“Vòi bạch tuộc” của IS lan rộng
Cuối tháng 8/2021, trong bối cảnh lực lượng Taliban bắt đầu kiểm soát Thủ đô Kabul và liên quân do Mỹ dẫn đầu gấp rút rời đi, các quan chức quốc phòng Mỹ liên tiếp cảnh báo đầy quan ngại về khả năng xảy ra những vụ tiến công khủng bố nhằm vào sân bay nơi đang có rất nhiều người nỗ lực rời khỏi Afghanistan. CNN dẫn nhận định khi đó của Tổng thống Joe Biden cho rằng, càng gần sát hạn chót là ngày 31/8 sẽ rút toàn bộ lực lượng nước ngoài khỏi Afghanistan, nguy cơ tiến công khủng bố càng tăng lên. Tổng thống Joe Biden chỉ đích danh các tay súng của IS-K là lực lượng có thể thực hiện những vụ tiến công. Vì theo nguồn tin của Chính phủ Mỹ, hàng trăm thành viên IS-K đã lợi dụng tình hình hỗn loạn để trốn thoát khỏi các nhà tù ở Afghanistan.
Điều không mong muốn đã xảy ra, ngày 26/8, tại cổng Sân bay quốc tế Hamid Karzai ở Thủ đô Kabul đã diễn ra loạt đánh bom đẫm máu nhằm vào dòng người ồ ạt tìm kiếm cơ hội rời khỏi Afghanistan. Theo nhiều nguồn tin, ít nhất có 170 người dân thường và 13 binh sĩ Mỹ thiệt mạng trong loạt tiến công liều chết. IS-Khorasan (IS-K), nhánh chính thức của IS tại Afghanistan, tuyên bố nhận trách nhiệm thực hiện vụ tiến công. Trước đó, một thời gian dài, IS-K được xem đã bị đánh bại, nhất là trong giai đoạn cuối năm 2019, đầu năm 2020, trong các chiến dịch truy quét khủng bố của liên quân do Mỹ đứng đầu tiến hành.
Theo The Conversation, được thành lập năm 2015, IS-K nhanh chóng chiếm quyền kiểm soát vùng nông thôn phía bắc, đông bắc Afghanistan và nổi lên với các vụ khủng bố chết chóc trên khắp Afghanistan, Pakistan. Theo Chỉ số Khủng bố toàn cầu (GTI) do Viện Kinh tế và Hòa bình (IEP) công bố, thì sau ba năm hoạt động, đến năm 2018, IS-K đã trở thành một trong các tổ chức khủng bố sát hại nhiều người nhất trên thế giới.
IS-K nhắm tới mục tiêu là tổ chức thánh chiến hàng đầu trong khu vực nhằm thúc đẩy chiến lược chung là mở rộng cái gọi “Nhà nước Hồi giáo” sang Trung và Nam Á. Phiến quân tích cực tuyển mộ các chiến binh thánh chiến kỳ cựu cũng như những tay súng trẻ ở các thành thị. Mục tiêu mà IS-K thường hướng đến là những nhóm thiểu số như người Hazara và người Sikh ở Afghanistan, tiến dần tới các mục tiêu là các nhân viên cứu trợ, nhân viên an ninh của chính phủ ở các thành phố lớn tại Afghanistan, Pakistan. Mục đích của sự hỗn loạn mà IS-K tạo ra là nhằm tăng thanh thế để thu hút sự gia nhập của các chiến binh từ nhóm khác nhằm tăng cường lực lượng, đồng thời tạo ra mối nghi ngại về khả năng bảo đảm an ninh của chính phủ cầm quyền.
Trở ngại lớn với Taliban
IS-K có xu hướng phản đối quan điểm của Taliban về tham vọng xây dựng một chính phủ chỉ giới hạn trong ranh giới Afghanistan, thay vì thiết lập một Nhà nước Hồi giáo trong toàn khu vực. Ngay từ khi thành lập, IS-K đã cố gắng lôi kéo thành viên Taliban tại Afghanistan, đồng thời tiến công vào các vị trí trọng yếu của Taliban.
Sky News dẫn thống kê cho thấy, các cuộc tiến công của IS-K trở nên nguy hiểm hơn kể từ khi lực lượng phương Tây rút quân khỏi Afghanistan, với ít nhất 346 dân thường bị nhóm này giết hại kể từ cuối tháng 8. IS-K đã thực hiện các vụ đánh bom ở những khu vực mà trước đây chúng ít xuất hiện và đó là dấu hiệu cho thấy sức mạnh của nhóm khủng bố này ngày càng tăng.
Trong và sau khi Mỹ rút quân khỏi Afghanistan, kết thúc cuộc can thiệp quân sự lâu nhất trong lịch sử Mỹ tại nước ngoài, IS-K được cho là đã thực hiện khoảng 21 vụ tiến công ở Afghanistan. Kể từ vụ đánh bom đẫm máu nhất hôm 26/8 tại sân bay chính của Kabul, giết chết 170 dân thường và 13 lính thủy đánh bộ Mỹ, IS-K đã không ngừng gia tăng hoạt động khủng bố trên khắp Afghanistan. Giai đoạn từ ngày 18/9 đến 6/10, IS-K thực hiện ít nhất bảy cuộc tiến công. Ngày 8/10, một thành viên của IS-K đánh bom liều chết nhằm vào một nhà thờ Hồi giáo Hazara ở phía bắc thành phố Kunduz, giết chết ít nhất 43 người.
