Hai nghìn đồng/kg… vẫn bán
Một thực tế là các vườn quýt đều cho năng suất cao nhưng giá thì thấp thê thảm khiến người trồng khốn đốn. Vụ năm nay, cây tiếp tục sai lúc lỉu nhưng chỉ khiến người trồng thấy “đắng lòng” vì công sức bỏ ra lớn mà thu về chẳng được bao nhiêu.
Bắc Kạn có giống quýt bản địa, được trồng lâu đời, đã được cấp chỉ dẫn địa lý và công nhận là sản phẩm OCOP. Trong tỉnh, hai địa phương trồng giống quýt bản địa này nhiều là Bạch Thông và Chợ Đồn. Những ngày qua, dọc tuyến quốc lộ 3B từ thành phố đi qua huyện Bạch Thông tới Chợ Đồn, người dân hái từng sọt quýt đem ra ngồi bán ở lề đường. Người bán thì nhiều, người mua thì ít cho nên có hộ gánh ra rồi lại phải gánh về phần lớn.
Chúng tôi dừng xe bên hàng quýt ven đường. Quýt được xếp trong sọt, phân loại thành loại quả to và quả nhỏ. Người bán phát giá năm nghìn đồng/kg, nhưng mặc cả xuống còn hai nghìn vẫn bán. Anh Tú, một người dân ở thôn Khuổi Piểu, xã Quang Thuận ngán ngẩm, từ mấy năm nay, gia đình chán nản vì công sức chăm sóc bỏ ra nhiều mà bán chẳng được bao nhiêu. Hai năm lại đây, anh đã bỏ hẳn việc chăm sóc vườn quýt, để mặc cây. Năm nay, nhiều cây vẫn cho thu hoạch cho nên anh hái đem bán để kiếm thêm vài đồng.
Huyện Bạch Thông hiện có khoảng 1.600 ha cam, quýt, phần tập trung ở các xã Quang Thuận, Dương Phong và Đôn Phong, sản lượng đạt hơn 8.000 tấn/năm. Đến vùng quýt của Bạch Thông vào thời gian này, khác hẳn mọi năm, không khí mua bán quýt nơi đây trầm lắng. Trong khi những năm trước, cùng thời điểm này nhiều xe tải các tỉnh Thái Nguyên, Bắc Ninh, Lạng Sơn… đã tấp nập đến thu mua. Theo nhận định chung của người dân, năm nay việc mua bán quýt gặp khó khăn, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, phía Trung Quốc hạn chế thông thương nên nông sản trong nước khó lưu thông sang nước bạn. Mặt khác, do lượng cung quá lớn, diện tích quýt ở các xã, huyện, tỉnh lân cận tăng đáng kể nên việc thu mua giảm. Cùng với đó, các loại hoa quả hiện phong phú về chủng loại, mẫu mã khiến giá quýt thấp thê thảm.
Chị Nguyễn Thị Thủy, một tiểu thương thu mua quýt ở thôn Khuổi Cò, xã Dương Phong (Bạch Thông) cho biết, năm nay số lượng quýt chúng tôi thu mua đến thời điểm này mới chỉ bằng 1/3 so năm ngoái do các mối hàng tiêu thụ ở các tỉnh miền xuôi ít nhập hẳn. Không chỉ mua ít mà giá quýt năm nay thấp hơn so năm ngoái, loại quýt bi giá chỉ có ba nghìn đồng/kg, loại quả to giá năm đến bảy nghìn đồng/kg. Anh Lưu Đình Luyện, thôn Nà Chạp (xã Quang Thuận) có 2 ha quýt, bình quân một năm thu về từ 10 - 15 tấn nhưng ở thời điểm hiện tại nan giải nhất vẫn là đầu ra. Vài trăm gốc quýt đã chín rộ, tuy nhiên anh chỉ bán khi có khách đặt mua, còn bán lẻ rất chậm.
