Nhu cầu lớn qua liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm

Mong nhiều liên hoan hơn,sẽ đi xem nhiều hơn!

Chục ngày diễn ra Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI, năm 2025 tại tỉnh Ninh Bình, đông đảo khán giả đã đến nhà hát Phạm Thị Trân ở phường Hoa Lư. Từ các tuyến phố gần trên địa bàn cho đến xa hơn một chút trong phạm vi vài km, chục km, nhiều người biết, gọi nhau đi xem. Đôi khi không cần nhớ chính xác tên liên hoan, chỉ cần biết có chương trình, như những lần khác biết có biểu diễn thì đến.

Có người đã xem một số cuộc, cho biết, mọi người xem đông, đầy hết tầng trên và tầng dưới. Rồi thì: Khán giả nhiệt tình, diễn viên nước ngoài nói lời Việt nào đó, họ vỗ tay nhiệt tình, cũng là nét văn minh. Bà Nguyễn Thị Nhi, ở Vân Giang, phường Hoa Lư kể, không gian ở đây rất thoải mái, tôi đến để biết văn hóa nước ngoài, nước mình, biết thời đại tân tiến thế nào.

Ninh Bình là đất xẩm, đất chèo, giờ xem nước khác diễn, cô có thấy lạ, thấy khó hiểu không? - Tôi hỏi. “Với tôi thì không sao”, bà Nhi nói: “Tôi cảm thấy mình được tiếp xúc với nền nghệ thuật của thế giới. Thí dụ như hôm xem vở của Hà Lan, thấy rất chi là hay, gần như là theo đạo Phật”. Bà Nhi phân tích, xem thì thấy vở diễn giúp con người làm chủ cảm xúc của mình; hướng con người đến việc kìm lại sự tiêu cực và lấy lại những điều tích cực. “Mặc dù tiếng Tây nhưng cách thể hiện giúp chúng tôi hiểu. Chúng tôi cảm ơn Nhà nước đã tổ chức liên hoan này!”, bà Nhi tâm đắc.

Những khán giả khác, có người thì vẫn thích xem Việt Nam diễn hơn, vì “lỡ xem” một vở gì đó của nước ngoài, thấy: “Buồn, đáng lẽ phải có tí ca nhạc thì được. Đây cứ lặng im rồi có lúc nó hét lên!” - bà Phạm Thị Thoa đi xe đến từ phố Nguyễn Văn Cừ cách hơn 1 km, kể. Thế nên bà chờ xem diễn xiếc “Nghêu, Sò, Ốc, Hến” (Liên đoàn xiếc Việt Nam), xem múa rối “Tấm Cám” (Nhà hát múa rối Thăng Long) của “ta”, rất thích.

Còn ông Trịnh Xuân Đĩnh ở phố Hoàng Diệu thì tính hết tối 28/11 là xem được 7 buổi. Ông đã xem 2 vở của Trung Quốc, 1 vở của Nhật Bản và vở của Mông Cổ. Ông Đĩnh chia sẻ một nhận xét đáng gây suy nghĩ: Đoàn Mông Cổ diễn hấp dẫn, logic với nhau, giọng nói kết hợp với nhạc, thấy hấp dẫn! Qua màn hình thì hiểu một chút nội dung nói về thiên văn, dải ngân hà, thiên nhiên. “Mình thấy nhập tâm, cảm xúc lúc nước mình đang bão lụt”, ông nói.

Những chia sẻ như thế của khán giả rất đáng được chuyển tới các nhà chỉ đạo, tổ chức là Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và tỉnh Ninh Bình, cùng một số địa phương khác. Đây là dịp tốt lắng nghe và hiểu người dân đang cần gì, có thể đang thiếu gì về “món ăn tinh thần” để lựa tìm cách, tìm “món” đáp ứng. Hoặc như chính PGS, TS Nguyễn Thị Minh Thái, Phó Trưởng ban Hội thảo của liên hoan, lẽ ra Hội phải tổ chức điều tra xã hội học để nắm bắt những nhận xét, phản hồi của khán giả.

Đặc biệt, để hiểu rằng “vốn” của dân đã nâng lên, cần có nghệ thuật chất lượng tốt để phục vụ chứ không dễ dãi được. Có khán giả nhận xét, xem thấy các bối cảnh sân khấu của mình hay. Nước ngoài cũng có cái hay riêng, nhưng diễn viên Việt Nam hát chèo, diễn cảnh lên đồng là thấy tương đối rồi, cách ăn mặc có nét hiện đại mà vẫn cổ điển. Trả lời câu hỏi có nên tiếp diễn những liên hoan thế này không, nhiều người chung đề nghị: Nên chứ! Mình xem để biết lối mà so sánh, hiểu được nước ngoài thế nào. Hoặc, mong lần sau có liên hoan để lại đi xem. Nên tổ chức định kỳ, khách nước ngoài xem, thấy cuốn hút, họ đi du lịch nước mình nhiều hơn, thấy nhiều phong cảnh đẹp, về nước họ tuyên truyền lại, thế là nhiều cái hay chứ!

