Hằng năm, cứ tháng 7 âm lịch, nước từ thượng nguồn sông Mê Công tràn về sông Cửu Long dâng ngập các cánh đồng vùng An Giang, Đồng Tháp. Nước nổi về mang nhiều tôm cá, đáng kể là loài cá linh - đặc sản chỉ xuất hiện trong mùa nước nổi.
Nhộn nhịp mùa cá linh non
Cá linh chiếm hơn 70% tổng sản lượng loài cá tự nhiên mà ngư dân khai thác trong mùa này. Mùa đánh bắt cá linh kéo dài từ tháng 8 đến 11 trong năm giúp ngư dân và những lao động nông thôn có thêm thu nhập.
Do cá linh non đầu mùa (cá kích cỡ to hơn đầu cây nhang) có giá trị kinh tế cao nên ngư dân khai thác bằng cách đặt dớn, lưới. Các lái thu mua cá tại các vùng nhiều cá linh non mang đến bỏ mối tại các chợ lớn trong tỉnh An Giang như: Mỹ Bình, Mỹ Long, Bình Khánh…
Tại các chợ này, giá cá linh non từ 200.000 đến 300.000 đồng/kg do công vận chuyển đường xa và hao hụt cá.
Cá linh đầu mùa có giá cao do thịt và xương cá mềm, ăn không sợ mắc xương. Cá chế biến nhiều món chiên bột, canh chua, kho lạt ngon. Tại các vùng cá linh non đầu nguồn như xã Nhơn Hội, Khánh Bình giá cá non khoảng 150.000 đồng/kg trở lại.
Chị Mỹ Lan, chuyên kinh doanh cá, khô có uy tín ở xã Khánh Bình nơi đầu nguồn sông Bình Di tiếp nhánh sông Hậu
Gần đây, các tỉnh Đồng Nai, thành phố Cần Thơ, Thành phố Hồ Chí Minh cũng ưa chuộng cá linh non nên đặt hàng các vựa cá ở các xã thuộc tỉnh An Giang: Khánh Bình, Nhơn Hội, An Phú, phường Tân Châu…
Các vựa cá phân chia cá linh non cho vào các bọc nhỏ mỗi bịt bọc chứa 300gr cá rồi ướp đá lạnh chuyển lên xe giao cho khách.
Do cá linh non đầu mùa ăn ngon nên nhiều năm qua, tại các chợ cá trong và ngoài tỉnh An Giang vẫn thường hay bán cá linh non trộn với cá non khác có hình dáng giống như cá linh non nhưng chất lượng kém xa. Vì thế, cá linh non vùng đầu nguồn nước nổi luôn được ưa chuộng và tin cậy vì đây là cá “thứ thiệt”.
Chị Mỹ Lan cũng cho biết, sau đó, theo con nước, cá lớn dần nên giá cá cũng rẻ theo. Nguyên nhân, do lúc này cá phát triển to từ ngón tay út trở lên thì xương cá đã cứng, ăn không cẩn thận dễ mắc xương cá.
Tại xã An Phú, Nhơn Hội, Khánh Bình, Vĩnh Tế, Vĩnh Xương… vào mùa cá linh non rất vui nhộn. Ngư dân kéo lưới bán cho các mối lái, các mối lái đưa cá về cơ sở rồi phân loại. Một số cá non cho vào thùng lớn có đặt máy oxy để các lái đem cá còn sống đi xa bỏ mối. Số cá còn lại thì thuê người sơ chế như làm sạch ruột cá.
Làm cá non rất cực, phải nhẫn nại do cá còn nhỏ nên cầm nắm khó. Đi làm cá cả ngày trời nên ngày nào cũng tanh rình mùi cá nhưng vui gì có việc làm ổn định.
Chị Nguyễn Thị Quyên, ngụ ấp Bắc Đai, xã Nhơn Hội
Theo chị Nguyễn Thị Quyên, do đó làm cá linh non phần lớn là phụ nữ và trẻ em, là học sinh đi làm cá trong những ngày nghỉ hè để phụ gia đình. Theo chị Quyên, một người làm cá giỏi có thể kiếm hơn 200.000 đồng/ngày. Một buổi làm việc bắt đầu từ 5 giờ sáng đến 17 giờ chiều.
Loài cá kinh tế
Những người sống bằng nghề cá chiêm nghiệm, cá linh là loài cá kinh tế giúp họ thu nhập cao trong 3 tháng mùa nước nổi. Con cá giải quyết việc làm cho hàng nghìn lao động thông qua mối liên kết gồm: Ngư dân đánh bắt cá, các vựa thu mua cá, người làm cá ăn công. Trong mùa nước nổi, các làng nghề bán lưới, dớn cũng hoạt động mạnh hơn so với các tháng còn lại.
