Nguy cơ cạn kiệt nguồn dự trữ
Nhân Ngày Nước thế giới (22/3), Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của LHQ (UNESCO) công bố bản báo cáo, trong đó nhấn mạnh cảnh báo về nguy cơ cạn kiệt nguồn dự trữ nước ngầm. Báo cáo được công bố tại Diễn đàn Nước thế giới lần thứ 9 tổ chức tại thị trấn Diamniadio, gần Thủ đô Dakar của Senegal. Trong bối cảnh các hồ nước lớn trên thế giới đang bị thu hẹp lại, dòng chảy của các sông và suối dần cạn kiệt, các nhà khoa học cho rằng, nguồn dự trữ tài nguyên nước cuối cùng của Trái đất là nguồn nước ngầm. Tuy nhiên, hiện nay nguồn nước ngầm cũng đang đối mặt các thách thức nghiêm trọng, gây cạn kiệt nguồn dự trữ và ô nhiễm.
Nguồn nước dự trữ trên bề mặt Trái đất trong hồ, đầm và đập chứa là các nguồn hữu hạn, chi phí khai thác cao, thường chịu ảnh hưởng của tình trạng ô nhiễm và biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, các phương pháp khai thác nguồn nước bề mặt cũng kéo theo nhiều hậu quả về sinh thái và xã hội. Biến đổi khí hậu và tình trạng khai thác, sử dụng nước một cách thiếu quy hoạch đang khiến nguồn cung nước bề mặt tại các hồ và đập chứa đang dần cạn kiệt. Năm 2018 có 3,6 tỷ người trên thế giới không có đủ lượng nước sử dụng trong ít nhất một tháng và con số này được dự báo sẽ tăng lên tới 5 tỷ người vào năm 2050.
Do sự gia tăng dân số và những thay đổi trong tập quán canh tác, nhu cầu về nước bùng nổ trên Trái đất, khiến nguồn nước bị khai thác nhiều hơn. Các nhà khoa học đã bày tỏ lo ngại về tốc độ cạn kiệt của các nguồn nước, nhất là nguồn nước ngầm. Vào đầu thế kỷ này, ước tính Trái đất sẽ mất khoảng 100 đến 200 km3 nước ngọt, chiếm 15% đến 25% tổng lượng nước khai thác mỗi năm.
Tình trạng khai thác quá mức các nguồn nước có thể kéo theo những hậu quả nghiêm trọng như sụt lún đất và tranh chấp nguồn nước. Năm 2018, khi Ấn Độ trải qua cuộc khủng hoảng nước nghiêm trọng nhất trong lịch sử, một cơ quan nghiên cứu của chính phủ nước này dự báo ít nhất 40% trong số 1,3 tỷ dân Ấn Độ sẽ không có nguồn nước sạch ổn định vào năm 2030. Các đợt hạn hán cũng xảy ra thường xuyên hơn khi khí hậu ngày càng nóng lên, khiến đời sống và hoạt động sản xuất của người nông dân khó khăn hơn, trong khi tình trạng tranh chấp nguồn nước giữa các bang gia tăng.
Các chuyên gia của LHQ cảnh báo về sự sụt giảm mực nước nghiêm trọng trong hệ thống tầng chứa nước ngầm ở lưu vực sông Hằng-Brahmaputra, vùng đồng bằng rộng lớn phía bắc Trung Quốc, thung lũng miền trung California ở Mỹ… do việc khai thác quá mức. Tại Thủ đô Jakarta của Indonesia, tình trạng đô thị hóa diễn ra nhanh chóng cũng đã khiến các vùng tích nước dần biến mất, buộc người dân tăng phụ thuộc vào nguồn nước ngầm, khiến đại đô thị Jakarta sụt lún khoảng 5 đến 11 cm mỗi năm. Hiện tượng lún đất cũng được ghi nhận tại Bắc Kinh (Trung Quốc), Bangkok (Thailand), Venice (Italy), Houston (Mỹ), Mexico (Mexico)… do các nguồn nước ngầm bị khai thác quá nhanh.
Ngoài nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn ngước ngầm từ những yếu tố tự nhiên, phần lớn các nguy cơ ô nhiễm khác đến từ bề mặt, nhất là từ hoạt động nông nghiệp với việc phân bón hóa học hoặc sinh học ngày càng phổ biến hơn. Bên cạnh đó, các nguy cơ ô nhiễm phát thải từ cống rãnh, bãi rác, công nghiệp, đường sá... cũng đe dọa đến nguồn nước ngầm trên Trái đất. So nước bề mặt thì nước ngầm chịu ảnh hưởng ít hơn nếu xảy ra tình trạng ô nhiễm, nhưng một khi xảy ra thì sẽ khó để xử lý và bảo vệ hơn.
