Một cú chạm tới nhiều tầng trầm tích di sản

Từ đó, giá trị của di sản được dễ dàng tiếp cận hơn đối với công chúng, nhất là thế hệ trẻ và khách du lịch.

Kết nối và chia sẻ

Dự án là sáng kiến nhằm giới thiệu và phát huy giá trị của di sản vật thể và phi vật thể của Thủ đô Hà Nội theo cách thức mới. Bốn hành trình du lịch di sản thử nghiệm, đi qua 28 điểm di tích thuộc khu vực trung tâm Hà Nội, được hiển thị trên hệ thống bản đồ tương tác, ứng dụng H-Heritage và hệ thống mã QR cung cấp thông tin, lịch trình chi tiết. Mỗi hành trình được xây dựng sau thời gian nghiên cứu tài liệu lịch sử và kết hợp khảo sát thực địa bài bản, để từ đó, lập nên các bảng thông tin từ cơ bản đến chuyên sâu, bằng ba ngôn ngữ Việt, Pháp, Anh.

Bốn hành trình bao gồm: Thăng Long tứ trấn, đi qua bốn ngôi đền thờ các vị thần bảo hộ kinh thành Thăng Long xưa; Đền thờ Mẫu, kết nối tám đền, phủ thờ Mẫu Liễu Hạnh và các Thánh Mẫu, đại diện cho tín ngưỡng Tam phủ - Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh; Đình thờ Tổ nghề, khơi dậy ký ức lao động của kinh thành phồn thịnh, qua tám ngôi đình thờ tổ nghề trong lòng khu phố cổ; Chùa Hà Nội, khám phá tám ngôi chùa theo phái Thiền tông trong Phật giáo Việt Nam, thế kỷ 17-18 và cùng tìm hiểu sâu hơn về sự biến chuyển của Phật giáo đô thị.

Đây là hoạt động thuộc khuôn khổ dự án FEF-R Patrimoine, do Bộ Châu Âu và Ngoại giao Pháp tài trợ, thông qua Đại sứ quán Pháp và Viện Pháp tại Việt Nam. Chương trình được phối hợp triển khai cùng Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp và Tổ chức Đại học Pháp ngữ.

Để chuẩn hóa và hệ thống hóa thông tin về 28 ngôi chùa, đình, đền, phủ trên hành trình di sản đặc sắc này, các thành viên tham gia dự án đã dày công tìm hiểu, từ nghiên cứu tài liệu Hán Nôm và Pháp ngữ tới thực địa (văn bia, tài liệu cổ của di tích). Trước đó, họ đã tiến hành khảo sát hơn 100 địa điểm liên quan để sàng lọc lại và xây dựng từng hành trình một cách cẩn trọng. Mỗi một địa điểm trên bốn hành trình này đều được lập phiếu dữ liệu khoa học với đầy đủ nhất có thể các lớp thông tin theo tiến trình lịch sử và đồng thời được số hóa đầy đủ. Công chúng và du khách, tùy nhu cầu của mình, có thể tiếp cận di tích theo từng lớp thông tin khác nhau, từ cơ bản, đến toàn diện và sâu sắc hơn, bao gồm cả cứ liệu Hán Nôm. Chính vì vậy, mỗi một hành trình này không chỉ có ý nghĩa với người mang tâm lý du lịch thưởng ngoạn mà còn có giá trị tư liệu nghiên cứu với sinh viên, giảng viên, các nhà khoa học trong và ngoài nước khi muốn tìm hiểu sâu hơn về lịch sử văn hóa Hà Nội.

Tư duy kết hợp khoa học chuyên ngành và công nghệ này đã thật sự cuốn hút chính người tham gia dự án. Trong vòng một năm, với kinh phí khiêm tốn nhưng dự án đã quy tụ gần 40 chuyên gia từ nhiều lĩnh vực và khoảng 100 sinh viên tham gia khảo sát thực địa. Lê Hồng Sơn, sinh viên Chương trình liên kết giữa Đại học Toulouse, Pháp và Trường đại học Kiến trúc Hà Nội, chia sẻ: “Những khảo sát thực địa này rất bổ ích, cho tôi hiểu thêm rằng, trong lòng Hà Nội còn có rất nhiều mảnh ghép di sản quan trọng. Đây là cơ hội để những sinh viên như tôi được học hỏi về cách gìn giữ, phát huy giá trị của di sản và đóng góp vào việc lưu giữ giá trị lịch sử cho hiện tại và tương lai”.

Mở cơ hội hợp tác rộng dài hơn

Song song với việc xây dựng bốn hành trình du lịch di sản nói trên, dự án còn chọn lọc tài trợ xuất bản hai cuốn sách, lật mở lại nhiều lớp trầm tích di sản văn hóa của Hà Nội, ở dạng song ngữ Việt-Pháp: Chốn thiêng kinh kỳ-Hành trình di sản Thăng Long Hà Nội (Tiến sĩ Nguyễn Thị Hiệp chủ biên); tái bản công trình tiếng Pháp về các vị thần trong đền và chùa ở Hà Nội, Les Divinités dans les Temples et les Pagodes de la Ville de Hanoi của tác giả Dominique Lemaire. Đây được xem như những tài liệu chuyên sâu, bổ sung vào nguồn dữ liệu thông tin vốn đã rất phong phú của dự án.

Điều thú vị là, dự án còn giúp tái bản bổ sung bản song ngữ Việt-Pháp cuốn sách ảnh Chùa Việt Nam của nhiếp ảnh gia người Pháp Nicolas Cornet, bao gồm những bức ảnh chụp lại cảnh sắc nhiều ngôi chùa cổ kính trên khắp đất nước Việt Nam từ những năm 1990. Đây là nguồn tư liệu hình ảnh rất có giá trị trong bối cảnh hiện nay, khi không ít ngôi chùa đã được xây dựng lại hoặc tiếp tục chịu sức ép từ không gian bao quanh trong tiến trình đô thị hóa. Đây cũng là chỉ dấu thú vị, cho thấy cơ hội mở rộng hơn nữa dự án “Hành trình du lịch di sản Hà Nội”, không chỉ dừng lại trong phạm vi một địa phương.

Trong thời gian triển khai dự án, các đơn vị chủ trì và đối tác đã có những hoạt động mở rộng nghiên cứu tư liệu Hán Nôm và bản đồ cổ liên quan di sản tín ngưỡng đặc trưng vùng đông bắc. Tiếp đó, trong tháng 8/2025, một tọa đàm về di sản tư liệu và du lịch di sản, tiềm năng hợp tác và phát triển bền vững đã được tổ chức tại tỉnh Quảng Ninh, thu hút sự tham gia của nhiều nhà quản lý và nhà nghiên cứu trong cả nước. Đó là dịp để chính quyền địa phương, như tỉnh Quảng Ninh, cùng suy nghĩ về việc ứng dụng mô hình thực nghiệm lập hành trình du lịch di sản gắn liền với nghiên cứu học thuật bài bản và công nghệ số hóa, nhằm hướng đến các sản phẩm du lịch văn hóa bền vững hơn.