Ông Phạm Văn Dũng, nông dân ở phường Thới Sơn cho biết, mùa nước nổi ông mở ruộng cho nước nổi vào mang phù sa vào đồng. Trong những ngày nông nhàn này, ông đi kéo vó bắt cá linh cho thu nhập khá.
Những người bắt cá linh như ông Dũng kể: cá linh có 3 giai đoạn ngon, đó là cá đầu mùa, kế đến là cá lớn hơn ngón giữa làm mắm ngon, cá to bằng ngón tay cái đã đủ độ đạm ủ làm nước mắm rất ngon. Còn cá to hơn ngón tay cái túi mật đắng, xương cứng nên ủ làm nước mắm không ngon bằng.
Mùa cá linh đầu mùa luôn sôi động, còn khi gần cuối mùa cá ra cũng nhộn nhịp không kém. Cùng với cá linh trưởng thành, các loài cá khác như cá lăn, cá sát, cá chốt, cá trèn, cá kết… lúc này đã lớn từ đồng bơi ra sông.
Dưới sông, ngư dân tập trung theo các bờ kênh đặt lưới, đặt dớn, dùng chày bắt cá. Còn trên bờ, dọc theo các đường nông thôn ở phường Châu Đốc, xã Vĩnh Tế, xã Vĩnh Xương, xã Nhơn Hội… nhiều phụ nữ ngồi làm cá linh.
Chị Nguyễn Thị Vân, ngụ xã Vĩnh Tế nói, lúc này các cơ sở thu gom cá linh, cá chốt về làm mắm nên thuê nhân công cắt đầu cá linh và làm sạch nội tạng bên trong cá để khi ủ mắm cá không bị hôi dầu, bị đắng. Chị Nguyễn Thị Vân chia sẻ: “Một ngày làm công được trả từ vài chục đến 150.000 đồng nên mấy ngày này, phụ nữ vùng nông thôn siêng năng đều có thu nhập ổn định”.
Nhìn cảnh bắt cá linh non nhiều người lo ngại với lối đánh bắt này cá linh và các loài cá khác sẽ bị tận diệt. Ông Nguyễn Thanh Phong, sống ở khóm Nguyễn Du 1, phường Long Xuyên vốn am hiểu về nghề cá lại có cái nhìn khác.
Theo ông Phong, cá linh sống ở tầng nổi nên khi đặt lưới dớn ngư dân theo luồng cá mà đặt nên bắt được nguồn cá linh non. Các loài cá khác như nhóm cá da trơn, cá đen sống tầng đáy không bị dính.
Và trong tự nhiên loài cá đi theo loài, thí dụ như cá linh đi theo cá linh, cá chốt đi theo cá chốt... Cá linh gồm 2 loại: linh rìa và linh ống, khi nhỏ có thể khó phân biệt, nhưng khi trưởng thành sẽ dễ dàng nhận ra, chúng đi theo đàn, không lộn xộn.
Ông Phong nói, lâu nay người dân miền tây có thói quen ăn cá linh non vì giai đoạn này cá ngon và khi ăn nó là biết mùa nước nổi đã về. Còn đối với ngư dân, họ khai thác vì đây là thời điểm cá linh cao giá nhất và thời gian khai thác kéo dài 3 tuần vì qua thời gian cá đã lớn.
Ông Phong cũng nhìn nhận, gần đây nguồn lợi thủy sản tự nhiên đang cạn kiệt do đánh bắt tận diệt bằng chài điện, lưới điện…Theo ông Phong, để khôi phục nguồn cá nước ngọt phải xem xét, tuyên truyền hạn chế đánh bắt cá trong mùa cá sinh sản.
Đó là thời điểm tháng 6 âm lịch, cá sông bơi ngược về đồng tìm chỗ đẻ trứng, ở những cánh đồng làm lúa vụ 3 cá không vào được thì tìm bãi đẻ ở các kênh mương. Do đó, thời điểm này, bắt cá mẹ đang ôm trứng là tiêu diệt cả triệu con cá con.
Muốn được như vậy, phải tạo việc làm thời vụ cho ngư dân để họ không khai khác thủy sản trong mùa cá sinh sản. Và như vậy mới bảo tồn được các loài cá.
Để bảo vệ loài cá non, Chi cục Thủy sản tỉnh An Giang trước kia đã ban hành quy định cấm bắt cá linh non có chiều dài dưới 55mm. Và từ ngày 1/8, cho phép ngư dân khai thác cá linh non.
