Âm nhạc dân tộc - nguồn cảm hứng bất tận
Lời đầu tiên xin được chúc mừng anh, khi Nam nhi - album vừa ra mắt đầu năm 2018 đã nhận được rất nhiều lời ngợi khen từ công chúng yêu nghệ thuật dân tộc. Có lẽ đây cũng là lần đầu tiên, quan họ được kết nối với ngũ tấu đàn dây, được thể hiện theo hình thức acapella, song hành cùng beatboxer giúp mang lại mầu sắc hiện đại, tươi mới cho những Ngồi tựa mạn thuyền, Thả lái buông chèo, Đêm qua nhớ bạn...?
Tôi mời năm nghệ sĩ, thuộc năm quốc tịch khác nhau sử dụng những nhạc cụ Tây phương (bao gồm hai violin, một viola, một cello và một double bass) cùng hòa điệu với giọng hát của mình. Đây là những nhạc cụ có khả năng biểu đạt tốt sự hoa mỹ, luyến láy của dạng thức hát đối dân gian trữ tình vùng Kinh Bắc. Việc kết hợp giữa hai chất liệu truyền thống và hiện đại này, tôi muốn mang lại cho công chúng một cách tiếp cận mới với những làn điệu dân ca quen thuộc. Còn với những khán giả trẻ lần đầu tiếp cận quan họ, Nam nhi sẽ là một khám phá thú vị.
Dõi theo con đường anh đi, có cảm giác anh nhờ trụ vững trên nền vốn cổ dân gian thỏa sức tung tẩy như một "đầu bếp" giỏi. Chỉ cần "nhón" chất liệu này, "gia giảm" nhạc cụ kia, "nêm nếm" thêm chút sắc màu đương đại, thế là thành ngay "món đặc sản" hấp dẫn bè bạn quốc tế?
Tôi ao ước đưa tinh túy âm nhạc dân tộc ra với năm châu từ nhiều năm trước. Đích nhìn rõ, nhưng đường đi phải tìm kiếm khá lâu. Tôi đến với âm nhạc khi mới 14 tuổi, bằng cây đàn nhị. Mất tới vài năm tôi mới thấy thích nó, để rồi sau đó tiếp tục làm quen với nhiều nhạc cụ dân tộc khác, từ đàn môi, đàn k’ny, đàn bầu, trống, chiêng dây... Có cơ hội đi lưu diễn nước ngoài, tôi nhận ra công chúng nước ngoài luôn dành sự thích thú đặc biệt với vốn cổ truyền thống Việt Nam, không chỉ say sưa thưởng thức chương trình mà còn nán lại hỏi han, tìm hiểu rất kỹ sau buổi diễn. Muốn chuyển tải được cái hay, cái độc đáo cho họ thì phải giỏi ngoại ngữ, thế là tôi học tiếng Anh. Làm chủ được ngôn ngữ thông dụng nhất thế giới này, tôi không những giao lưu, trò chuyện về tinh hoa vốn cổ với công chúng thuộc nhiều quốc gia, châu lục mà còn liên tục làm giàu vốn kiến thức âm nhạc, từ những trang sách nước ngoài. Đó là chưa kể tới hai học bổng toàn phần tôi được nhận từ Nhạc viện Hoàng gia Hà Lan cho hai khóa học về sáng tác âm nhạc đương đại và hoàn thiện đề tài "sử dụng văn hóa và nhạc tính của người Mông vào tác phẩm mới". Những khóa học đó giúp thay đổi con người tôi, tôi có thêm nhận thức và tư duy sáng tạo âm nhạc đương đại.
Đã có những nhà nghiên cứu từng dành cả đời mình bắc nhịp cầu cho âm nhạc dân tộc như Trần Văn Khê, Trần Quang Hải... Nhưng chọn hình thức sáng tác, trình diễn như tôi thì chưa có ai. Là một người trẻ yêu vốn cổ, tôi quyết định chọn con đường đó, bằng những sản phẩm nghệ thuật đậm dấu ấn cá nhân nhưng vẫn phải bảo đảm được ba yếu tố: tính sáng tạo, thú vị và hấp dẫn.