Ông Nguyễn Văn Cư, người trồng quýt ở xã Quang Thuận cho biết, chưa có năm nào việc tiêu thụ quýt lại gian nan như vậy, việc bán buôn cho các tư thương giảm hẳn vì số lượng tư thương lên thu mua lớn không nhiều như những năm trước. Nhiều hộ phải chào hàng, bán lẻ trên đường quốc lộ, các điểm chợ. Tranh thủ quýt chín đến đâu hái bán đến đó, vì một thời gian nữa khi quýt chín rộ bán không kịp. Cùng thời điểm này như mọi năm, dù giá thấp nhưng người dân đã tiêu thụ cơ bản số lượng quýt. Thế nhưng năm nay, số lượng còn trên cây rất lớn, quả đã chín, chỉ cần có mưa là nguy cơ sẽ bị rụng hàng loạt khiến người trồng mất trắng. Anh Hà Mười, người trồng ở xã Quang Thuận cho biết, trung bình mỗi nhà có sản lượng vài chục tấn mà giờ mỗi ngày chỉ cắt, bán được khoảng 100 kg là quá ít. Người dân thật sự rất lo lắng vì nguy cơ bao công sức chăm sóc có nguy cơ mất trắng.
Chăm quýt “không đến đầu đến đũa”
Theo phân tích chuyên môn, do giá quýt liên tục giảm nên hiện nay, mỗi ha trồng quýt, nông dân chỉ thu nhập được từ 60 - 90 triệu đồng/năm là quá thấp so công lao động bỏ ra. Nguyên nhân chủ yếu là do trong vòng 10 năm trở lại đây diện tích loài cây này ở Bắc Kạn tăng nhanh, sản lượng lớn, cung vượt cầu nên giá bán quả quýt liên tục giảm. Đến năm 2015, toàn tỉnh hiện đã có tới hơn 2.400 ha, bằng 165% so mục tiêu đề ra dẫn đến phá vỡ quy hoạch và tiếp tục tăng từ đó đến nay. Nhiều hộ tự ý trồng cả vào rừng của lâm trường. Trong khi thời gian quả chín ngọt, đạt tiêu chuẩn chất lượng để thu hoạch lại ngắn, chỉ từ 1 đến 1,5 tháng; quả không bảo quản được lâu.
Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bắc Kạn Nông Quang Nhất cho biết, nhiều năm lại đây, người dân trồng quýt rất nhiều, phá vỡ quy hoạch vùng trồng. Toàn tỉnh hiện đã có tới hơn 3.500 ha cam, quýt, trong đó diện tích cho thu hoạch lên tới hơn 2.000 ha. Vụ năm nay, tổng sản lượng ước tính tăng so với năm 2019 khoảng gần 2.000 tấn là con số rất lớn. Trong khi đó, các tỉnh lân cận như: Lạng Sơn, Tuyên Quang sản lượng cam, quýt cũng tăng mỗi tỉnh vài nghìn tấn. Do đó, việc tiêu thụ khó khăn, giá bán thấp là khó tránh khỏi.
Điều đáng nói là điệp khúc “được mùa, mất giá” đã lặp đi, lặp lại đối với quýt Bắc Kạn từ năm 2015 tới nay mà vẫn chưa được giải quyết triệt để. Toàn bộ sản phẩm chỉ được tiêu thụ bằng cách bán lẻ, chưa có cách nào chế biến thành các sản phẩm có thể bảo quản lâu. Ông Nông Quang Nhất cho biết thêm, tỉnh Bắc Kạn đã nhận định sản phẩm quýt bản địa nếu không quy hoạch lại, nâng cao chất lượng, trồng thay thế thì sẽ còn tiếp tục rơi vào tình trạng được mùa, mất giá. Do đó, tỉnh đã chỉ đạo tăng cường đốn tỉa vườn già cỗi, trồng thay thế bằng những giống cam, quýt mới có vị ngọt, đang được thị trường ưa chuộng. Cho tới nay, số diện tích giống mới đã đạt gần 650 ha và được thị trường chấp nhận. “Chúng tôi khuyến cáo, đối với những diện tích đã quá già cỗi, các địa phương phải chỉ đạo người dân chặt bỏ, trồng thay thế bằng các giống mới hoặc những giống cây ăn quả khác”, ông Nhất nhấn mạnh.
Đây rõ ràng là vấn đề cần được tỉnh Bắc Kạn quan tâm hơn nữa để phát triển bền vững và gìn giữ chỉ dẫn địa lý quýt Bắc Kạn. Tỉnh cần quyết liệt chỉ đạo không tăng thêm diện tích trồng mới, tập trung thực hiện quy trình VietGAP. Ngoài việc khuyến khích người dân trồng loại cây ăn quả này, các ngành chức năng cần quan tâm hỗ trợ ứng dụng khoa học - công nghệ vào việc nhân giống, trồng giống mới, chăm sóc và bảo quản, bao tiêu sản phẩm.
