Đáp ứng nguồn nước cho sản xuất lúa vụ đông xuân

Năm 2023, diện tích gieo cấy lúa chất lượng tại các địa phương phía bắc đạt khoảng 1,216 triệu ha, tương đương 54% tổng diện tích gieo cấy và tăng khoảng 20 nghìn ha so với năm 2022.

Lợi nhuận tăng

Sản xuất lúa năm 2023 ở các địa phương phía bắc mặc dù gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, dịch hại diễn biến phức tạp tác động không nhỏ đến sản xuất.

Ngoài ra, vụ đông xuân 2022-2023 gặp rét đậm, rét hại, lượng mưa thấp gây khó khăn cho việc chăm sóc lúa; vụ mùa nắng nóng kéo dài, ẩm độ không khí và lượng mưa thấp đã ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây trồng.

Năm 2023 các địa phương phía bắc gieo cấy khoảng 2,245 triệu ha lúa với sản lượng đạt 13,121 triệu tấn, năng suất trung bình đạt 58,4 tạ/ha. Riêng vụ đông xuân 2022-2023, năng suất đạt 64,4 tạ/ha, tăng 2,2 tạ/ha so với vụ đông xuân trước.

Cục trưởng Trồng trọt Nguyễn Như Cường

Tuy nhiên, theo đánh giá sản xuất lúa năm nay vẫn đạt được các kế hoạch đề ra.

Theo Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), để đạt được kết quả đó là do nhận thức của bà con nông dân trong việc sử dụng giống xác nhận, nguyên chủng, hạt lai và trình độ đầu tư, thâm canh ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất ngày càng cao góp phần tăng năng suất, sản lượng cây trồng.

Hơn nữa, nhiều tiến bộ kỹ thuật mới được khuyến cáo nông dân áp dụng vào sản xuất như: Giống lúa chất lượng, lúa lai, gieo mạ khay, cấy máy... Các địa phương chủ động xây dựng kế hoạch sản xuất lúa các vụ sớm, cụ thể, phù hợp về thời vụ, cơ cấu giống.

Gieo mạ khay tại tỉnh Hải Dương.

Cục trưởng Trồng trọt Nguyễn Như Cường cho biết: “Năm 2023 các địa phương phía bắc gieo cấy khoảng 2,245 triệu ha lúa với sản lượng đạt 13,121 triệu tấn, năng suất trung bình đạt 58,4 tạ/ha. Riêng vụ đông xuân 2022-2023, năng suất đạt 64,4 tạ/ha, tăng 2,2 tạ/ha so với vụ đông xuân trước”.

Hơn nữa, do diện tích gieo cấy lúa chất lượng được mở rộng với hơn 1,2 triệu ha, giá lúa cao hơn năm trước từ 10 đến 15% cho nên bà con nông dân cũng có lợi nhuận tăng.

Theo đó, bình quân chi phí cho sản xuất lúa hai vụ đông xuân và mùa khoảng 35,85 triệu đồng/ha, giá trị thu nhập đạt khoảng 54,2 triệu đồng/ha, lợi nhuận đạt hơn 18 triệu đồng, tăng khoảng 6,64 triệu đồng.

Ngoài ra, nhiều địa phương đã nhân rộng các mô hình ứng dụng tiến bộ kỹ thuật mới gắn liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm giúp mang lại hiệu quả kinh tế cao. Trong đó, tại tỉnh Hải Dương với mô hình tích tụ ruộng thực hiện được 2.265 ha tại 228 vùng. Do tích tụ được ruộng đất nên tạo điều kiện cho sản xuất lúa hàng hóa chất lượng cao, ứng dụng đồng bộ tiến bộ kỹ thuật, cơ giới hóa, giúp giảm chi phí, hiệu quả tăng thêm từ 10 đến 15 triệu đồng/ha so với sản xuất nhỏ lẻ.

Còn tại Vĩnh Phúc với mô hình sử dụng chế phẩm vi sinh xử lý rơm rạ trên cây lúa quy mô 5.000 ha. Mô hình sử dụng máy cấy giúp sản xuất lúa đúng lịch thời vụ, giảm chi phí đầu vào, hiệu quả kinh tế đạt 31,8 triệu đồng/ha, tăng hơn 5,8 triệu đồng/ha.