Tín hiệu tích cực cần nuôi sáng hơn

Khép lại buổi diễn cuối tối 29/11 với vở “Đêm cuối” của Hội Sân khấu Hà Nội, theo nhà báo, nhà nghiên cứu Nguyễn Thế Khoa, Tổng Biên tập tạp chí Văn hiến, Trưởng ban Hội thảo, các thể loại của nước ngoài cho thấy sự phong phú với kịch độc diễn - hình thể, kịch hát truyền thống, kịch mặt nạ, có cả sân khấu đường phố và múa rối. Còn Việt Nam cũng có cả múa rối, các vở kịch hát truyền thống rồi xiếc, nhạc kịch và kịch nói.

Nhiều nghệ sĩ thể hiện những nỗ lực sáng tạo, thử nghiệm qua các mảng miếng, cách diễn, đạo cụ, âm nhạc, trang trí… và cho thấy sự hứng thú khi nhận xét về cách xử lý của một số đồng nghiệp. NSND Lê Chức dựng vở “Mê Đê” - bi kịch cổ điển Hy Lạp của Ơripit, do ông và NSD Trung Kiên chuyển thể cải lương cho đoàn cải lương của Nhà hát sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam. Ông kể lại, sân khấu cực kỳ đơn giản với vài cái bục và mấy dải lụa mà ông có ý “mượn” của sân khấu tổ tiên. Đặc biệt, với chi tiết đỉnh điểm nàng Mê Đê giết hai con, ông quyết định dùng hai con rối thay cho người thật như một cách ước lệ và vẫn bảo đảm tính thẩm mĩ, chứ “không thể giết trẻ em trên sân khấu”.

Một thí dụ khác, vở “Các cụ gánh còng lưng” của Nhà hát nghệ thuật truyền thống Ninh Bình, qua bàn tay dàn dựng của đạo diễn Lê Quý Dương, có đủ cả chèo, xẩm, hát văn, cải lương, rối mà như nhà nghiên cứu Thế Khoa nói lại nhận xét vui của một số người thì đây là “nồi lẩu thập cẩm” nhưng ăn ngon, tuy rằng vẫn hơi… tham, hơi dài. Và theo Giám đốc nhà hát - NSND Nguyễn Quang Thập thì một phần từ bối cảnh sáp nhập các đơn vị khác nhau vào một, nhà hát muốn thử nghiệm xem các loại hình nghệ thuật truyền thống có thể hòa quyện với nhau không. Ban đầu có những băn khoăn, nhưng chúng tôi quyết tâm làm, và thực tế cho thấy đã thành công, NSND Quang Thập khẳng định.

Còn NSƯT Ngọc Quỳnh - Nhà hát Kịch Hà Nội cho đến hôm sau vẫn còn trầm trồ về những gì mà ba diễn viên tối hôm trước đã thể hiện trong vở “Đêm nay là đêm nào” của Đoàn kịch Ngư cổ, Trạm Hóa - Sơn Đông, Trung Quốc. Chỉ ba người, mà diễn, ca, hình thể, vũ đạo, thần thái…, cực kỳ xuất sắc, tưởng như khớp từng ly với âm nhạc! Cả về sức khỏe nữa, họ cho thấy sự dư sức và độ bền dẻo từ đầu đến cuối vở.

Về vở diễn này, tại hội thảo chiều ngày 29/11 trong khuôn khổ liên hoan, chúng tôi cũng nhận thấy sự trầm trồ nể phục của các nghệ sĩ, nhà nghiên cứu Việt Nam. Theo chia sẻ từ giám đốc kỹ thuật của đoàn, qua phiên dịch của TS Nguyễn Thị Thanh Vân, ủy viên ban Hội thảo, thì phía bạn dành đến hai năm cho việc dàn dựng vở diễn này. Trước khi sang Việt Nam dự liên hoan, đoàn còn mời nhiều chuyên gia, nghệ sĩ từ Bắc Kinh về xem và góp ý về cách xử lý, điều chỉnh làm sao cho vở tốt hơn. Mấy chục con người mang nhiều thiết bị, phụ kiện sang Việt Nam để phục vụ ba người đó diễn, TS Vân cho biết.

Đã diễn ra đến lần thứ sáu, mặc dù số đơn vị nước ngoài còn ít, nhưng sự tham gia của nhiều đơn vị trong nước vào liên hoan sân khấu thử nghiệm cho thấy mối quan tâm, sự chú trọng thử nghiệm, đổi mới của nhiều nhà hát, đoàn nghệ thuật, nghệ sĩ. Đây là tín hiệu tích cực về những… cựa quậy, gồng mình tìm chỗ đứng trong xã hội khi mà các lĩnh vực nghệ thuật đều đang cạnh tranh sôi động để giành “thị phần” khán giả và bảo đảm đời sống, môi trường làm nghề cho nghệ sĩ. Sân khấu cũng bị cạnh tranh. Nhưng để các tín hiệu nhiều và sáng hơn thì riêng các nghệ sĩ chưa thể đủ sức…