- Hiện nay ở nhiều lưu vực sông trên cả nước đang phải đối mặt tình trạng thiếu hụt nguồn nước, ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động sản xuất. Xin Tổng Cục trưởng cho biết, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này?
- Trước hết, tình hình thiếu nước hiện nay trên các lưu vực sông là do ảnh hưởng của việc thâm hụt lượng mưa. Tổng lượng mưa bốn tháng đầu năm 2023 trên cả nước phổ biến thấp hơn so với trung bình nhiều năm, trong đó phía Đông Bắc Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ thấp hơn trung bình nhiều năm khoảng 50%. Tổng lượng nước của các hồ chứa phổ biến thấp hơn so với trung bình 5 năm gần đây (2018-2022), trong đó liên hồ chứa sông Hồng với các hồ thủy điện lớn (Lai Châu, Sơn La, Tuyên Quang, Thác Bà) lượng nước hiện tại thấp hơn so cùng kỳ năm 2022 khoảng 4,52 tỷ m3.
Ngoài ra, trong điều kiện nóng lên toàn cầu do biến đổi khí hậu và hiện tượng ENSO đang dần chuyển sang pha El Nino (pha nóng) nên những tháng đầu năm 2023 nền nhiệt độ trên cả nước phổ biến cao hơn trung bình nhiều năm, đã xuất hiện nhiều đợt nắng nóng diện rộng và gay gắt, nhiều nơi đã xuất hiện các giá trị vượt giá trị lịch sử quan trắc cùng thời kỳ, đặc biệt giá trị nhiệt độ cao nhất tuyệt đối tại Tương Dương (Nghệ An) 44,2 độ C vào ngày 7/5 được đánh giá là giá trị nhiệt độ ngày cao nhất trên cả nước đã từng được quan trắc. Trong điều kiện như vậy thì nhu cầu sử dụng nước cho các hoạt động sản xuất và sinh hoạt cũng cao hơn mức bình thường.
- Tổng cục Khí tượng Thủy văn đã đưa ra cảnh báo về hiện tượng El Nino, vậy cụ thể khi nào hiện tượng El Nino sẽ xuất hiện và có tác động như thế nào đối với Việt Nam?
- El Nino là từ được dùng để chỉ hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và Đông Thái Bình Dương, kéo dài tám đến 12 tháng, hoặc lâu hơn, thường xuất hiện ba, bốn năm một lần, song cũng có khi dày hơn hoặc thưa hơn. Sau ba năm ảnh hưởng của La Nina gây mưa lũ lớn, ENSO hiện đang chuyển dần sang pha nóng. Dự báo hiện tượng El Nino có thể xuất hiện vào nửa cuối mùa hè năm 2023 và duy trì đến năm 2024 với xác suất khoảng 80-85%.
Trong điều kiện El Nino, ở hầu hết các vùng trong cả nước, nhiệt độ trung bình các tháng có xu thế cao hơn bình thường; nắng nóng có thể nhiều hơn và gay gắt hơn; khả năng xuất hiện nhiều kỷ lục về nhiệt độ cao nhất tuyệt đối; Hoạt động của bão/áp thấp nhiệt đới có thể không nhiều nhưng tập trung vào giữa mùa, tính chất dị thường hơn, cả về cường độ và quỹ đạo. Điều đáng lưu ý là El Nino thường gây thâm hụt lượng mưa ở phần lớn diện tích cả nước với mức phổ biến từ 25 đến 50%.
Vì thế nguy cơ cao xảy ra khô hạn cục bộ, hoặc diện rộng ở những nơi có nhu cầu dùng nước nhiều cho sản xuất và sinh hoạt, trong các tháng mùa khô năm 2023. Đề phòng tình trạng ít mưa dẫn đến tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn, thiếu nước trong những tháng đầu năm 2024 trên phạm vi toàn quốc.
 |
| Dự báo mức nhiệt độ cao kỷ lục có thể tiếp tục xảy ra trong thời gian tới. Ảnh: Nhật Thịnh |
- Như vậy, chúng ta sẽ không phải lo ứng phó tình trạng mưa lũ lớn như những năm qua?
- Không thể khẳng định như vậy. Chúng ta không thể loại bỏ hoàn toàn khả năng phải đối phó tình trạng mưa lũ lớn. Dù trong điều kiện El Nino, lượng mưa có thể giảm đi, nhưng vẫn có thể xuất hiện các kỷ lục về lượng mưa trong vòng 24 giờ.
Năm El Nino 2002, mưa lớn vẫn xuất hiện và gây ra lũ lớn ở nhiều khu vực. Vào năm 2009, cơn bão số 9 (Ketsana) đã đổ bộ vào các tỉnh Quảng Nam-Quảng Ngãi, gây ra đợt lũ lớn và lũ lịch sử vào cuối tháng 9.
- Theo Tổng Cục trưởng, thời gian tới Việt Nam cần có những giải pháp cụ thể nào để kéo giảm những tác động của hiện tượng El Nino gây ra?
- Để chủ động ứng phó hiện tượng El Nino, Tổng cục Khí tượng Thủy văn đã có Công văn báo cáo Ban Chỉ đạo quốc gia về Phòng chống thiên tai về cảnh báo tác động của El Nino, thông tin cho các bộ, ngành, địa phương có phương án ứng phó. Những việc cần làm trước mắt và lâu dài đối với các bộ, ngành, địa phương đã được Thủ tướng yêu cầu trong Công điện số 397/CĐ-TTg ngày 13/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ về việc chủ động triển khai các biện pháp cấp bách ứng phó với nguy cơ nắng nóng, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn.
Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chỉ đạo cơ quan Khí tượng Thủy văn và các đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch thực hiện ứng phó cụ thể, trong đó tăng giám sát và tăng cường tần suất bản tin chuyên đề về hiện tượng El Nino, dự báo lượng mưa và nguồn nước trên các lưu vực sông, không chỉ phần Việt Nam mà cả thượng nguồn các lưu vực sông xuyên biên giới. Cung cấp kịp thời thông tin dự báo, cảnh báo nguồn nước phục vụ các bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp.
Với khả năng cao xuất hiện của El Nino, chúng ta cần rà soát đánh giá nhu cầu dùng nước cho sản xuất và sinh hoạt, xây dựng các kịch bản tác động cụ thể để có điều chỉnh kế hoạch cho phù hợp, trước mắt là đối với vụ hè-thu ở Bắc Trung Bộ, Trung Bộ, hay các khu có hoạt động phát triển du lịch lớn trong những tháng mùa khô 2023.
Các hồ chứa cũng cần lưu ý có giải pháp điều chỉnh kế hoạch vận hành, sản xuất để ứng phó nguy cơ thâm hụt lượng mưa, bảo đảm an ninh nguồn nước và an ninh năng lượng. Tổng cục Khí tượng Thủy văn sẽ có bản tin chuyên đề dự báo nguồn nước, cập nhật hằng tuần và gửi các cơ quan liên quan phục vụ vận hành các hồ chứa thời gian thực.
- Trân trọng cảm ơn Tổng Cục trưởng!
