc này đã khiến ít nhất 180 trang trại tại Hà Lan đóng cửa, hàng triệu con gà mái bị tiêu hủy. Chỉ tính riêng mức thiệt hại của các trang trại gia cầm cũng đã lên tới con số 12 triệu USD.
Tháng 4/2022, giới chức Anh cũng khiến người dân hoang mang khi đưa ra cảnh báo sản phẩm trứng chocolate Kinder Surprise của hãng bánh kẹo cùng tên “có thể liên quan hàng loạt ca nhiễm khuẩn salmonella” tại nước này. Theo The Guardian, salmonella là độc tố gây bệnh đường tiêu hóa. Dấu hiệu khởi phát gồm sốt cao kéo dài, đau đầu, mệt mỏi, chán ăn, tiêu chảy. Một số trường hợp bị nhức đầu, đau đầu, mất ngủ, phát ban. Nếu không bù nước kịp thời, người bệnh mất nước, giảm huyết áp, tụt huyết áp, thậm chí tử vong. Vi khuẩn salmonella có thể tồn tại trong nước từ hai đến ba tuần, chỉ bị tiêu diệt ở 100oC và bởi chất sát khuẩn thông thường. Do đó, người bệnh có thể lây cho người khác ngay trong thời kỳ ủ bệnh, hoặc người khỏi bệnh mang vi khuẩn sau khi hết các triệu chứng lâm sàng.
Trong khi đó, trứng chocolate Kinder là sản phẩm nổi tiếng dành cho trẻ em được phân phối rộng rãi trên toàn cầu. Sau Anh, Pháp, Bỉ, Đức, Ireland, Luxembourg, Hà Lan, Na Uy và Tây Ban Nha, Thụy Điển cũng thừa nhận ghi nhận nhiều trường hợp nhập viện vì sử dụng sản phẩm này, với hầu hết nạn nhân là trẻ em dưới 10 tuổi. Tập đoàn Ferrero cũng như các cơ quan kiểm soát thực phẩm Bỉ đã phải hứng chịu sự chỉ trích dữ dội của dư luận thế giới.
Năm 2024, nghiên cứu do Hiệp hội Thận Nhật Bản thực hiện và công bố cho thấy, khoảng 80% số bệnh nhân gặp các vấn đề về sức khỏe sau khi sử dụng thực phẩm bổ sung men gạo đỏ “beni-koji” của Công ty Dược phẩm lâu đời Kobayashi. Theo quảng cáo của Công ty Kobayashi, các thực phẩm chứa men gạo đỏ nhằm mục đích giảm lượng cholesterol xấu trong cơ thể. Tuy nhiên, trên thực tế, 166 người Nhật Bản phải nhập viện điều trị và 5 trường hợp đã tử vong sau khi sử dụng sản phẩm này. Khoảng 680 người khác cũng phải điều trị ngoại trú vì các triệu chứng nghi ngờ có liên quan sản phẩm chứa men gạo đỏ. Tuy nhiên, đáng nói là trước khi bê bối này bị phát hiện, số lượng lớn sản phẩm đã được xuất khẩu sang các nước khác trong khu vực.
Một quốc gia phát triển tại “lục địa đen” là Nam Phi thời gian qua cũng liên tục ghi nhận các ca ngộ độc thực phẩm. Thậm chí, Trung tâm Quản lý thảm họa quốc gia Nam Phi đã phân loại tình trạng gia tăng số ca bệnh do ngộ độc thực phẩm là “thảm họa quốc gia”.
Theo Reuters, việc gia tăng các vụ bê bối thực phẩm bẩn trên thế giới cho thấy mức độ nguy hiểm của giới tội phạm, khi chúng sẵn sàng làm giả bất cứ sản phẩm đồ ăn, thức uống nào bất chấp tác hại đối với con người. Bên cạnh đó, tình trạng này cũng phản ánh sự lơ là của các cơ quan chức năng có liên quan trong lĩnh vực này.
Để đối phó, các quốc gia đã có những chế tài, chính sách, thường xuyên tiến hành các chiến dịch truy quét, kiểm tra. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia trong lĩnh vực an toàn thực phẩm cho rằng, để ngăn chặn các vụ bê bối tương tự đòi hỏi sự vào cuộc của tất cả các ban, ngành và lương tâm của người kinh doanh.