"Đi đến tận cùng cái của ta, sẽ gặp nhân loại"
Là nghệ sĩ Việt hiếm hoi được cấp "visa nghệ sĩ" của chính phủ Hà Lan, có vẻ như trường hợp của anh là minh chứng cho câu nói nổi tiếng "đi đến tận cùng cái của ta, ta sẽ gặp nhân loại"?
Có thể nói, âm nhạc dân tộc đã cấp visa nghệ sĩ toàn cầu cho tôi, giúp tôi có cơ hội sinh sống và làm việc tại môi trường âm nhạc đỉnh cao tại châu Âu. Từ đó quay lại thổi hồn đương đại vào truyền thống, qua lăng kính của riêng mình.
"Lăng kính của riêng mình" mà anh vừa nhắc tới có phải chính là cách thức sáng tác mà anh gọi bằng cái tên "nhạc của tôi"?
Có thể hiểu nôm na thế này. Khi sáng tác, tôi không dựa trên một trong những hệ thống: ngũ cung (năm âm) của âm nhạc dân tộc, bảy âm hoặc 12 âm của quy chuẩn phương Tây dù đã nghiên cứu, nắm vững tất cả những niêm luật đó. Tôi chọn cách hòa trộn cả ba, đi chệch một chút ra khỏi âm chuẩn, theo kiểu "phi phô bất thành dân tộc" như đưa vào một số nốt thấp hơn vốn đã định hình nét đặc trưng cho âm nhạc truyền thống của ta. Kết hợp với phần hòa âm - phối khí - hòa thanh của riêng tôi, "nhạc của tôi" sẽ mang màu sắc riêng biệt, không giống với bất kỳ ai. Tôi áp dụng cách thức đó trong những sáng tác tiêu biểu như Ông Trời, Thuận pháp (Top10 tác phẩm hay nhất trong Liên hoan sáng tác nhạc đương đại Đông-Nam Á được tổ chức tại Bangkok, Thái-lan năm 2013) hay Đêm qua nhớ bạn trong đĩa Nam nhi... Ở nước ngoài, yếu tố duy nhất, độc đáo này được họ tôn vinh, đánh giá rất cao. Qua những sản phẩm của tôi, khán giả nhìn thấy quá khứ - hiện tại đồng hiện song song. Giờ thì biên độ sáng tạo của tôi là không cùng, khi ngày càng tiệm cận ngưỡng toàn cầu hóa, khi có thể dùng âm nhạc dân tộc "đối thoại" với tinh hoa của mọi nền văn hóa, nếu có ý tưởng hấp dẫn.
Anh đã chuẩn bị những dự án gì cho năm 2018?
Tháng sáu tới, tôi sẽ ra mắt album Nhìn lại bao gồm 12 sáng tác dựa trên lời thơ của bà Phan Lê Hà (một GS đang giảng dạy tại Đại học Honolulu, Mỹ), trong đó tôi phổ nhạc, hòa âm, phối khí và hát cùng ca sĩ Hà Linh, trên phần đệm của nhạc cụ dân tộc kết hợp âm nhạc điện tử. Album thứ hai, tạm thời chưa có tên là phần biểu diễn solo của tôi (trong đó phần lớn sáng tác cho nhạc cụ truyền thống Việt Nam) kết hợp với hai nghệ sĩ Iran và Senegal chơi đàn santu cùng bộ gõ. Dự án Hanoi Duo kết hợp cùng nghệ sĩ Nguyên Lê, được hãng nhạc Jazz ACT tiếp tục đồng hành cũng đã lên kế hoạch cho một giai đoạn mới, khi mở rộng thêm nghệ sĩ tham gia (như beatboxer Trung Bảo, Alex Trần chơi bộ gõ cùng một số nhạc công nhạc dân tộc Việt Nam). Hiện tại, tôi đã nhận lịch biểu diễn tại châu Âu tới tháng 2-2019, chưa kể khá nhiều dự án đang chờ đợi. Nói chung, 2018 sẽ tiếp tục là một năm bận rộn, với riêng tôi.
Trân trọng cảm ơn anh!
