Nhân trường hợp Nguyễn Nhật Ánh
Hiện nay, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đang đứng đầu danh sách các tác giả có nhiều sách được NXB Trẻ chuyển ngữ và phát hành tại thị trường quốc tế. Trước hai tựa sách kể trên, đơn vị này đã tổ chức dịch và phát hành tựa “I see yellow flowers in the green grass - Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”. “I see yellow flowers in the green grass” phát hành tại Việt Nam năm 2018, chỉ hai năm sau đã được NXB Hannacroix Creek Books mua tác quyền để xuất bản và phát hành tại Mỹ, hiện sách cũng có bán trên trang Amazon và nhận về phản hồi tích cực từ bạn đọc đa quốc gia. Không chỉ dịch sang tiếng Anh, sách của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh còn được thị trường châu Á yêu thích nên rất nhiều bản sách chuyển ngữ đã được triển khai trong gần 20 năm qua. Năm 2004, “Mắt biếc” phát hành bản tiếng Nhật, trong khi “Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ” được mua bản quyền và phát hành bằng nhiều ngôn ngữ nhất, gồm tiếng Thái (năm 2011), tiếng Hàn (năm 2013), tiếng Anh (năm 2014) và tiếng Nhật (năm 2020).
Hơn 10 năm dành tâm huyết cho việc chuyển ngữ và giới thiệu sách của tác giả trong nước đến bạn đọc quốc tế, Nhà xuất bản (NXB) Trẻ cho rằng, đó là hành trình đầy gian nan nhưng xứng đáng. Đưa sách Việt ra nước ngoài được xem là cách quảng bá văn hóa hiệu quả, đồng thời giúp các đơn vị làm sách trong nước từng bước tiệm cận với ngành xuất bản thế giới. “Sự đầu tư chỉn chu sẽ đem lại kết quả. Bằng chứng là nhiều đầu sách chuyển ngữ vẫn đang được tái bản liên tục”, ông Nguyễn Thành Nam, Phó Giám đốc, Tổng Biên tập NXB Trẻ đặt niềm tin vào lĩnh vực này.
Khi chọn tác phẩm để chuyển ngữ, các sách thuộc thể loại văn học là ưu tiên hàng đầu của NXB Trẻ. Có đề tài rồi, cách chuyển ngữ, làm việc với đối tác mua bản quyền cũng cần bảo đảm sự tương thích, khéo léo. Làm sao để người ta thấy được cái hay, cái đẹp để đồng ý mua bản quyền là cả một chặng cam go. “Tác giả này là ai, nghe lạ quá” “Sách này khó để phát hành tại đất nước chúng tôi”, “Chúng tôi cần suy nghĩ thêm”… rất nhiều câu từ chối khéo được đưa ra trong buổi đầu tiếp cận khiến không ít NXB, đơn vị làm sách trong nước chạnh lòng. Có nhiều đợt thương thảo bản quyền kéo dài rồi trôi vào quên lãng do đối tác không mặn mà. Ban đầu, hành trình gõ cửa đối tác quốc tế của NXB Trẻ khá trắc trở so với kế hoạch đề ra vì nhiều nơi còn e dè. Nhưng khi một vài tựa sách được phát hành và tạo ấn tượng tốt, đối tác bắt đầu tin tưởng và thích thú hơn. Đơn vị này tận dụng từng cơ hội dù là nhỏ nhất để đẩy mạnh việc lan tỏa các tác phẩm giá trị đến bạn bè quốc tế. “Tiền đầu tư cho một tựa sách chuyển ngữ tốn gấp mấy lần sách trong nước và khá khó để dự đoán thị trường. Thế nhưng, đây là lĩnh vực chúng tôi xác định khó mấy cũng phải làm”, ông Nam chia sẻ.
Nếu như ở giai đoạn làm quen, sách chuyển ngữ của tác giả Việt chủ yếu được phát hành bằng con đường “tự thân” từ phía người viết hoặc NXB nước ngoài chủ động liên hệ thì về sau, các NXB, đơn vị làm sách trong nước đã đầu tư mạnh hơn lĩnh vực này. Khi đơn vị trong nước chấp nhận bỏ kinh phí lớn để đưa sách Việt ra thế giới, cái nhận về không đơn giản chỉ gói gọn trong hai chữ “doanh thu”. Họ đặt kỳ vọng nhiều hơn thế và muốn chứng minh với bạn đọc các nước rằng, thị trường xuất bản Việt Nam rất nhiều tác phẩm hay, chất lượng. “Đây là một tín hiệu rất đáng mừng và là nỗ lực hết sức đáng trân trọng. Nếu các đơn vị xuất bản đến các hội chợ sách quốc tế, chỉ để xem cuốn nào của người ta bán chạy nhất, tìm cách mua bản quyền về xuất bản trong nước thì rất đáng tiếc. Để văn học trong nước có cơ hội ra nước ngoài, các đơn vị xuất bản phải có tiềm lực, hoài bão, quyết tâm và một đường hướng rõ ràng”, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cho hay.
 |
Những tựa sách chuyển ngữ của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh tại hội chợ. |
… đến thành quả
Nguyễn Nhật Ánh, Nguyễn Ngọc Tư, Dương Thụy, Nguyễn Ngọc Thuần hiện là những cây bút có nhiều tác phẩm được NXB Trẻ chọn chuyển ngữ và phát hành tại thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, dòng sách lịch sử cũng sẽ được chú trọng quảng bá dù mức độ đầu tư phải kỳ công, tốn kém hơn rất nhiều. Bộ “Lịch sử Việt Nam bằng tranh” do học giả Trần Bạch Đằng làm chủ biên là dự án được NXB Trẻ ra mắt từ năm 1997, với mục tiêu “mềm hóa” môn lịch sử trong nhà trường. Cách đây hai năm, phiên bản mầu, tiếng Anh của bộ sách này chính thức phát hành. Phiên bản tiếng Anh do cặp vợ chồng Anh - Việt Patrick Barry và Mai Barry dịch. Đến nay, 10 tựa sách ở phiên bản tiếng Anh đã ra mắt và khiến rất nhiều độc giả, đối tác thích thú khi xuất hiện tại các hội chợ sách quốc tế.
