Dù đạt mức tăng trưởng ấn tượng nhưng ngành dừa vẫn cần một chiến lược tổng thể được hoạch định ở tầm quốc gia. Hài hòa lợi ích của tất cả các thành phần trong chuỗi liên kết sẽ là nền tảng cho ngành dừa phát triển bền vững.
Cân đối cung - cầu, phát triển về chiều sâu
Thực tế những năm qua, ngành dừa đã góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, tăng thêm giá trị sử dụng đất, tạo thu nhập cho hơn 400.000 hộ nông dân tại Việt Nam. Là cây trồng đa giá trị, toàn bộ cây dừa (xơ, gáo, lá, thân, chồi, cùi, củ hũ, rễ) đều có thể được tận dụng tối đa. Bên cạnh đó, du lịch vườn dừa cũng là một hướng đi mở ra nhiều tiềm năng phát triển trong tương lai. Ngoài giá trị kinh tế thì dừa còn có giá trị về mặt xã hội khi tạo ra rất nhiều việc làm cho mọi thành phần. Đặc biệt, giá trị môi trường của cây dừa mang lại cũng không hề nhỏ. Nếu tính 5 USD/tín chỉ carbon thì cây dừa 10 năm tuổi mang lại giá trị tương ứng 7,9 triệu - 8,6 triệu đồng/ha tùy loại.
Theo Quyết định 431/2024/QĐ-BNN-TT của Bộ NN và PTNT, mục tiêu đến năm 2030, diện tích dừa được giữ ổn định 200.000 ha. Con số này đến nay đã đạt được, tuy nhiên quy mô sản xuất của ngành dừa còn manh mún, nhỏ lẻ. Nhiều địa phương đang phải đối mặt với tình trạng sâu bệnh, phát triển giống dừa chưa qua chọn lọc, thiếu đầu tư chăm sóc khiến năng suất thấp, ảnh hưởng đến thu nhập của người trồng.
Các chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp cho rằng, ngoài đề án phát triển cây dừa đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, các tỉnh cần có đề án phát triển riêng cho ngành dừa mỗi địa phương. Đặc biệt, đề án này phải đặt trong tổng thể bài toán cung - cầu, bảo đảm cân đối giữa năng lực sản xuất nguyên liệu dừa trái và năng lực chế biến, tiêu thụ của thị trường. Về lâu dài, chế biến sâu vẫn là hướng đi giúp ngành dừa phát triển bền vững.
Các sản phẩm chế biến từ dừa đều mang lại giá trị cao gấp nhiều lần xuất khẩu thô. Như cơm dừa nạo sấy có giá trị xuất khẩu cao gấp 5 lần dừa trái. Trong khi đó, bột sữa dừa giá trị cao gấp 4 lần, sữa dừa và kem dừa có giá cao gấp 2 lần cơm dừa nạo sấy. Dầu dừa tinh khiết cũng có giá trị cao gấp 10 lần dầu dừa thô...
Bà Nguyễn Thanh Thủy, Vụ trưởng Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Bộ NN và PTNT cho biết: Phát triển ngành dừa cần đi sâu vào chất lượng, chế biến thành nhiều mặt hàng khác nhau. Cây dừa gần như không bỏ đi thứ gì, đây là tiền đề quan trọng nhằm phát triển nông nghiệp tuần hoàn. Để cây dừa tránh được những rủi ro về thị trường, cần có thêm những sản phẩm mới, tích hợp được các giá trị khác nhau từ cây dừa. Từ đó, mới tránh được tình trạng giá dừa xuống thấp như thời gian qua.
Đồng bộ chính sách
Việc tạo cơ chế, chính sách cho chuỗi giá trị dừa phát triển đang được nhiều địa phương quan tâm. Tại Bến Tre, những chính sách nhằm khai thác tối đa giá trị cây dừa bước đầu đã mang lại hiệu quả. Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre Trần Ngọc Tam cho biết: Bến Tre luôn xác định xây dựng vùng sản xuất tập trung gắn phát triển chuỗi giá trị dừa là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Hàng loạt cơ chế, chính sách thu hút đầu tư, tăng cường đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ vào sản xuất, chế biến dừa đã được ban hành. Nhờ tích cực đổi mới nên chất lượng các sản phẩm chế biến từ dừa không ngừng được nâng lên, giúp địa phương thu về hơn 400 triệu USD trong năm qua.
Tại vùng dừa lớn thứ hai của cả nước, Trà Vinh cũng kịp thời ban hành các chính sách đưa cây dừa thành cây trồng chủ lực. Hiện, ngành nông nghiệp tỉnh Trà Vinh đang khẩn trương hoàn thiện đề án phát triển ngành dừa đến năm 2030, định hướng đến năm 2050. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trà Vinh Nguyễn Quỳnh Thiện cho biết: Để phát triển bền vững, Trà Vinh đã chủ động phối hợp xây dựng, quản lý tốt các sản phẩm, thương hiệu, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý từ cây dừa. Trong đó, tỉnh ưu tiên thu hút đầu tư dự án xây dựng nhà máy chế biến, quan tâm tới bảo tồn, nhân giống dừa có chất lượng cao, đặc biệt là giống dừa sáp đặc sản.