Nguồn nước bảo đảm

Ngày 10/11/2023, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có Thông báo số 8128/TB-BNN/TL lịch lấy nước phục vụ gieo cấy lúa vụ đông xuân 2023-2024, khu vực trung du và đồng bằng Bắc Bộ.

Theo đó, lịch lấy nước chia làm hai đợt với 12 ngày, đợt một từ 0 giờ 00 phút ngày 23/1/2024 đến 24 giờ 00 phút ngày 30/1 (tám ngày); đợt hai, từ 0 giờ 00 phút ngày 18/2 đến 24 giờ 00 phút ngày 21/2 (bốn ngày).

Trưởng phòng Quản lý vận hành và Tưới tiêu (Cục Thủy lợi) Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng: “Sản xuất lúa vụ đông xuân 2023-2024 cơ bản nguồn nước được đáp ứng bởi tổng lượng xả từ các hồ chứa thủy điện trong hai đợt lấy nước khoảng 3,5 tỷ m3. Hơn nữa, hiện nay các hồ chứa thủy lợi ở khu vực Bắc Bộ với lượng tích tương đối cao khoảng 84,5% dung tích thiết kế”.

Tuy nhiên, qua rà soát một số công trình lấy nước dự kiến sẽ gặp khó khăn như: Trạm bơm Trung Hà, cống Liên Mạc không đủ điều kiện lấy nước trong cả hai đợt; các trạm bơm mới được nâng cấp Bạch Hạc, Đại Định, Liễu Trì (Vĩnh Phúc) đủ điều kiện vận hành trong cả hai đợt nhưng công suất chỉ đạt 50% so với yêu cầu; cống Xuân Quan thuộc hệ thống Bắc Hưng Hải gặp khó khăn lấy nước trong đợt hai do mực nước thấp.

Trạm bơm Hữu Bị xã Mỹ Phúc, huyện Mỹ Lộc (Nam Định).

Trao đổi về vấn đề này, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải Trịnh Thế Trường cho biết: “Từ ngày 25/12 đến trước đợt xả nước đợt một, căn cứ vào tình hình thực tế, Công ty sẽ thống nhất các địa phương tiến hành thay nước trong hệ thống để giảm thiểu ô nhiễm; phối hợp các địa phương quản lý chặt nguồn nước, kiểm tra thực tế, rà soát cân đối nguồn nước”.

Vụ đông xuân năm nay gần 500.000ha ở 11 địa phương vùng Trung du và đồng bằng Bắc Bộ có nhu cầu lấy nước gieo cấy lúa từ nguồn phát điện tăng cường ở các hồ chứa thủy điện.

Cục phó Thủy lợi Nguyễn Hồng Khanh

Bên cạnh đó, Công ty TNHH Một thành viên Khai thác công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải cũng đề nghị các địa phương hoàn thành tu sửa công trình, nạo vét kênh dẫn, hố hút xong trước ngày 25/12; tận dụng đầu nước cao của đợt xả nước các hồ thủy điện giai đoạn cuối tháng 1/2024 lấy nước đổ ải.

Còn theo Cục phó Thủy lợi Nguyễn Hồng Khanh: “Vụ đông xuân năm nay gần 500.000ha ở 11 địa phương vùng Trung du và đồng bằng Bắc Bộ có nhu cầu lấy nước gieo cấy lúa từ nguồn phát điện tăng cường ở các hồ chứa thủy điện”.

Hiện nay, nhiều trạm bơm ở các địa phương như: Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh... đã được xây dựng thay thế các công trình cũ không đủ khả năng vận hành. Các trạm bơm mới có thể chủ động vận hành, không hoặc ít phụ thuộc vào dòng chảy bổ sung từ các hồ chứa thủy điện.

Tăng cường gieo cấy giống ngắn ngày có năng suất, chất lượng

Theo đại diện Cục Trồng trọt, vụ đông xuân 2023-2024 các địa phương phía bắc dự kiến gieo cấy hơn một triệu ha lúa, phấn đấu năng suất đạt 64,5 tạ/ha, sản lượng khoảng 6,835 triệu tấn.

