1. Vào năm 1971, tôi lần đầu được gặp ông cùng phu nhân trên đường Trường Sơn, sau nhiều năm vào lãnh đạo báo chí miền nam và đứng đầu báo Giải phóng, nay ra bắc dưỡng bệnh. Còn tôi, một người cầm bút trẻ đi B, đang trên đường vào nam tăng cường cho mặt trận báo chí và văn nghệ.
Mười năm sau, loanh quanh thế nào, tôi lại về Báo Nhân Dân và làm việc dưới quyền, khi ông đang là Phó Tổng Biên tập. Trong một lần tâm tình, ông bảo “ngày Nhân Dân ra số đầu vào 11/3/1951 trên Việt Bắc, đơn giản nhưng thiêng liêng lắm”. Nhà báo Chính Yên, người anh thân thiết đã chỉ vẽ cho tôi nhiều điều từ ngày đầu về Ban Văn hóa-Văn nghệ và cũng là phóng viên từng có mặt từ số đầu cho biết, “cảm giác vui sướng thiêng liêng” đó thật khó diễn tả hết. Tôi cũng bắt gặp cảm giác ấy, trong ngày tờ báo Văn nghệ giải phóng ra số đầu, bộ mới, giữa Sài Gòn vừa giải phóng năm 1975.
Sự kiện Báo Nhân Dân ra mắt số đầu, công khai, tiếp tục truyền thống của những tờ báo Đảng tiền thân và khẳng định vai trò, vị thế cơ quan ngôn luận của Đảng ta trong bước chuyển mình của đất nước thật vô cùng ý nghĩa.
Cái ngày ấy “thiêng liêng” không chỉ riêng với những người thuộc lớp tiền bối như các anh mà với chúng tôi và nhiều người đọc, đã ăn sâu trong trí nhớ. Nghĩ về tờ báo nơi mình từng công tác, nhớ ngày còn đi học cấp một đã thấy cha tôi chăm chú đọc những trang viết về ruộng đồng trên ấn bản “Nhân Dân dành riêng cho nông thôn”. Lớn hơn, thấy nhiều bác lớn tuổi sắp hàng mua báo để xem thông tin chiến sự hằng ngày. Và ở tuổi trưởng thành, thấm thía với những bài xã luận hào sảng có sức cổ vũ lớn lao vào những thời khắc lịch sử không thể quên như tháng 9/1969, tháng 2/1972 hay tháng 2/1979.
Trong điều kiện số lượng báo chí không nhiều, độ tin cậy và sức lan tỏa của những trang Báo Nhân Dân đã góp phần quan trọng trên mặt trận tuyên truyền và tổ chức quần chúng, làm nên thắng lợi của cuộc kháng chiến vĩ đại và xây dựng chủ nghĩa xã hội.
2. Tôi từ chiến trường về làm Báo Nhân Dân khi miền nam đã hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, tờ báo đã qua hơn 25 năm ổn định và phát triển. Dường như báo lớn lên cùng nhịp độ đều đều của đời sống xây dựng và chiến đấu của dân tộc. Nhưng chỉ ít năm sau, tờ báo đã có nhiều chuyển động, thay đổi. Bao vấn đề thời hậu chiến được đặt ra. Đòi hỏi của người đọc đã khác, đa dạng, phong phú và cũng khắt khe hơn. Đội ngũ làm báo đông thêm và từng bước trưởng thành.
Nếp tư duy và cách làm ăn, điều hành kiểu cũ dường như không còn phù hợp. Đời sống rơi vào khó khăn. Cụm từ khủng hoảng đây đó đã xuất hiện. Rồi sự nghiệp Đổi mới tiến hành, đấy là một bước ngoặt lớn. Trong bối cảnh ấy, cơ quan ngôn luận của đội ngũ tiên phong sẽ làm gì để giữ vững được vị trí, giữ vững được ngọn cờ? Và tờ báo đã thay đổi, chuyển động, đáp ứng yêu cầu cách mạng mới cùng với nhu cầu mới của bạn đọc.
