Băn khoăn giữa lương “đủ sống” và “sống đàng hoàng”

Còn lâu mới đạt mức “sống đàng hoàng”

Lương đủ sống được các chuyên gia nghiên cứu định nghĩa đó là mức lương mà người lao động (NLĐ) nhận được cho thời gian làm việc bình thường đủ để duy trì mức sống đàng hoàng cho bản thân và gia đình. Vì thế nó khác hẳn với khái niệm lương tối thiểu đang được áp dụng để làm căn cứ trả lương cho NLĐ hiện nay. Sự khác biệt thể hiện ở các mức tiêu chí gồm thực phẩm, nước, nhà ở, giáo dục, y tế, giao thông, quần áo, và các nhu cầu thiết yếu khác cũng như chi phí dự trù cho các sự việc phát sinh ngoài dự tính.

Nhóm nghiên cứu đã thực hiện khảo sát số liệu từ tháng 3-2016 tại TP Hồ Chí Minh (thuộc vùng 1), Sóc Trăng, Thái Bình (thuộc vùng 4) với các đối tượng công nhân ngành may và công nhân chế biến tôm. Kết quả mà TS Đỗ Quỳnh Chi thay mặt nhóm nghiên cứu công bố, cho thấy, để có “mức sống đàng hoàng tối thiểu” tại khu vực TP Hồ Chí Minh, NLĐ cần được trả mức lương đủ sống là 6,435 triệu đồng. Mức lương này được nhóm nghiên cứu tính toán trên cơ sở nhu cầu chi tiêu của một hộ gia đình điển hình với hai người lớn và hai trẻ em. Với mức bình quân mỗi gia đình có 1,78 lao động làm toàn thời gian, thu nhập của cả gia đình hằng tháng sẽ được phân chia theo năm mục chính: Dành cho thực phẩm là khoảng 3,77 triệu, chi phí cho nhà cửa (thuê nhà) của cả gia đình bình quân là khoảng 2 triệu, cho các khoản chi tiêu khác ngoài tiền ăn và nhà ở là xấp xỉ 4 triệu, các loại bảo hiểm và phí trừ vào lương là 675.000 đồng.

Kết quả nghiên cứu cũng đưa ra tổng lương của NLĐ ngành may tại TP Hồ Chí Minh hiện là 4,812 triệu đồng, bao gồm lương cơ bản, trợ cấp chuyên cần, trợ cấp chi phí sinh hoạt; thưởng Tết; thưởng cuối năm; bữa ăn ca 15.000 đồng/ngày. Như vậy, so với mức lương đủ sống là 6,435 triệu đồng, tổng lương của NLĐ TP Hồ Chí Minh thấp hơn 1,623 triệu đồng.

Tương tự, ở khu vực nông thôn với hai địa bàn khảo sát là Thái Bình và Sóc Trăng, mức lương đủ sống đàng hoàng tối thiểu đối với NLĐ là 3,99 triệu đồng. Với bình quân 1,87 lao động làm toàn thời gian trong mỗi hộ gia đình điển hình có hai vợ chồng và hai người con, tiền lương cũng được phân chia như trên. Tương tự, tổng lương của NLĐ chế biến tôm ở tỉnh Sóc Trăng/Thái Bình là 3,20 triệu đồng, gồm lương cơ bản, trợ cấp trách nhiệm, thưởng cuối năm, thưởng Tết, trợ cấp hiện vật. Như vậy, lương của NLĐ Sóc Trăng/Thái Bình nhận được thấp hơn 790.000 đồng.

Nhóm nghiên cứu cũng cho biết, trong số những người được khảo sát, số người có mức lương đủ sống đàng hoàng không nhiều. Đơn cử như: NLĐ ngành may

TP Hồ Chí Minh, làm thợ cắt có mức lương cao hơn, nhưng chỉ chiếm từ 5 đến 7%, còn lại đa số thấp hơn 15 - 20% mức lương đủ sống. NLĐ ở tỉnh Sóc Trăng không ai đạt được mức lương đủ sống. Và, nếu bỏ làm tăng ca thì thu nhập của họ rất thấp.

Cần nhìn nhận nhiều yếu tố

Nhìn vào kết quả của nhóm nghiên cứu theo Phương pháp lương đủ sống Anker của tổ chức ISEAL Alliance (Hiệp hội xúc tiến xã hội và môi trường chuyên thiết lập các tiêu chuẩn xã hội và môi trường) nói trên cho thấy có nhiều điểm khác biệt so với các phương pháp khác. Thứ nhất, phương pháp này nhấn mạnh sự tham gia của người dân địa phương và các tổ chức để tăng độ tin cậy và sự chấp nhận của các đối tác. Thứ hai, không lặp lại các điều kiện đói nghèo mà hướng tới mức sống đàng hoàng cho NLĐ. Thứ ba, chi phí nhà ở và thực phẩm sử dụng theo tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế, bảo đảm mức sống chấp nhận được. Thứ tư, là đã kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp và đã tính đến các cấu phần lương đủ sống so với lương thực trả cho NLĐ.

Tuy nhiên, do tính chất lấy mẫu để khảo sát chưa đủ lớn vì chỉ khảo sát 80 công nhân ngành may của bốn nhà máy tại TP Hồ Chí Minh và 40 công nhân chế biến tôm của hai nhà máy ở Thái Bình và Sóc Trăng nên vẫn còn nhiều ý kiến băn khoăn rằng, liệu mức “sống đàng hoàng” như công bố đã thật sự đàng hoàng chưa, khi mà mức “đủ sống” thực tế đã xấp xỉ hoặc còn lớn hơn?

Nói về vấn đề mức “lương đủ sống” trong tương quan với tốc độ phát triển kinh tế của đất nước, vùng miền, lạm phát, theo Oxfam, Việt Nam đang trải qua thời kỳ lạm phát cao, trung bình cho giai đoạn 2007- 2012 là 13,05%, nên sẽ là rất khó khi chúng ta chỉ nhằm cải thiện mức sống của NLĐ bằng lương, mà tạo sức ép lên chỉ số lạm phát, mất cân đối thu chi ngân sách. Có ý kiến cho rằng “lương đủ sống” phụ thuộc vào tăng năng suất lao động của từng doanh nghiệp, đơn vị. Tức là năng suất lao động tăng thì lương ắt sẽ tăng và ngược lại. Bà Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) cho rằng, tiền lương của NLĐ phải được trả gắn với năng suất lao động. Chúng ta phải thực hiện cơ chế chia sẻ từ lợi nhuận. Lương sẽ tăng khi năng suất lao động tăng và ngược lại. Phải hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và NLĐ. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng “xuôi chèo mát mái” khi mà các ông chủ doanh nghiệp, người đứng đầu đơn vị không muốn chia sẻ lợi ích với NLĐ.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Huỳnh Tấn Tài, Chủ tịch CĐ Công ty Hong Ik Vina, khẳng định, thu nhập bình quân của công nhân khoảng 5 triệu đồng/người/tháng. Với mức thu nhập như vậy, chỉ công nhân độc thân mới sống được, còn công nhân có gia đình thì vô cùng khó khăn chứ chưa thể nói sống đàng hoàng được.