Những ánh nhìn đờ đẫn chợt đổi hướng, rồi chìm lại trong ánh sáng màn hình điện thoại. Khung cảnh này đã không còn xa lạ ở thời hiện đại, cái thời điện thoại ngày càng thông minh… còn chúng ta thì không.
Sợi dây liên kết giữa điện thoại và người dùng càng lúc càng mạnh mẽ. Ở thời điện thoại nút bấm vật lý, thật khó hình dung việc ngồi hàng giờ căng mắt trên màn hình chỉ bé bằng bao diêm. Theo báo cáo Digital 2024 ( thực hiện bởi We Are Social và DataReportal), người Việt Nam dành hơn 6 giờ đồng hồ mỗi ngày “lang thang" trên internet, chủ yếu bằng điện thoại thông minh.
Phạm vi rộng hơn, tỷ lệ mất tập trung và suy giảm trí nhớ ngắn hạn ở thanh niên tăng mạnh sau năm 2020. Vẫn chưa thể khẳng định nguyên nhân hoàn toàn từ điện thoại hay các khủng hoảng sau đại dịch Covid-19. Nhưng có một điều chắc chắn, 75% người Việt chào ngày mới bằng cách vớ lấy điện thoại di động trong vòng 15 phút ngay sau khi thức dậy (Khảo sát của Apota - công ty công nghệ Việt Nam - năm 2019). Chúng ta đã đánh mất nhiều thứ.
Trên chợ ứng dụng, hàng triệu, thậm chí hàng tỷ thuật toán đang chạy mỗi ngày với mục đích duy nhất, giữ chân người dùng ở lại càng lâu càng tốt. Mỗi lần chạm, vuốt tương đương một viên kẹo dopamine, bạn không thể dừng lại một khi đã bắt đầu. Não con người vốn thích phần thưởng nhanh. Nhưng khi phần thưởng đến chỉ bằng một lần chạm, bộ não dần quên cách tạo ra phần thưởng từ nỗ lực. Ai đó từng nói khả năng học vẹt vừa là lợi thế cũng lại vừa là yếu điểm của người Việt. Yếu điểm này đang được nhân đôi trong thời đại của điện thoại thông minh.
Mỗi video trên TikTok trung bình kéo dài chỉ 34 giây với những bản nhạc vui nhộn. Nhiều khi còn chẳng xem trọn vẹn nổi một video. Nghiêm túc mà nói, ai trong chúng ta mở ứng dụng này và chỉ xem duy nhất một video? Hàng trăm, hàng nghìn video mỗi ngày không có chỗ cho thời gian tư duy. Chúng ta ăn một mâm cỗ đầy và chẳng thể nhớ nổi mùi vị của một món. Một thế hệ được nạp đủ thứ, trên trời dưới đất, nhưng chẳng hiểu được bao nhiêu.
Có lẽ phần hiểu đã được người khác làm thay cho bạn. Nếu như trước đây bạn phải nhớ đường, giờ đây đã có Google Maps. Nếu như trước đây bạn phải ghi chép chi tiêu, hiện tại app ngân hàng làm thay. Việc duy trì các mối quan hệ đơn giản hóa bằng dòng tin nhắn trên Messenger hay Viber, Zalo… Những icon sinh động thay dần cho cảm xúc thật. Không chỉ tư duy hay trí nhớ, các giác quan của chúng ta cũng đang bị bào mòn.
Chiếc điện thoại thông minh đến đâu, đều do bàn tay của người tạo ra chúng. Không thể đổ lỗi cho chúng, khi chúng ta vô tình hay cố ý bị lệ thuộc. Quyền quyết định luôn nằm ở phía người dùng. Một xã hội muốn đi xa không thể đánh mất một thế hệ bởi những thói quen hời hợt, mất tập trung, tư duy. Công nghệ thông minh hơn không phải là bi kịch. Bi kịch là khi nó thông minh thay phần của chúng ta. Hãy thử một lần mở điện thoại ra theo cách bạn làm chủ, không bị dẫn dắt.