Chính chuyển động của cuộc sống, cùng với sự phát triển vũ bão của khoa học công nghệ đã trở thành cơ sở cho sự ra đời các ấn phẩm mới của Báo Nhân Dân, từ Nhân Dân cuối tuần, Nhân Dân hằng tháng đến Nhân Dân điện tử, Thời Nay…Trên nền nhiệm vụ chính trị chung, mỗi ấn phẩm lại có chức năng riêng, trong đó, tờ Nhân Dân cuối tuần hay Nhân Dân hằng tháng dường như nghiêng về văn hóa, khoa học, giáo dục, công nghệ…
Có thêm ấn phẩm, nhưng làm thế nào cho hay, cho hấp dẫn và tin cậy? Muốn vậy, thu hút trí tuệ của xã hội là một trong những ưu tiên hàng đầu. Thời ấy, những lần đón tiếp và trao đổi với các văn nghệ sĩ, trí thức hàng đầu của đất nước trên nhiều lĩnh vực đến gửi bản thảo hoặc trao đổi bài vở đều để lại trong chúng tôi nhiều xúc động.
Cũng qua làm việc và quan sát, tôi nhận thấy, các thế hệ lãnh đạo kế tiếp nhau, từ các nhà báo Hoàng Tùng, Hồng Hà, Hà Đăng, Hữu Thọ đến các anh Hồng Vinh, Đinh Thế Huynh luôn luôn trân trọng, quý mến cộng tác viên, dù họ có bài đăng hay chỉ chia sẻ những góp ý chân thành, đôi khi không hề dễ nghe.
Tôi cũng vui vì được làm việc cùng các phóng viên, biên tập viên thuộc nhiều thế hệ. Nhiều người là những cây bút sắc, say mê, tận tụy với nghề, không ngại gian khổ, hy sinh quyền lợi cá nhân vì sự nghiệp chung. Họ lăn lộn, bám sát sự kiện để hiểu toàn diện, nắm chắc vấn đề và khái quát ý tưởng khi viết bài để rồi có khi, thức trắng đêm để nộp đúng hạn với chất lượng tốt nhất. Rồi những ngày làm báo Tết, đêm hôm vất vả nhưng hết sức vui, ấm áp, nghĩa tình. Đó là những phẩm chất nhà báo rất quý.
Hầu hết thế hệ này được đào tạo cơ bản trong nhà trường, nhưng họ không bao giờ cho là đủ, tự trau dồi, tích lũy tri thức, vốn sống, để bắt kịp mặt bằng chung của thời đại và sẵn lòng nhường cộng tác viên có thẩm quyền hơn khi phát ngôn về lĩnh vực mà tờ báo cần. Nhiều cây bút trẻ trưởng thành, nay là những phóng viên, cán bộ chủ chốt.
Từ đó, báo đã có những trang mục được bạn đọc chú ý, như các phóng sự xã hội phản ánh kịp thời những vấn đề nóng; những ý kiến luận bàn đích đáng trên các loại diễn đàn với nhiều hình thức ở các ấn phẩm khác nhau tạo không khí dân chủ trong xã hội. Một số chuyên mục ngắn, tinh tế phát hiện những hiện tượng bất cập trong “làm ăn”, trong ứng xử văn hóa, dễ đọc và bổ ích. Việc đăng những truyện ngắn gọn, cấu tứ chắc, những bút ký giàu tính văn học vượt dung lượng thông thường của một số nhà văn đã thu hút quan tâm của bạn đọc. Hoặc có dạo, tác giả thơ được giới thiệu theo cách riêng, phác họa đôi nét về tiểu sử và phong cách đặc trưng, cũng là lối mở hiệu quả có đóng góp tích cực vào nền thơ chung. Các bình luận quốc tế, văn nghệ, giáo dục, thể thao mang sắc thái riêng được bạn đọc hoan nghênh. Uy tín, vị thế của phóng viên, biên tập chuyên ngành ngày càng khẳng định.
