Trong nhịp sống hiện đại, không ít người phải làm việc với cường độ cao, nhiều giờ mỗi ngày và thường xuyên chịu áp lực về thời gian, hiệu suất và trách nhiệm.
Bác sĩ Chu Thị Dung, Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh cơ sở 3 cho biết, khi áp lực xuất hiện, cơ thể kích hoạt hệ thống phản ứng stress, trong đó tuyến thượng thận tiết ra cortisol-hormone giúp huy động năng lượng, điều chỉnh chuyển hóa và chống viêm.
Cortisol rất cần thiết trong ngắn hạn, nhưng khi nồng độ duy trì cao trong thời gian dài, nó có thể trở thành yếu tố âm thầm gây hại cho sức khỏe, trong đó thận là một trong những cơ quan chịu ảnh hưởng rõ rệt.
Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy làm việc nhiều giờ mỗi tuần liên quan đến nguy cơ mắc bệnh thận mạn cao hơn. Một nghiên cứu đoàn hệ ở nhóm người trưởng thành khỏe mạnh đã chứng minh mối liên hệ có ý nghĩa giữa số giờ làm việc và tỷ lệ mắc mới bệnh thận mạn.
Trên nhóm người lao động mắc đái tháo đường, làm việc nhiều giờ là yếu tố nguy cơ độc lập đối với bệnh thận mạn, gợi ý rằng giảm giờ làm có thể là một biện pháp can thiệp khả thi.
Theo bác sĩ Chu Thị Dung, cơ chế giải thích mối liên hệ này bắt đầu từ việc stress nghề nghiệp làm tăng nồng độ cortisol tích lũy trong cơ thể. Một nghiên cứu dài hạn đo cortisol tích lũy trong tóc cho thấy những người chịu áp lực công việc cao có mức cortisol dài hạn cao hơn và nguy cơ tăng huyết áp cao hơn rõ rệt so với nhóm ít áp lực.
Cortisol cùng các hormone stress khác làm tăng giữ muối và nước, thúc đẩy hoạt hóa thụ thể mineralocorticoid và tác động qua enzym 11β hydroxysteroid dehydrogenase, khiến huyết áp tăng kéo dài và làm tăng gánh nặng lên hệ thống lọc của thận. Khi tình trạng này kéo dài, màng lọc cầu thận dễ bị tổn thương, mô kẽ thận có nguy cơ xơ hóa và chức năng thận giảm dần.
Một số nghiên cứu theo dõi dài hạn còn cho thấy người có mức căng thẳng tâm lý cao bị giảm mức lọc cầu thận eGFR nhanh hơn so với nhóm ít căng thẳng, ngay cả khi đã loại trừ ảnh hưởng của tăng huyết áp và đái tháo đường.
Ở nhóm nam giới, mức độ stress cảm nhận cũng có mối liên hệ nghịch với chức năng thận. Điều này cho thấy yếu tố tâm lý kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến tim mạch mà còn tác động trực tiếp đến tiến triển của bệnh thận.
Ở những người đã có bệnh thận mạn, rối loạn trục hạ đồi tuyến yên thượng thận và tình trạng dư thừa cortisol mức độ nhẹ là hiện tượng thường gặp. Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân thận mạn có rối loạn nhịp sinh học cortisol, giảm khả năng đào thải và tích lũy hormone này, dẫn đến kết cục tim mạch và tỷ lệ tử vong cao hơn. Một số nghiên cứu sử dụng đo cortisol tóc ở bệnh nhân bệnh thận mạn giai đoạn I đến IV đã ghi nhận mối liên hệ giữa biến đổi cortisol, tình trạng chuyển hóa và mức độ tiến triển của bệnh.
Dưới góc nhìn y học cổ truyền, áp lực tinh thần kéo dài ảnh hưởng trực tiếp đến tạng thận và tạng can. Thận là gốc của âm dương toàn thân, tàng tinh và chủ thủy. Khi tinh khí bị hao tổn do căng thẳng, cơ thể có thể rơi vào tình trạng thận âm hư hoặc thận dương hư. Thận âm hư lâu ngày sinh nội nhiệt, làm tiêu hao tân dịch và gây tổn thương mạch lạc ở thận.
Ngược lại, thận dương hư làm giảm khả năng vận hóa thủy dịch, dẫn đến tích tụ nước và độc tố trong cơ thể. Cả hai trạng thái này nếu không được điều chỉnh sẽ làm chức năng thận suy yếu, dễ tiến triển thành suy thận mạn.
Ngoài yếu tố hormone và cơ chế bệnh lý, môi trường làm việc áp lực cao thường kéo theo những thói quen bất lợi cho sức khỏe như ngủ ít, ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, tiêu thụ nhiều cà phê hoặc chất kích thích, uống ít nước và ít vận động. Những yếu tố này không chỉ duy trì nồng độ cortisol cao mà còn làm tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu và đường huyết – tất cả đều là yếu tố nguy cơ của bệnh thận mạn.
Bác sĩ Chu Thị Dung cho hay, để giảm nguy cơ tổn thương thận trong môi trường áp lực cao, y học hiện đại khuyến nghị duy trì giấc ngủ đủ 7 đến 8 giờ mỗi ngày, tập thể dục vừa phải, ăn nhạt, hạn chế đường và chất béo bão hòa, đồng thời uống đủ nước.
Việc khám sức khỏe định kỳ với các xét nghiệm creatinine, eGFR và kiểm tra protein niệu giúp phát hiện sớm những tổn thương tiềm ẩn. Y học cổ truyền có thể phối hợp bằng các phương pháp dưỡng sinh, xoa bóp bấm huyệt, hoặc dùng các bài thuốc bổ thận âm, ôn bổ thận dương phù hợp với từng thể trạng, nhằm điều hòa khí huyết, giảm căng thẳng và hỗ trợ chức năng thận.
"Công việc áp lực cao không chỉ gây mệt mỏi tinh thần mà còn là yếu tố âm thầm bào mòn sức khỏe thận thông qua cơ chế hormone stress. Bằng chứng khoa học từ nhiều nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa số giờ làm việc, stress nghề nghiệp, tăng cortisol, tăng huyết áp và suy giảm chức năng thận là có cơ sở. Sự phối hợp giữa điều chỉnh lối sống, kiểm soát stress và áp dụng hợp lý các phương pháp điều trị Đông Tây y sẽ giúp bảo vệ sức khỏe thận và duy trì chất lượng sống lâu dài", bác sĩ Chu Thị Dung nói.
