Ngày 24/12/2024, Đại hội đồng Liên hợp quốc chính thức thông qua Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (hay còn gọi là Công ước Hà Nội) và dự kiến tổ chức lễ mở ký vào cuối tháng 10 tại Hà Nội.
Bà Silvia Danailov, Trưởng Đại diện Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tại Việt Nam đã có những chia sẻ về những điều khoản mạnh mẽ nhằm bảo vệ trẻ em trên không gian mạng được đề cập trong Công ước này.
Phóng viên: Bà đánh giá như thế nào về việc đưa đối tượng trẻ em vào một Công ước quốc tế về tội phạm trên không gian mạng? Và Công ước đã đề cập tới những tội danh nào nhắm tới trẻ em trên không gian mạng?
Bà Silvia Danailov: Với tư cách là Trưởng Đại diện UNICEF tại Việt Nam và cũng là một người mẹ của hai con, tôi rất quan ngại về vấn đề này. Thế giới trực tuyến mang lại nhiều cơ hội to lớn để thúc đẩy quyền trẻ em, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn vô vàn thách thức và rủi ro.
Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng là một hiệp định mang tính bước ngoặt. Đây là hiệp ước toàn cầu đầu tiên tập hợp các quốc gia cùng hành động phòng, chống tội phạm mạng. Và đáng chú ý, công ước bao gồm những điều khoản mạnh mẽ nhằm bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.
Khi nói về tội phạm mạng liên quan đến trẻ em, chúng ta đang đề cập đến những hành vi đặc biệt nghiêm trọng như xâm hại tình dục trẻ em, mồi chài, gạ gẫm trực tuyến vì mục đích tình dục (“online grooming”), hay chia sẻ hình ảnh nhạy cảm mà không có sự đồng thuận. Tất cả những hành vi này đều được đề cập trực tiếp trong Công ước...
Thí dụ, Công ước quy định việc hình sự hóa hành vi sản xuất, phân phối và tàng trữ tài liệu xâm hại tình dục trẻ em và chính thức sử dụng thuật ngữ “tài liệu xâm hại tình dục trẻ em” (Child Sexual Abuse Material) thay cho cụm từ “nội dung khiêu dâm trẻ em”. Đây là một thay đổi quan trọng.
Công ước cũng xử lý hành vi mồi chài, gạ gẫm trực tuyến vì mục đích tình dục (online grooming) khi một người cố tình xây dựng lòng tin với trẻ nhằm mục đích bóc lột hoặc xâm hại sau đó. Hành vi thao túng này giờ đây được hình sự hóa một cách rõ ràng, ngay cả khi không có việc tiếp xúc trực tiếp.
Một điểm đáng chú ý khác là việc chia sẻ hình ảnh nhạy cảm mà không có sự đồng ý, bao gồm hình ảnh hoặc video riêng tư của trẻ em. Hậu quả của hành vi này có thể vô cùng nguy hiểm. Công ước cũng coi đây là một hành vi nghiêm trọng và công nhận đây là một hình thức xâm hại tình dục thông qua hình ảnh.
Điều đáng nói là Công ước này không chỉ đặt ra các quy tắc, mà còn thúc đẩy hợp tác toàn cầu, chia sẻ thông tin và tăng cường trách nhiệm giải trình xuyên biên giới. Việt Nam đã tham gia tích cực trong quá trình này, và có thể tự hào khi đăng cai Lễ mở ký Công ước Liên hợp quốc về phòng, chống tội phạm mạng. Các công ty công nghệ cũng cần có mức độ cam kết tương tự đối với trẻ em. Khi họ hành động có trách nhiệm và đặt lợi ích của trẻ em lên hàng đầu, họ có thể ngăn chặn hiệu quả các hành vi xâm hại và bóc lột trẻ em trên nền tảng của mình.
Bảo vệ trẻ em là trách nhiệm chung của tất cả chúng ta. Công ước này củng cố thêm các nỗ lực bảo vệ đó, không phân biệt trẻ em sống ở đâu, và với tên gọi “Công ước Hà Nội”, nó đánh dấu một bước tiến quan trọng hướng tới một không gian mạng an toàn hơn cho mọi trẻ em.
