1. Có thể khẳng định: Không một đô thị nào trên thế giới lại thiếu vắng mầu xanh của cây cối. Việt Nam là nước có khí hậu nhiệt đới gió mùa, độ ẩm cao, thuận lợi cho cây cối phát triển, bốn mùa cây trái xanh tươi. Ở nước ta, cây xanh trong thành phố lớn còn là một loại biểu tượng, là ký ức không thể dễ quên cho những ai đã từng sống ở đó.
Cùng với tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế, tốc độ đô thị hóa nhanh cùng sự tăng trưởng kinh tế của đất nước, diện mạo đô thị không ngừng thay đổi theo hướng văn minh, hiện đại.
Vậy nhưng, sự phát triển nhanh (và thậm chí có phần nóng vội) đã tạo nên độ tương phản sâu sắc giữa hình thái kiến trúc của đô thị trung tâm (thành phố cũ) với phần mở rộng (các khu đô thị mới, đường phố mới). Nếu như ở khu vực trung tâm nội đô, về cơ bản vẫn là hệ thống đường phố cũ, hầu hết xây dựng từ đầu thế kỷ 20 rộng 10-15m với hàng vạn cây xanh có tuổi đời từ vài mươi năm đến gần thế kỷ. Còn ở khu vực phát triển là những khu đô thị mới, đường phố mới rộng hàng vài chục mét, với những tòa nhà cao 20-30-40 tầng kiến trúc hiện đại được xây dựng bằng công nghệ tiên tiến và vật liệu mới. Thế nhưng, chính tại những nơi được coi là hình ảnh lãng mạn của kiến trúc đô thị thời mở cửa lại rất thiếu cây xanh, mặt nước, không gian công cộng…
2. Tại một Hội thảo khoa học gần đây do Hiệp hội Cây xanh, công viên Việt Nam tổ chức, nhiều chuyên gia đã cảnh báo, sự thiếu hụt diện tích cây xanh ở Hà Nội đã và đang đem đến nhiều hậu quả xấu đối với sức khỏe con người và môi trường sống, trong khi tốc độ đô thị hóa nhanh, mật độ xây dựng cao, hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu đang diễn ra rất phức tạp.
Hiện nay, tỷ lệ cây xanh tính theo đầu người ở Hà Nội chưa đến 2 m2 (trong khi đó Xin-ga-po là 30 m2, Xơ-un: 41 m2 hay Béc-lin: 50 m2...). Theo Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến 2030 tầm nhìn 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, tỷ lệ cây xanh trung bình cũng mới đạt 10 m2/người (tiêu chuẩn mà Liên hợp quốc đề ra là 39 m2/người). Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, mà quan trọng nhất là việc quản lý lỏng lẻo, thiếu kiểm soát, hay điều chỉnh trong thực thi các quy hoạch đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Công tác quản lý cây xanh cũng còn nhiều bất cập. Việc lựa chọn loại cây trồng phù hợp với thổ nhưỡng, bảo đảm an toàn và tạo cảnh quan cho đô thị, cũng như kỹ thuật trồng cây, chăm sóc cây chưa được quan tâm đúng mức. Việc thiếu phối hợp trong cải tạo hệ thống kỹ thuật hạ tầng đô thị đã dẫn đến việc vỉa hè đường phố bị đào bới lung tung, làm bộ rễ của cây bị ảnh hưởng, thậm chí nhiều cây bị chặt gần hết rễ, dẫn đến tình trạng cây đổ bất kỳ lúc nào, gây thiệt hại về người và tài sản của người dân. Một bộ phận cư dân rất thiếu ý thức giữ gìn, bảo vệ cây xanh đường phố, nhiều cây bị “bức tử”.
Cách đây hai năm, Hà Nội có chủ trương thay thế cây xanh lâu năm, bị già cỗi, sâu mục dễ gãy đổ mỗi khi mưa bão để trồng cây mới nhằm bảo đảm an toàn cho môi trường sống. Tuy nhiên, trong quá trình thực thi, do yếu kém trong điều hành, quản lý của ngành chức năng cũng như sự vô trách nhiệm của một số cán bộ đã dẫn đến việc hàng trăm cây xanh lâu năm đang phát triển tốt bị chặt hạ hàng loạt, gây bức xúc trong nhân dân và bị công luận phản đối. Hiện nay, Hà Nội đang tích cực thực hiện mục tiêu tới năm 2020 sẽ trồng mới một triệu cây xanh. Và trên nhiều đường phố mới, các dải phân cách… hàng nghìn cây xanh đã được trồng, chống đỡ cẩn thận đang hồi phục và phát triển tốt.
Thế nhưng, cũng phải nói rằng, việc trồng cây như thế nào cũng cần phải được nghiên cứu kỹ. Không phải cứ có đất là trồng. Chúng ta đã có bài học về việc trồng quá nhiều cây hoa sữa ở một số tuyến phố, gây ngột ngạt, khó chịu, thậm chí dị ứng, ảnh hưởng đến đời sống của người dân, buộc cơ quan chức năng đã phải chặt bớt. Thời gian qua, việc ồ ạt trồng cây hoa ban, vốn chủ yếu sống ở vùng núi cao Tây Bắc nước ta cũng khiến không ít chuyên gia tỏ ý chưa hài lòng. Theo các chuyên gia, cây xanh trong đô thị phải đa dạng sinh học, là những loại cây thích nghi với thổ nhưỡng, điều kiện sống trong đô thị, thân cây thẳng, tán rộng bốn mùa xanh tươi, rễ ăn sâu, hoa trái đẹp, có mùi hương, không gây độc hại (như sấu, bàng Đài Loan, phượng vĩ, bằng lăng, muồng vàng…). Mỗi đường phố chỉ nên trồng nhiều nhất là hai loài cây. Kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới, cần chọn cây có đường kính gốc từ 10 đến 20cm và cao 5-6m, để cây được trồng chóng phục hồi và phát triển.
3. Thế giới hôm nay đang phát triển theo hướng kiến trúc xanh, đô thị xanh, nhằm tạo dựng môi trường sống bền vững, thân thiện giữa con người với con người, con người với thiên nhiên, trước hiểm họa của biến đổi khí hậu và sự ô nhiễm bầu không khí ngày càng tăng do chính con người gây ra trong quá trình xây dựng.
Hà Nội và các đô thị Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng phát triển đó. Trước sự suy giảm môi trường sống, chất lượng sống trong đô thị ở nước ta hiện nay, các cơ quan chức năng và cả người dân cần chung tay góp sức để tạo dựng môi trường sống xanh, an toàn, bền vững, hài hòa với thiên nhiên, phù hợp với điều kiện sống và bản sắc văn hóa.