Sau “Lĩnh Nam chích quái” và “Cái Tết của mèo con”, cuối tháng 10 qua, NXB Kim Đồng vừa tiếp tục có thêm tựa sách lọt vào danh mục tác phẩm đáng chú ý nhất năm 2023 dành cho thanh thiếu nhi “The White Ravens”. Tựa sách mang tên “Những miền lưu dấu - Cảnh Việt trong văn chương”. Đây là cuốn sách duy nhất của Việt Nam được lựa chọn năm nay, và là một trong 200 tác phẩm xuất sắc vượt qua 5.000 tác phẩm được đề cử từ 57 quốc gia trên thế giới, với 37 ngôn ngữ khác nhau của danh mục bình chọn. Danh sách này do các chuyên gia văn học thiếu nhi của Thư viện Thanh niên quốc tế lựa chọn từ các đề cử trong năm gửi về. Các chuyên gia thẩm định, lựa chọn trên tiêu chí về chủ đề, chất văn chương, hình ảnh đẹp, cách tiếp cận mới mẻ và sáng tạo.
Bên cạnh tin vui khi lọt vào danh mục uy tín về sách thanh thiếu nhi, lần thứ hai tham gia Hội sách quốc tế Frankfurt, NXB Kim Đồng đã có được mạng lưới tương tác rộng hơn với các NXB, đơn vị làm sách các nước. Đại diện NXB Kim Đồng cho biết, gần 30 cuộc gặp với các đối tác bản quyền đã diễn ra trong khuôn khổ hội chợ này. Không chỉ trao đổi tác quyền, giới thiệu sách Việt ra thị trường mới, những hội sách lớn như Frankfurt còn là cơ hội lớn để NXB Kim Đồng giao lưu và học hỏi kinh nghiệm làm sách từ các đồng nghiệp quốc tế. “Búp sen xanh”, “Lược sử nước Việt bằng tranh” cùng một số tựa sách quen thuộc với độc giả trong nước đã nhận được đề nghị mua bản quyền từ đối tác nước ngoài thông qua hội sách Frankfurt.
Năm 2018, cũng tại Hội sách quốc tế Frankfurt, tập truyện ngắn “Cánh đồng bất tận” của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư với nhan đề tiếng Đức “Endlose Felder”, do Gunter Giesenfield và Marianne Ngo chuyển ngữ đã vượt qua tác phẩm của 8 nữ tác giả quốc tế khác để giành giải thưởng LiBeraturpreis. Được trao từ năm 1987, giải thưởng LiBeraturpreis do Hiệp hội Quảng bá văn học châu Á, châu Phi, Mỹ latin tại Đức nhằm vinh danh các tác giả cùng tác phẩm nổi bật. Việc được vinh danh tại các giải thưởng lớn khi tham gia hội chợ sách quốc tế là sự ghi nhận cho hành trình nỗ lực của các NXB, đơn vị làm sách trong nước. Tuy nhiên, theo đại diện NXB Trẻ, có những “phần thưởng” còn lớn hơn nhiều. Đó chính là sự đón nhận, tò mò, thích thú của bạn đọc các nước với từng tác phẩm mà NXB kỳ công chọn lựa trưng bày, giới thiệu.
Trong số hơn 150 tựa sách NXB Trẻ mang đến giới thiệu tại gian hàng ở Hội sách quốc tế Frankfurt năm 2023, có hơn 30 tựa sách đã chuyển ngữ sang tiếng Anh. Các tựa sách văn học, văn hóa nhận được sự quan tâm của NXB quốc tế cùng khách tham quan. Ngoài hơn 20 cuộc làm việc, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm với đối tác các nước tại gian hàng, trong khuôn khổ hội chợ lần này, NXB Trẻ còn gặp gỡ, làm việc với 25 đối tác khác. Sau các cuộc trao đổi, đơn vị đang tiến hành gửi bản dịch sách để các đối tác nghiên cứu sâu hơn trước khi quyết định có mua bản quyền hay không. “Tín hiệu sau các cuộc làm việc khá khả quan. Thế nhưng, điều khiến NXB Trẻ ấn tượng nhất tại hội sách lần này chính là sự háo hức của các độc giả trẻ người Đức gốc Việt. Các bạn ngạc nhiên, rồi thích thú khi lần đầu chạm tay vào những bộ sách lịch sử, văn hóa được viết và minh họa bởi tác giả Việt Nam. Sau nhiều lần tham gia hội sách quốc tế ở các nước, chúng tôi nhận ra và cảm thấy hạnh phúc khi biết rằng nhu cầu thưởng thức sách Việt tại các thị trường này ngày càng tăng. Vậy nên, ngoài mục tiêu bán được nhiều bản quyền sách chuyển ngữ, khi tham gia các hội chợ quốc tế, chúng tôi còn mang theo rất nhiều sách tiếng Việt để phục vụ nhu cầu tìm hiểu của nhóm độc giả này”, Tổng Biên tập NXB Trẻ phấn khởi cho hay.