Phóng viên: Theo bà, việc quy định những điều này trong Công ước có ý nghĩa như thế nào đối với việc phòng, chống tội ác nhắm tới trẻ em trên không gian mạng?
Bà Silvia Danailov: Có thể thấy, công nghệ kỹ thuật số ngày nay đã trở thành một phần không thể tách rời trong cuộc sống hàng ngày của trẻ em. Nó mở ra vô vàn cơ hội tuyệt vời giúp trẻ em học tập, sáng tạo, kết nối và khám phá thế giới.
Công nghệ cũng giúp trẻ em thực hiện nhiều quyền cơ bản của mình, như: được học hành, được thể hiện tiếng nói, được tiếp cận thông tin... Tuy nhiên, bên cạnh đó cũng là những rủi ro nghiêm trọng khi trẻ em phải đối mặt với vi phạm quyền riêng tư, đánh cắp danh tính, bắt nạt trên môi trường mạng, tiếp xúc với nội dung độc hại và thậm chí là bóc lột tình dục trực tuyến...
Theo tôi, đó chính là lý do vì sao “Công ước Hà Nội” ra đời vào một thời điểm vô cùng quan trọng.
Công ước này mang đến cho các quốc gia một khung khổ pháp lý chung để cùng nhau ứng phó với các loại tội phạm mạng, giúp cập nhật luật pháp quốc gia cho phù hợp với chuẩn mực quốc tế, và thúc đẩy hợp tác xuyên biên giới. Mục tiêu của Công ước không chỉ là trừng phạt tội phạm, mà còn là ngăn ngừa tổn hại và bảo vệ quyền trẻ em trong thế giới số.
Đồng thời, Công ước Hà Nội cũng bổ sung và củng cố cho các thỏa thuận quốc tế khác như Công ước về Quyền trẻ em và Nghị định thư không bắt buộc bổ sung cho Công ước về quyền trẻ em về buôn bán, mại dâm và văn hóa phẩm khiêu dâm trẻ em. Các văn kiện này gửi đi một thông điệp mạnh mẽ và nhất quán, đó là "Trẻ em phải được bảo vệ, dù là trực tuyến hay ngoại tuyến".
Lễ mở ký diễn ra tại Hà Nội dự kiến vào ngày 25, 26/10 tới đây, không chỉ thể hiện vai trò lãnh đạo của Việt Nam trên trường quốc tế, mà còn thể hiện cam kết mạnh mẽ của đất nước trong việc xây dựng một môi trường số an toàn hơn cho trẻ em.
Điều này cũng đồng nghĩa với việc chặng đường phía trước vẫn còn nhiều việc phải làm, từ hoàn thiện luật pháp, củng cố thể chế, đến bồi dưỡng năng lực để hợp tác quốc tế trong lĩnh vực an ninh mạng. Những cập nhật liên quan đến khung luật pháp, chính sách sẽ giúp bảo đảm rằng trẻ em không chỉ được an toàn, mà còn được trao quyền để phát triển toàn diện trong kỷ nguyên số...
Phóng viên: Theo bà, các quốc gia thành viên cần thực hiện những biện pháp nào sau khi công ước được ký kết, để tối ưu hóa công cuộc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng?
Bà Silvia Danailov: Tôi muốn nhấn mạnh ba khía cạnh then chốt mà các quốc gia cần tập trung để thực sự bảo vệ trẻ em trong thế giới kỹ thuật số.
Thứ nhất, chúng ta cần nhìn nhận rằng trẻ em không chỉ là đối tượng dễ bị tổn thương, mà còn là trung tâm của giải pháp. Nghiên cứu cho thấy khoảng 2% trẻ em Việt Nam trong độ tuổi 15-17 đã từng chia sẻ hình ảnh hoặc video mang nội dung tình dục của chính mình để đổi lấy tiền hoặc quà tặng, được coi một hình thức bóc lột tình dục trực tuyến.