Trong bốn ngày, từ ngày 8 đến 12/10, xảy ra liên tiếp năm cuộc tiến công chung quanh Jalalabad - một thành trì của IS-K, nhắm vào cả Taliban và các nhà hoạt động xã hội dân sự. Chỉ vài ngày sau, ngày 15/10, hai người đàn ông đã tiến công một nhà thờ Hồi giáo Shiite ở Kandahar, miền nam đất nước, khiến ít nhất 47 người thiệt mạng. Chỉ tính riêng trong tháng 10/2021, thương vong dân sự trong các vụ tiến công do IS-K thực hiện cao hơn so chín tháng đầu năm 2020 cộng lại.
Tình hình an ninh ngày càng tồi tệ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Afghanistan. LHQ cảnh báo rằng, nếu không có hoạt động cứu trợ nhân đạo khẩn cấp, Afghanistan sẽ rơi vào tình trạng “đếm ngược đến thảm họa”. Theo báo cáo mới công bố của Tổ chức Lương thực và nông nghiệp LHQ (FAO) và Chương trình Lương thực thế giới (WFP), cuộc sống, sinh kế và khả năng tiếp cận lương thực của 22,8 triệu người, nghĩa là hơn một nửa dân số Afghanistan, bị ảnh hưởng nghiêm trọng trong mùa đông này. Về quy mô, cuộc khủng hoảng hiện nay tại Afghanistan nghiêm trọng hơn bất kỳ tình trạng mất an ninh lương thực khẩn cấp nào trên thế giới.
Thêm một con số đáng lo ngại nữa là kế hoạch ứng phó nhân đạo của LHQ chỉ bảo đảm hỗ trợ được một phần ba nhu cầu cấp thiết hiện nay tại Afghanistan. Trong khi đó, các vụ tiến công khủng bố tiếp diễn đã cản trở các hoạt động hỗ trợ nhân đạo, đe dọa mạng sống của nhân viên nhân đạo quốc tế. IS-K hoạt động mạnh trở lại chính là trở ngại rất lớn đối với chính quyền Taliban ở Afghanistan, bởi nếu muốn được công nhận, Taliban phải bảo đảm an ninh, không để các nhóm khủng bố sử dụng Afghanistan làm bàn đạp phát động các cuộc tiến công.
Mối đe dọa lớn với phương Tây
TS Antionio Giustozzi, thành viên nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu quốc phòng thuộc Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh (RUSI), cơ quan tư vấn về an ninh và quốc phòng hàng đầu của Vương quốc Anh, cho biết “kẻ thù chính” của IS-K luôn là Taliban. Trước đây, IS-K có tương đối ít cuộc đối đầu với người Mỹ. Nhưng, điều khác biệt hiện nay là hoạt động của IS-K đang lan rộng trên khắp Afghanistan, tại các tỉnh Charikar, Kunduz và Kandahar, những nơi IS-K không có hoạt động công khai trước đây. Nhóm khủng bố nhận thấy, Taliban đang ở thế yếu với tiềm lực rất mỏng về tài chính và quân sự, vì thế IS-K coi đây là thời điểm thích hợp để khuếch trương thanh thế.
Trong khi đó, một báo cáo của Trung tâm Chống khủng bố của Học viện Quân sự Mỹ West Point chỉ ra rằng, ngay cả khi quân đội Mỹ với trang bị máy bay và các thiết bị không người lái hiện đại có khả năng theo dõi, tiến công và gây tổn thất lớn cho IS-K, thì các tay súng vẫn tiếp tục thực hiện các vụ khủng bố. Cho đến nay, IS-K chưa tiến hành vụ tiến công nào ở Mỹ, song Chính phủ Mỹ tin rằng, nhóm này là mối đe dọa lớn với những lợi ích của Washington và đồng minh tại khu vực Nam Á và Trung Á.
Quyền Bộ trưởng Ngoại giao Amir Khan Muttaqi của chính quyền Taliban ở Afghanistan khẳng định, mối đe dọa từ các chiến binh IS sẽ được giải quyết và cho biết, Taliban sẽ không để Afghanistan trở thành căn cứ cho các cuộc tiến công vào các nước khác.
Sky News dẫn nguồn các quan chức Lầu năm góc của Mỹ cho rằng, IS-K có khả năng thực hiện các cuộc tiến công chống lại phương Tây trong vòng sáu tháng tới, tuy nhiên nhóm này hiện chưa đủ phương tiện để thực hiện. Ủy ban Dịch vụ vũ trang Thượng viện Mỹ nhấn mạnh vẫn chưa rõ liệu Taliban có đủ khả năng chống lại IS-K một cách hiệu quả sau khi Mỹ rút quân vào tháng 8 hay không. Tuy nhiên, theo đánh giá của Mỹ, Taliban và IS-K là “kẻ thù không đội trời chung”. Vì vậy, Taliban có động lực để tiêu diệt IS-K.
CNN dẫn nguồn tin Nhà trắng cho hay, tại Hội nghị cấp cao G20 diễn ra tại Italia trong hai ngày cuối tháng 11, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã thảo luận về tình hình ở Afghanistan với các nhà lãnh đạo Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20). Trong những vấn đề liên quan Afghanistan, lãnh đạo Mỹ và các nước cũng đã bàn thảo về nỗ lực chống lại các mối đe dọa từ nhóm cực đoan IS-K. Mỹ chưa có bất kỳ thỏa thuận nào với các quốc gia láng giềng Afghanistan về việc tổ chức quân đội cho các nỗ lực chống khủng bố.