Phó Chi cục trưởng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Hải Dương Lê Thái Nghiệp cho biết: “Dự kiến, vụ đông xuân tới, toàn tỉnh gieo cấy khoảng 53.600ha, phấn đấu năng suất đạt 65 tạ/ha, sản lượng 348.400 tấn. Nhằm bảo đảm vụ lúa đạt thắng lợi, ngành nông nghiệp đề nghị các địa phương tổ chức nạo vét kênh mương, làm thủy lợi nội đồng; tu bổ, sửa chữa các công trình thủy lợi”.

Đồng thời, chủ động tích, lấy nước cung cấp đủ nước cho đổ ải, gieo cấy và tưới dưỡng; kiểm tra độ mặn, chất lượng nước trước khi lấy nước vào đồng tại các địa phương Tứ Kỳ, Kim Thành, Thanh Hà và Kinh Môn. Mặt khác, vận động, hướng dẫn bà con nông dân gieo cấy đúng cơ cấu giống, lịch thời vụ và kỹ thuật canh tác. Xây dựng mô hình trình diễn và mở rộng cấy máy bằng mạ khay; xây dựng các mô hình gieo cấy giống mới, giống triển vọng.

Dự kiến, vụ đông xuân tới, tỉnh Hải Dương gieo cấy khoảng 53.600ha, phấn đấu năng suất đạt 65 tạ/ha, sản lượng 348.400 tấn.

Phó Chi cục trưởng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Hải Dương Lê Thái Nghiệp

Để đáp ứng đủ nguồn nước phục vụ sản xuất, Cục Thủy lợi đề nghị các địa phương cần nỗ lực lấy nước ngay từ đợt một để bảo đảm diện tích có nước cao nhất có thể; do thời gian trữ nước kéo dài cần hướng dẫn nông dân trữ nước vào các vùng trũng, đầm, ao, hồ… và làm đất sớm. Đặc biệt sau Tết Nguyên đán, các địa phương cần vận động bà con nông dân gieo cấy nhanh chóng để tránh thất thoát nước.

Đại diện Cục Trồng trọt cho rằng, vụ đông xuân sắp tới các địa phương cần khuyến cáo nhân dân tăng cường sử dụng các giống lúa cực ngắn và ngắn ngày có năng suất, chất lượng, chống chịu khá với sâu bệnh và điều kiện ngoại cảnh bất thuận vào gieo cấy. Để thuận lợi cho việc quản lý sâu bệnh hại mỗi địa phương nên cơ cấu từ 3 đến 4 giống lúa chủ lực và 3 đến 4 giống lúa bổ sung.

Ngoài ra, tùy thời gian sinh trưởng của từng giống, điều kiện thực tế của địa phương để bố trí thời vụ gieo cấy phù hợp theo nguyên tắc bảo đảm lúa phân hóa đòng và trỗ gặp thời tiết thuận lợi.

Kiểm tra nguồn nước phục vụ sản xuất tại trạm bơm Quế 2, huyện Kim Bảng (Hà Nam).

Các địa phương cần chỉ đạo thời vụ gieo cấy, cơ cấu giống phù hợp với tình hình thời tiết, diễn biến thị trường; sử dụng các biện pháp tưới tiết kiệm nước, tranh thủ lấy nước tối đa qua các đợt triều cường; khuyến cáo nhân dân mở rộng diện tích lúa lai, ưu tiên giống lúa lai có năng suất cao, chất lượng tốt, gạo ngon, hạt dài để tăng sản lượng và hiệu quả kinh tế.

Tích cực chuyển đổi những diện tích trồng lúa ở khu vực cao, khó khăn về nước tưới sang cây trồng cạn khác như: Ngô, đậu tương, lạc, rau màu các loại có hiệu quả kinh tế cao hơn; tăng cường áp dụng các tiến bộ kỹ thuật trong canh tác lúa như: SRI, ba giảm, ba tăng, áp dụng biện pháp phòng dịch hại tổng hợp IPM, ICM...; đẩy mạnh cơ giới hóa trong các khâu gieo, cấy, thu hoạch; gieo mạ khay, cấy máy để bảo đảm thời vụ, giảm chi phí sản xuất, tăng thu nhập cho nông dân...