Tôi còn nhớ hồi đầu những năm 90 thế kỷ 20 có câu chuyện người thật việc thật về ông chăn vịt ở gần cầu Bốn Mươi. Tình cờ khi ông chong một bóng điện cho vịt ngủ mà cái gốc mít buộc bóng điện ấy lại có mấy dây thanh long đu bám. Khi dời mành vịt, ông chăn vịt cứ trố mắt ra đứng như trời trồng khi thấy những bông thanh long trái mùa xòe trắng như những nàng tiên kỳ lạ. Ý tưởng trồng thanh long trái vụ lóe lên trong ông. Ông quyết tâm xóa đói, giảm nghèo bằng cách chong bóng điện thử cho vườn thanh long của mình để có trái nghịch mùa. Thành công của ông nhanh chóng lan rộng cả làng, cả xã rồi cả huyện, cả tỉnh. Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã kịp thời triển khai nghiên cứu sâu việc ứng dụng hiệu ứng quang chu kỳ kích thích cây thanh long cho trái nghịch mùa và đồng thời phổ biến chuyển giao kỹ thuật trồng thanh long sạch (theo tiêu chuẩn Viet Gap) cho hơn mười nghìn hộ dân ở Hàm Thuận Nam, Bắc Bình, Hàm Thuận Bắc.
Cho đến ngày nay, những khu vườn thanh long ngút ngàn phủ xanh gần hết những vùng đất "chó ăn đá gà ăn sỏi" trước đây và giờ cứ đi ra ngõ là gặp triệu phú, tỷ phú. Mấy anh chàng cày sâu cuốc bẫm, tay chai mặt nám ngày nào giờ lái những chiếc xe đời mới trị giá hàng tỷ sáng sáng lượn lờ đi uống cà-phê. Cả tỉnh Bình Thuận hiện nay, cây thanh long trở thành cây làm giàu chủ lực. Người trồng thanh long được gọi một cách tự hào là "Hai Thanh Long" nghĩa là những tỷ phú ở miền quê chuyên trồng thanh long, tính tình chân chất nhưng rất "chịu chơi".
Một mẫu đất trồng được 1.000 - 1.200 trụ thanh long, tiền đầu tư hai năm đầu khoảng 250 triệu đến 300 triệu. Nếu sản lượng bình thường khoảng 20 - 30 tấn/ha thì những hộ trên một nghìn trụ chỉ cần năm năm thuận lợi sẽ trở thành triệu phú, những hộ trên hai nghìn trụ sẽ thành tỷ phú, điều đó là sự thật đang diễn ra trên vùng đất cát trắng nghèo khó ngày nào. Anh Nguyễn Trọng Thư ở Hàm Cường cho biết tại xã của mình hiện nay, khoảng 70% hộ dân có trên nghìn trụ thanh long. Ông Bùi Văn Dưỡng ở xã Hàm Minh cũng tự hào vì xã mình có đến vài trăm hộ có vườn từ hai nghìn trụ. Nhờ cây thanh long đời sống của người dân ở Hàm Thuận Nam thay da đổi thịt từng ngày.
Ngày nay, có nhiều công ty, doanh nghiệp, hợp tác xã, trang trại sản xuất thanh long hình thành, phát triển và nổi tiếng trên địa bàn Bình Thuận. Từ thủ phủ thanh long, loại trái cây "trứng rồng" này đã tỏa đi gần 20 quốc gia trên các châu lục Mỹ, Âu, Á. Nhớ lại những ngày "khởi đầu nan", tôi luôn ấn tượng hình ảnh chiếc xe bò chở bầu bí rau cải mỗi khuya của vợ chồng anh Trần Ngọc Hiệp. Vào những năm tám mươi của thế kỷ trước, vợ chồng anh bắt đầu lập nghiệp với ba mẫu đất khai hoang dưới chân núi Tà Cú. Xen giữa những trụ thanh long, vợ chồng anh trồng thêm bầu bí để tận dụng hết phân nước vương vãi để lấy ngắn nuôi dài. Cứ mỗi sớm, mặt trời chưa lên, chiếc xe bò chất đầy bầu bí ấy lóc cóc nhẫn nại đi ra từ khu rừng chồi. Và bầu bí của họ đã có mặt đều đặn cung cấp cho chợ Ba Mươi, chợ Hàm Minh...
Không ai tưởng tượng nổi anh Trần Ngọc Hiệp đánh xe bò chở bầu bí ngày đó giờ là Giám đốc Công ty TNHH thanh long Hoàng Hậu, là nhà sản xuất và xuất khẩu thanh long hàng đầu Việt Nam, ông chủ của trên 70 mẫu thanh long đã thu hoạch, đang từng bước thực hiện kế hoạch trồng 300 mẫu thanh long theo quy trình sản xuất và tiêu chuẩn châu Âu (EurepGap). Thanh long Hoàng Hậu của anh chiếm thị phần lớn ở các thị trường Á, Âu. Sản phẩm của công ty anh đã nhận được nhiều giải thưởng lớn trong nước.
Theo kết quả phân tích sinh hóa mới đây về trái thanh long ở Bình Thuận, Long An, Tiền Giang... của Trường đại học Nông lâm thành phố Hồ Chí Minh thì những trái thanh long được trồng ở Bình Thuận cho chất lượng và mầu sắc hơn hẳn. Tuy nhiên để tạo được tính đặc thù cho một mặt hàng nông sản sạch chất lượng cao được thị trường quốc tế chấp nhận, bà Ðào Thị Kim Dung, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Thanh long Bình Thuận kêu gọi: Phải có sự nỗ lực đồng bộ và liên kết chặt chẽ của cả bốn nhà: nhà vườn, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà quản lý. Có như thế mới ngày càng nâng cao được quy mô và chất lượng thanh long xuất khẩu vào những thị trường khó tính và thực sự được cả thế giới chấp nhận.
Quả thật đó là hướng đi mang tính sống còn và thiết thực của Xứ Rồng Xanh, một xứ sở với bao điều kỳ lạ, kỳ diệu quanh loại trái cây "trứng rồng" ngọt ngào thơm mát. Trái thanh long đã tạo được biểu tượng cho vùng đất Bình Thuận trong thời kỳ mới, góp phần ổn định sự phát triển kinh tế cả nước, giúp bè bạn năm châu định vị được tỉnh nhà trên bản đồ thế giới.