 |
Triển lãm tương tác “Những trận đánh nổi tiếng, những vị tướng tài danh” nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam tại Báo Nhân Dân. Ảnh | THÀNH ĐẠT |
3. Khi được điều động chuyển công tác sang cơ quan mới, tôi vẫn theo dõi báo thường xuyên, dù không sát sao như trước. Tôi cảm nhận đây vẫn là nơi cung cấp những thông tin chính thống, tin cậy và là chỗ dựa cho suy nghĩ định hướng công việc của nhiều người. Song, so với vài năm trước, trên các ấn phẩm và trong nhiều lĩnh vực, cách tiếp cận và hình thức tuyên truyền đã đổi mới rõ rệt. Cởi mở hơn, nhanh hơn và bắt kịp những nhu cầu của bạn đọc. Điều này thể hiện rõ trong những lĩnh vực mà chúng tôi quan tâm nhiều là văn hóa-văn nghệ, khoa học-giáo dục, an ninh-xã hội, du lịch-thể thao.
Vẫn cố gắng bám sát và theo kịp những vấn đề nóng bỏng và lớn lao, vẫn tiếp cận và thu hút được sự cộng tác của những cây bút cùng những nhà văn hóa hàng đầu, vẫn tạo được sự hấp dẫn bởi đề cập những điều thiết thực nhất với bạn đọc nhưng cách khai thác, khái quát vấn đề, phong cách biểu hiện đã chuyển động, tạo ra bản sắc mới. Đa chiều, mềm mại và thuyết phục hơn. Vẫn giữ nhịp chính thống, nhưng cách nhìn và cách ứng xử khoan dung và cởi mở hơn.
Báo mạnh dạn sử dụng nhiều bài của nhiều tác giả được coi là có cá tính mạnh, hoặc cách thể hiện bộc trực, thẳng thắn, có phần gai góc, khi giải quyết vấn đề. Chúng tôi gặp lại nhiều cây bút như là cầu nối từ những năm trước như Phong Lê, Ma Văn Kháng, Hoàng Đạo Kính, Nguyễn Khoa Điềm, Hữu Thỉnh, Mai Quốc Liên, Đỗ Chu, Vũ Quần Phương, Thanh Thảo, Trần Đình Ngôn,... Rồi tới những cây bút trẻ hơn như Nguyễn Quang Thiều, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Sĩ Đại, Nguyễn Bình Phương, Lê Thiết Cương và cũng được đọc nhiều tác giả mới, có nét riêng độc đáo như Phan Thị Vàng Anh, Đỗ Bích Thúy, Nguyễn Ngọc Tư, Nguyễn Phong Việt… Những gạch nối ấy cho ta thấy sự lớn mạnh và trưởng thành của các thế hệ người tổ chức và cộng tác viên nối tiếp nhau.
Những năm gần đây, đất nước ta đang chuyển mình mạnh mẽ, đạt nhiều thành tựu trên các lĩnh vực sau gần 40 năm Đổi mới, là tiền đề và cơ sở để Đảng ta xác định phương hướng, mục tiêu cụ thể vào các mốc kỷ niệm lớn 2030 và 2045. Đây là một bước chuyển mạnh mẽ khi dân tộc ta tiến vào kỷ nguyên vươn tới giàu mạnh, hùng cường, văn minh, thịnh vượng.
Báo Đảng đứng trước nhiều nhiệm vụ trọng đại mới. Bao thuận lợi, khó khăn, thách thức mới cùng lúc xuất hiện. Việc sắp xếp và đổi mới để bắt kịp tình hình cũng là quy luật không thể không làm. Khoa học công nghệ với những phát triển chưa từng có đang tạo ra sức sáng tạo lớn lao nhưng cũng có mặt trái tiêu cực, phức tạp. Chính vì thế, thế hệ bạn đọc mới rất mong mỏi đội ngũ làm báo nói chung, Báo Nhân Dân nói riêng, cần nhanh chóng thích ứng, bắt kịp tình hình, bắt kịp công nghệ, tạo ra những sản phẩm báo chí mới, đáp ứng tốt nhất yêu cầu và khao khát của bạn đọc.
