Khung pháp lý tài sản số

Cơ hội phát triển và những rủi ro tiềm ẩn

Ngày 1/3/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 05/CT-TTg, đề ra các nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, với mục tiêu đạt tốc độ tăng trưởng GDP hơn 8% trong năm 2025. Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam được giao nhiệm vụ đề xuất khung pháp lý quản lý, thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số.

Việt Nam đang chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của thị trường tiền số "ngầm". Hiện tại, có 17 - 20 triệu người Việt sở hữu ví tiền số. Dòng tiền giao dịch của thị trường vượt 100 tỷ USD. Còn theo thống kê của cổng thanh toán điện tử Triple-A, Việt Nam đứng thứ hai thế giới về tỷ lệ sở hữu tiền số, chỉ sau Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất.

Theo khảo sát của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA), năm 2024, người Việt mất khoảng 18.900 tỷ đồng do lừa đảo trực tuyến. Hình thức lừa đảo phổ biến nhất là mời gọi đầu tư vào các sàn giao dịch không rõ nguồn gốc. Có tới 70,72% người dùng từng nhận được lời mời đầu tư tài chính vào các sàn giao dịch không rõ nguồn gốc, dẫn đến nhiều nhà đầu tư mất trắng số vốn bỏ ra.

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam, nhấn mạnh: “Khi không có luật thì đối tượng lừa đảo không sợ, kể cả chúng ta có giải pháp an ninh”.

Thực tế, cuối năm 2024, khi triệt phá đường dây lừa đảo tiền ảo do TikToker Phó Đức Nam cầm đầu, Cơ quan Cảnh sát điều tra xác định có gần 3.000 người bị hại, nhiều tài sản của các đối tượng bị thu giữ, phong tỏa (ước tính hơn 5.200 tỷ đồng).

Tạo điều kiện tránh thất thu thuế

Nếu áp dụng mức thuế thu nhập cá nhân 0,1% như giao dịch chứng khoán, mỗi năm Việt Nam có thể thu về hơn 800 triệu USD tiền thuế từ giao dịch tài sản số. Bên cạnh đó, các nền tảng giao dịch thường áp dụng mức phí 0,01 - 0,8% mỗi giao dịch. Việc này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn tạo điều kiện để giám sát và điều tiết thị trường, bảo vệ nhà đầu tư trước các rủi ro.

Anh Trần Văn Dũng, một nhà đầu tư tài sản số lâu năm tại quận Thanh Xuân, Hà Nội, chia sẻ: “Là một nhà đầu tư, tôi thấy việc đầu tư tiền số tiềm ẩn nhiều rủi ro bởi giá cả dao động biên độ lớn, khung pháp lý tại Việt Nam chưa rõ ràng và tính bảo mật. Nếu Việt Nam lập một sàn giao dịch tài sản số, tôi có thể an tâm hơn trong việc đầu tư”.

Theo chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Trí Hiếu: “Hiện tại, Việt Nam chưa có quy định rõ ràng về tài sản số, khiến việc quản lý và vận hành gặp nhiều khó khăn. Nếu không có hành lang pháp lý chặt chẽ, thị trường này có thể trở thành “mảnh đất” của các hành vi lừa đảo, rửa tiền. Hơn nữa, nếu không có biện pháp bảo vệ an ninh mạng tốt, nhà đầu tư có thể mất tài sản chỉ trong vài giây. Đồng thời, không giống như các loại tài sản truyền thống, giá trị của tài sản số có thể dao động mạnh, gây ra rủi ro lớn cho nhà đầu tư”.

Đồng tình với quan điểm trên, TS Đặng Minh Tuấn (Viện trưởng Nghiên cứu ứng dụng công nghệ CMC) cho biết: “Ý chí và quyết tâm rất lớn của lãnh đạo Đảng và Nhà nước là muốn Việt Nam trở thành trung tâm tài chính ít nhất là ở trong khu vực và có thể bắt kịp xu thế của thế giới. Mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã có những chỉ đạo rất cụ thể về lĩnh vực tài sản số và công nghệ blockchain. Với ý chí rất lớn như vậy, hy vọng sẽ sớm có những khung pháp lý”.

Học hỏi từ các quốc gia trên thế giới

Singapore đã thiết lập một khung pháp lý rõ ràng cho các dịch vụ thanh toán kỹ thuật số, bao gồm cả tiền điện tử, thông qua Đạo luật Dịch vụ thanh toán (Payment Services Act). Đạo luật này yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán phải đăng ký và tuân thủ các quy định về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố.

Tại châu Âu, Liên minh châu Âu đã đề xuất Quy định về Thị trường tài sản tiền điện tử (MiCA) nhằm tạo ra một khung pháp lý toàn diện cho tài sản số, bảo đảm sự minh bạch và bảo vệ nhà đầu tư. Quy định này đặt ra các yêu cầu về cấp phép cho các nhà cung cấp dịch vụ tài sản số và quy định về phát hành tài sản số.

TS Nguyễn Tấn Sơn (Chủ nhiệm cấp cao Bộ môn Kế toán và Luật tại RMIT Việt Nam) đề xuất, Việt Nam có thể tận dụng kinh nghiệm quốc tế để phát triển khung pháp lý rõ ràng cho tiền mã hóa. Ông cho rằng, bước đầu tiên là xác định xem tiền mã hóa như bitcoin là tài sản hay chứng khoán, giúp làm sáng tỏ việc quản lý giao dịch và bảo vệ nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, Việt Nam có thể thiết lập cơ chế “sandbox” - khuôn khổ thử nghiệm có kiểm soát dành cho công nghệ tài chính, cho phép các doanh nghiệp thử nghiệm dịch vụ tài sản số dưới sự giám sát của cơ quan quản lý trước khi chính thức triển khai rộng rãi. Ngoài ra, việc thành lập một cơ quan giám sát chuyên trách về tài sản số và blockchain, giống như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đối với thị trường chứng khoán, cũng là một đề xuất đáng cân nhắc. Cơ quan này có thể chịu trách nhiệm cấp phép, kiểm soát rủi ro và bảo đảm tính minh bạch của các sàn giao dịch.

Việc xây dựng khung pháp lý cho tài sản số không chỉ giúp kiểm soát thị trường hiệu quả hơn mà còn mở ra cơ hội để Việt Nam trở thành trung tâm công nghệ tài chính trong khu vực. Tuy nhiên, để làm được điều này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, chuyên gia kinh tế và cộng đồng doanh nghiệp. Nếu được thực hiện đúng cách, Việt Nam hoàn toàn có thể biến tài sản số thành một động lực tăng trưởng kinh tế mới, thay vì để nó nằm trong "vùng xám pháp lý" đầy rủi ro như hiện nay.