Nâng cao nhận thức về bảo vệ nước ngầm
Theo LHQ, nước ngầm sẽ dần trở thành yếu tố có vai trò hàng đầu để duy trì nguồn cung thiết yếu cho mọi sinh vật sống trên Trái đất. Nước ngầm đóng vai trò duy trì hệ sinh thái, dòng chảy của các con sông, ngăn chặn tình trạng sụt lún đất và xâm nhập mặn, là một phần quan trọng của các biện pháp nhằm thích ứng biến đổi khí hậu và là giải pháp quan trọng cho những nơi thiếu nước sử dụng an toàn.
Chuyên gia thuộc Chương trình Thủy văn quốc tế của UNESCO Alice Aureli cho biết, khi có hạn hán lớn, dịch bệnh nghiêm trọng hoặc sau một trận động đất, nguồn nước ngầm có thể giúp ích nhiều hơn so việc dùng máy bay để chuyển từng chai nước tới các nạn nhân. Nếu có kiến thức và kinh nghiệm, con người có thể tìm ra và sử dụng hiệu quả hơn nguồn nước ngầm hiện có.
Theo báo cáo của LHQ, ước tính tổng lượng nước ngọt trên Trái đất là khoảng 11,1 triệu km3 đến 15,9 triệu km3, trong đó lượng nước ngọt tại các tầng nằm sâu khoảng 2 km đầu tiên của vỏ Trái đất chiếm tới 99% trữ lượng toàn cầu. Tuy nhiên, vai trò to lớn của nguồn nước ngầm này lại thường không được hiểu rõ hoặc bị đánh giá thấp. UNESCO cho biết, nước ngầm hiện chiếm khoảng 50% lượng nước sinh hoạt trên toàn thế giới và 25% lượng nước được sử dụng để tưới tiêu. Song, việc quản lý nguồn tài nguyên này thường bị buông lỏng, đi đôi với đó là sự hạn chế về chuyên môn kỹ thuật tại một số khu vực trên thế giới, đặc biệt là ở châu Phi cận sa mạc Sahara.
Chuyên gia Richard Connor, tác giả chính của Báo cáo phát triển nước thế giới 2022 của LHQ, nhận định việc quản lý và khai thác các nguồn nước ngầm một cách bền vững chính là cơ hội lớn để thế giới thoát một cuộc khủng hoảng nước với hậu quả khôn lường. Điều này càng quan trọng hơn khi dân số thế giới mỗi ngày một tăng, kéo theo áp lực ngày càng lớn đối với các nguồn cung cấp nước.
Chuyên gia của LHQ kêu gọi hành động nhiều hơn để bảo vệ các mạch nước ngầm bằng cách củng cố năng lực cho các cơ quan bảo vệ môi trường, những quy định về bảo vệ môi trường và lực lượng giám sát thực thi. Các chính phủ cần đầu tư cho cơ sở hạ tầng nước, các cơ quan nghiên cứu về nguồn tài nguyên nước và đào tạo chuyên gia trong lĩnh vực này. Bên cạnh đó, nếu mỗi người có ý thức tiết kiệm thì sẽ giảm lượng nước đã qua sử dụng, giảm lượng nước cần được xử lý, giúp tiết kiệm năng lượng, chính là qua đó giúp bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu.
UNESCO dự báo trong 30 năm tới, do dân số tăng cũng như nhu cầu gia tăng trong các ngành công nghiệp và nông nghiệp mà lượng nước tiêu thụ mỗi năm sẽ tăng khoảng 1%. Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay nhấn mạnh rằng, con người ngày càng gây ô nhiễm hoặc làm cạn kiệt nguồn nước hiện có, do vậy cần tận dụng một cách thông minh hơn tiềm năng của nước ngầm và bảo vệ nguồn tài nguyên này khỏi nguy cơ ô nhiễm cũng như tình trạng khai thác quá mức.
“Nước ngầm - Biến nguồn tài nguyên vô hình thành hữu hình” là chủ đề LHQ chọn nhân Ngày Nước thế giới (22/3), nhằm nhấn mạnh vai trò quan trọng của nước ngầm trong hệ thống nước và điều kiện vệ sinh, nông nghiệp, công nghiệp, hệ sinh thái và thích ứng biến đổi khí hậu. Chủ đề năm nay hướng tới việc nâng cao nhận thức về nguồn nước vô hình này, thúc đẩy trao đổi hiểu biết và hợp tác từ đó tăng cường nhận thức về vai trò của việc bảo vệ và sử dụng bền vững nguồn nước ngầm.
Trong thông điệp nhân Ngày Nước thế giới năm 2022, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres nhấn mạnh, nước ngầm không thể nhìn thấy nhưng con người không thể vì thế mà không nghĩ và quan tâm đến nó. Tổng Thư ký LHQ kêu gọi mọi người trên thế giới đẩy mạnh cam kết tăng cường hợp tác giữa các ngành và hợp tác xuyên biên giới để có thể cân bằng bền vững giữa nhu cầu của con người và thiên nhiên; đồng thời khai thác, sử dụng bền vững nước ngầm cho các thế hệ hiện tại và tương lai.