Nằm trong vùng dừa Đồng bằng sông Cửu Long, Tiền Giang cũng ban hành nhiều chính sách hỗ trợ nông dân, doanh nghiệp đầu tư phát triển ngành dừa hướng tới xuất khẩu. Giám đốc Sở Công thương Tiền Giang Lưu Văn Phi cho biết: Chuỗi giá trị dừa rất cần các cơ sở hạ tầng thiết yếu như: kho, bãi, bảo quản, chế biến, vận tải, logistics. Địa phương đang “trải thảm” mời gọi doanh nghiệp vào đầu tư phát triển vùng nguyên liệu, đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ chế biến sau thu hoạch. Đặc biệt, vấn đề phát triển nguồn nhân lực cho ngành dừa cũng được chúng tôi rất quan tâm trong những năm qua.
Hướng tới xuất khẩu bền vững, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Tiền Giang Phạm Văn Trọng chia sẻ: Các cấp, các ngành, các doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân trên địa bàn tỉnh sẽ đẩy mạnh hơn nữa việc liên kết theo chuỗi giá trị, giải quyết đầu ra sản phẩm gắn với ứng dụng khoa học - công nghệ, sản xuất theo hướng hữu cơ. Trong thời gian tới, địa phương sẽ tiếp tục nhân rộng các mô hình hay, mang lại giá trị kinh tế lớn để thúc đẩy ngành công nghiệp chế biến dừa phát triển mạnh mẽ.
Liên kết chặt chẽ
Cuối năm 2024, tại Lễ hội trái cây Việt Nam tổ chức ở Bắc Kinh, nhiều doanh nghiệp nước ngoài, có nguồn lực mạnh đã bày tỏ sẵn sàng thâm nhập thị trường Việt Nam. Kỳ vọng sự tham gia của dòng vốn FDI vào lĩnh vực chế biến dừa, TS Nguyễn Hùng Cường cho rằng: “Câu chuyện được mùa mất giá phải được giải quyết bằng cách tổ chức lại sản xuất, chuẩn hóa ngành hàng, thông tin minh bạch thị trường xuất khẩu, nội địa. Đến lúc ngành dừa Việt Nam phải cạnh tranh bằng chất lượng chứ không phải hạ giá. Các doanh nghiệp cần có chiến lược nâng giá bán sản phẩm ở các thị trường sau đó quay trở lại hỗ trợ giá mua cho người dân, thay vì tìm cách thu mua nguyên liệu giá thấp và bán rẻ như hiện nay”.
Ngành dừa đang dần có vai trò rất quan trọng và cần được coi như một bộ phận không thể thiếu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam. Đây là chuỗi khá lớn có mức độ liên kết rộng, với khoảng 30% sản phẩm được chế biến sâu phục vụ xuất khẩu. Dự báo trong tương lai, nhu cầu thị trường đối với sản phẩm dừa ngày càng tăng, đặc biệt ở các thị trường Mỹ, Trung Quốc, Trung Đông.
TS Nguyễn Quang Dũng, Viện trưởng Quy hoạch & Thiết kế nông nghiệp (Bộ NN và PTNT) nhận định: Việt Nam có lợi thế so sánh rất tốt để phát triển ngành dừa. Ở tầm quốc gia, dừa đã được phê duyệt là một trong sáu cây công nghiệp chủ lực. Vì vậy, ngay từ bây giờ, cần đẩy mạnh triển khai xây dựng mô hình liên kết sản xuất giữa người trồng với các doanh nghiệp, giữa các doanh nghiệp với hiệp hội ngành hàng, trong đó nòng cốt là Hiệp hội Dừa, các chi hội và doanh nghiệp chế biến. Đặc biệt, chúng ta cần lựa chọn ra các tập đoàn, doanh nghiệp lớn có đủ năng lực về vốn, khoa học công nghệ và thị trường để dẫn dắt chuỗi giá trị. Liên kết không chỉ là câu chuyện giữa các thành phần trong chuỗi mà cần tính đến giữa các địa phương, đặt trong quan hệ lợi ích của cả vùng trồng và quốc gia.
Dừa Việt Nam đang trở thành mặt hàng xuất khẩu với giá trị cao, từ con số 180 triệu USD kim ngạch xuất khẩu năm 2010, ngành dừa phát triển mạnh mẽ, đạt hơn 900 triệu USD vào năm 2023 và vượt mốc 1 tỷ USD trong năm 2024.
