Hai năm chỉ có hai người
Lần này, vinh dự thuộc về nữ văn sĩ Ma-ri-a Tê-rê-xa An-đru-ết-tô (Ác-hen-ti-na) (ảnh) và họa sĩ Pi-tơ Xư-xơ (Séc).
Ma-ri-a Tê-rê-xa An-đru-ết-tô sinh năm 1954 tại tỉnh Coóc-đô-ba, cách thủ đô Bu-ê-nốt Ai-rét 700 km về phía Tây Tây Bắc. Bà có biên độ sáng tạo khá rộng, từ tiểu thuyết, thơ đến phê bình văn học. Tác phẩm của bà đề cập hàng loạt chủ đề: sự di cư, thế giới nội tâm, sự bất công, tình yêu, nghèo đói, bạo lực... được cả người lớn lẫn trẻ nhỏ yêu thích, từng giành nhiều giải thưởng văn chương trong nước và khu vực Nam Mỹ. Ở vòng chung khảo, bà đã vượt qua bốn tác giả khác: Pôn Phlây-sman (Mỹ), Bác-tơ Muê-ác-tơ (Bỉ), Giăng-Clốt Mua-lép (Pháp), Bli-an-ca Pít-xo-nô (I-ta-li-a). Ma-ri-a Tê-rê-xa An-đru-ết-tô được Ban Giám khảo giải sách thiếu nhi quốc tế An-đéc-xen ghi nhận là "làm chủ ngôn ngữ, đã tạo nên những tác phẩm quan trọng và độc đáo, rất chú trọng đến tính thẩm mỹ"...
Pi-tơ Xư-xơ (Séc, sinh năm 1949) là họa sĩ nổi tiếng nhờ những minh họa độc đáo cho các tạp chí Time, Newsweek, Esquire, The Atlantic Monthly và đặc biệt là các cuốn sách tranh cho thiếu nhi. Ông đã được chọn từ danh sách đề cử 30 họa sĩ có sự đa dạng trong thiết kế, kỹ thuật thể hiện nghệ thuật như: Mô-ha-mát A-li Ba-ni-a-xa-đi (I-ran), Giôn Bơ-ning-ham (Anh), Rô-giơ Men-lô (Bra-xin), Ha-bi-ơ Xa-ba-la (Tây Ban Nha)... Ban Giám khảo đánh giá cao "sự độc đáo phi thường và sức sáng tạo sâu sắc liên quan đến những câu chuyện rất phức hợp có thể được giải thích trên nhiều cấp độ khác nhau của Pi-tơ Xư-xơ".
Tôn vinh nhà kể chuyện vĩ đại
Giải sách thiếu nhi quốc tế An-đéc-xen được Hội đồng quốc tế về văn học cho thanh thiếu niên (IBBY) trực thuộc UNESCO thành lập năm 1956, trao tặng hai năm một lần vào các năm chẵn. Mới đầu, giải An-đéc-xen chỉ trao cho giới nhà văn, sau đó - từ 1966 bắt đầu vinh danh cả giới họa sĩ trình bày sách cho thiếu nhi nữa. Theo quy định, người được giải này phải đang còn sống và chỉ nhận huy chương, bằng chứng nhận, không có phần thưởng bằng tiền nhưng uy tín được công nhận toàn cầu. Cũng theo sáng kiến của Hội đồng, để tỏ lòng kính trọng và yêu quý nhà kể chuyện Ðan Mạch vĩ đại, từ năm 1967, ngày 2-4 (sinh nhật Han-xơ Cri-xti-an An-đéc-xen, 1805-1875) được tuyên bố là Ngày Sách Thiếu nhi quốc tế, giao cho một trong các nước thành viên của IBBY lần lượt đăng cai tổ chức.
Còn có giải thưởng An-đéc-xen khác do phía Ðan Mạch mới thành lập từ năm 2009, có phần thưởng 500.000 krôn Ðan Mạch (gần 100.000 USD).
Bao giờ rinh giải về ta?
Sách cho thiếu nhi của ta đang ở giai đoạn phát triển trên cả hai loại hình - sách chữ và sách tranh. Song, trong suốt 56 năm qua, chưa có tác giả Việt Nam nào được xướng danh ở giải sách uy tín này. Ðể tâm tìm hiểu, mới hay: điều lệ của giải có lẽ đã chưa được ta chú trọng? Ðiều kiện tiên quyết để được đề cử vào giải thưởng An-đéc-xen của IBBY là tác phẩm phải được ấn hành chí ít bằng ba thứ ngữ nước ngoài - như vậy, các nhà xuất bản phải chủ động lo liệu sao cho các tác giả của mình được dịch sang những thứ ngữ khác (đây quả là công việc quá sức đối với những nhà xuất bản cỡ trung hoặc cỡ nhỏ).
Việc truyền bá văn học thiếu nhi nói chung và văn hóa dân tộc nói chung phụ thuộc vào cả hai phía. Từ khách quan: các nhà xuất bản là đối tác ở nước ngoài phải có sẵn chuyên gia về văn học Việt Nam để có thể đọc và phát biểu ý kiến - muốn thế, phía chủ quan phải đầu tư vào khâu đào tạo, bồi dưỡng chuyên gia. Theo kinh nghiệm của nhiều nước ngoài, công việc này phải được giải quyết ở tầm cỡ quốc gia, như nhà nước đã và đang đối xử với điện ảnh.
