1/Quốc lộ 4D, con đường chính về phố núi Than Uyên rực rỡ cờ hoa, cả tháng này, đồng bào các dân tộc náo nức chuẩn bị chào đón ngày hội. Ngay từ sáng sớm gia đình già bản người H’Mông, Vàng A Sung ở Mù Cang Chải (Yên Bái) đã có mặt tại sân vận động thị trấn huyện, nơi diễn ra các sự kiện lễ hội. Bên bát thắng cố dậy mùi thảo quả, đượm vị mắc khén (hạt tiêu rừng), cả nhà già Sung ai cũng vui, chẳng ngại quãng đường hơn 100km về vui Tết.
Già Sung lần lượt giới thiệu 10 thành viên trong gia đình trong trang phục truyền thống. Già kể: Than Uyên là quê mình, trước đây gia đình định cư ở bản Huổi Hằm, xã Mường Cang (Than Uyên), sau này theo con cháu về Mù Cang Chải. Từ nhỏ đám trẻ người H’Mông như ta ngoài Tết cổ truyền, thì Tết Độc lập 2/9 là một cái tết to. Nhớ lời truyền dạy cha ông, mình vẫn căn dặn con cháu hằng năm vào ngày này phải treo mới cờ Tổ quốc, trang trí lại bàn thờ. Đặc biệt là ảnh Bác Hồ phải trang trọng, thành kính, cỗ bàn không quan trọng ít nhiều, nhưng bánh chưng, hoa quả tươi và thịt heo là phải có. Ngày này trước khi xuống núi vui Tết, theo truyền thống gia đình mình truyền lại, người lớn nhất trong nhà phải nói chuyện cùng con cháu về công lao Bác Hồ, về cách mạng và ý nghĩa của ngày 2/9 Tết Độc lập…”.
2/Có lẽ vui nhất là anh chàng dân tộc Thái - Vàng Văn Thượng, bởi anh đã hoàn thành tâm nguyện mà bao nhiêu ngày vẫn âu lo, giờ như trút bỏ. Anh hãnh diện giới thiệu với chúng tôi về cha mình, ông Vàng Văn Ón (77 tuổi) bằng tất cả sự kính trọng, biết ơn của một người con với đấng sinh thành. Vàng Văn Thượng chia sẻ: “Bố mình là thương binh hạng 4, mỗi lần trái gió, cánh tay bố lại đau, hai năm do dịch Covid-19 không tổ chức Tết Độc lập, bố nhớ lắm. Cũng may giờ đường bản đã cứng hóa, chỉ chạy xe máy gần 1 giờ đồng hồ là về phố huyện, không như trước kia đi mất nửa ngày vì đường khó đi. Về đây, thấy bố phấn chấn, khỏe ra mình vui lắm!”.
Nhấm ngụm trà San tuyết, sản phẩm OCOP thương hiệu đất chè Than Uyên, ông Vàng Văn Ón bộc bạch: “Cả tháng nay, thấy con cháu tíu tít áo quần, đồ đạc chuẩn bị cho ngày xuống núi vui Tết Độc lập mà trong lòng như trống giục, cũng muốn xuống huyện dự Tết lắm, nhưng các con lo sức khỏe. Biết là vậy, nhưng già này nhất quyết phải xuống núi, hai năm rồi chưa đi đâu, nhớ bà con lắm, không biết phố huyện thay đổi thế nào. Từ nhỏ Tết Độc lập là tết to, tết chính của bà con các dân tộc Than Uyên, không được đi chơi thì buồn lắm…”.
3/Năm nay, Tết Độc lập dài hơn mọi năm, bởi là năm kỷ niệm tròn 70 năm ngày giải phóng huyện, cô giáo Đinh Hồng Nhung đang tất bật tập luyện trong màn múa xòe “Tiếng gọi Tây Bắc”, với sự góp mặt của hơn 1.500 diễn viên quần chúng và nghệ nhân. Có lẽ những điệu xòe Thái đặc trưng của vùng “đất gió” đã ngấm vào trong cô từ nhỏ, bởi Than Uyên là quê hương thứ hai của gia tộc cô.
Nhung là thế hệ thứ ba định cư tại Than Uyên, cô vốn quê gốc Xuân Trường (Nam Định), có bà ngoại là Bùi Thị Lập, đội viên Đội du kích Hoàng Ngân (Hưng Yên). Những năm 60 của thế kỷ trước, thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước lên xây dựng vùng kinh tế mới, thế hệ ông cha của chị đã tình nguyện lên Than Uyên lập nghiệp. Ở bản cùng bà con, nhìn con trẻ đói chữ mà thương. Lớn lên Nhung quyết định theo học ngành sư phạm. Giờ thì cái chữ của cô giáo Nhung đi khắp các vùng bà con người H’Mông, người Thái, người Dao Than Uyên, nghe bà con kể, cô Nhung là người nối dài những cánh tay, những địa chỉ đỏ để mỗi dịp vào năm học mới, hay mùa rét về có sách vở, áo ấm cho con em đồng bào.
Tạm gác câu chuyện của những người dân “đất gió” kể về mảnh đất 70 năm thoát khỏi ách thống trị thực dân để vui trong điệu khèn, những vòng xòe đoàn kết bất tận. Vũ điệu uyển chuyển, nhịp nhàng hòa trong sắc mầu thổ cẩm, cùng những ánh mắt, nụ cười của du khách bốn phương về vui tết. Tết Độc lập mừng Quốc khách 2/9 đã trở thành nét văn hóa truyền thống riêng có của người “đất gió” Than Uyên.