Thông qua nền tảng U-Report của UNICEF, chúng tôi cũng biết rằng, cứ năm trẻ em và thanh thiếu niên thì có một em từng bị bắt nạt trên môi trường mạng. Điều đáng lo ngại là phần lớn các em không biết tìm kiếm sự giúp đỡ ở đâu. Khi ngày càng có nhiều trẻ em bước vào không gian trực tuyến, các em cần được trang bị kiến thức và kỹ năng số, không chỉ để tự bảo vệ bản thân, mà còn để ứng xử với người khác bằng sự tôn trọng và thấu cảm.
Thứ hai, bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng đòi hỏi nỗ lực ứng phó được phối hợp nhịp nhàng ở cấp quốc gia. Không một chính phủ nào có thể làm điều đó một mình. Việc này cần hành động tập thể, huy động sự tham gia của các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp công nghệ, tổ chức xã hội và các đối tác phát triển như UNICEF. Mỗi bên mang đến chuyên môn và nguồn lực riêng, và chỉ khi cùng nhau hành động, chúng ta mới có thể xây dựng một môi trường kỹ thuật số an toàn và lành mạnh hơn cho trẻ em.
Thứ ba, trong khi chúng ta nỗ lực bảo vệ trẻ em khỏi những rủi ro trực tuyến, chúng ta cũng phải bảo đảm rằng chúng ta không giới hạn cơ hội học tập, khám phá và phát triển của các em. Đó là lý do UNICEF hợp tác với Bộ Giáo dục và Đào tạo để đưa học vụ số vào chương trình giảng dạy, giúp trẻ em vừa an toàn vừa được trao quyền trong thế giới trực tuyến.
Trên tinh thần của Công ước Hà Nội, tôi xin đề xuất ba biện pháp cụ thể để hiện thực hóa cam kết này:
Một là, giáo dục và trao quyền cho trẻ em. Trẻ cần được hướng dẫn để không chia sẻ thông tin cá nhân hay chấp nhận lời mời kết bạn từ người lạ, và biết tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp rắc rối. Người lớn, cha mẹ, thầy cô đóng vai trò quyết định trong việc định hướng và đồng hành cùng trẻ em. Khi các em có hành vi gây hại trên môi trường mạng, chúng ta cần phản ứng một cách thận trọng và mang tính giáo dục, thông qua tư vấn, hỗ trợ và thay đổi hành vi, thay vì chỉ trừng phạt.
Hai là, tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân. Các công ty công nghệ có thể phân loại, phát hiện, chặn lọc và gỡ bỏ tài liệu xâm hại tình dục trẻ em (CSAM); đồng thời thiết kế không gian trực tuyến an toàn và thân thiện hơn với trẻ em.
Ba là, tiếp tục củng cố hệ thống bảo vệ trẻ em trong nước. Trường học là nơi trẻ em dành phần lớn thời gian nhưng thường là nơi xảy ra bắt nạt trên mạng hoặc chia sẻ hình ảnh không có sự đồng thuận. Hệ thống giáo dục có thể đóng vai trò tiên phong, bằng cách tích hợp nội dung an toàn số vào chương trình học, đào tạo giáo viên và phối hợp chặt chẽ với hệ thống phúc lợi xã hội và tư pháp để xác định rủi ro, đồng thời kết nối trẻ em với các dịch vụ hỗ trợ cần thiết. Các em bị tổn hại cần được tiếp cận các dịch vụ thân thiện, bảo mật và phù hợp với lứa tuổi, bao gồm hỗ trợ tâm lý xã hội và trợ giúp pháp lý.
Nếu việc triển khai Công ước Hà Nội được điều phối, lấy trẻ em làm trung tâm và có sự nhạy cảm giới, tôi cho rằng, chúng ta có thể thu hẹp các lỗ hổng trong hệ thống bảo vệ và cùng nhau xây dựng một thế giới số nơi mọi trẻ em đều được an toàn, được lắng nghe và được trao quyền để phát triển.
Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn bà.
